Şeyh Alî el-Bistâmî Musannifek’in “Tuhfe-i Mahmûdî/ Tuhfetü’l-Vüzerâ” Adlı Eserinde Bulunan Otobiyografik Kısmın Tercüme ve Değerlendirmesi: Klâsik Bir Özgeçmiş Örneği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 397 - 439, 30.03.2022

Ümit Karaver , Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1031714

Öz

9/15. asır ulemâsından Şeyh Alî el-Bistâmî Musannifek (ö. 875/1470), Horasan coğrafyasında çocukluk, gençlik dönemlerinin ardından, olgunluk döneminin bir kısmını geçirmiş, daha sonra diyâr-ı Rum’a göç etmiş, ilmî, askerî ve idâri görevlerde bulunmuştur. Hicrî 860’lı yılların başında Osmanlı dünyasına gelmiş olan Musannifek kendisini tanıtma gayretine girmiştir, Sadrazam Mahmûd Paşa (ö. 878/1474) ile yakın ilişkiler kurmuştur. Müellif, bir tür nasihatnâme niteliğinde olan Tuhfe-i Mahmûdî/Tuhfetü’l-vüzerâ adlı eserini Mahmûd Paşa’ya ithaf etmiştir. 12 Cemâziyelevvel 861/7 Nisan 1457 Perşembe günü, Edirne’de tamamlanan bu Farsça eser, müellifin Osmanlı dünyasına geldiğinde yazdığı ilk eseridir. Himâye arayışında olan ve kendini gösterme çabası içinde bulunduğu anlaşılan müellif, on babdan oluşan eserin sekizinci babının altıncı faslının birinci aslında ailesinden, hocalarından, icâzetlerinden, yolculuklarından ve eserlerinden de söz etmiştir. Klâsik döneme ait dikkat çekici bir otobiyografi örneği olan, Musannifek’in tercüme-i hâlini ihtiva eden ve bugünün ifadesiyle işverene özgeçmiş sunumu şeklinde değerlendirilebilecek olan bu bölüm bilimsel çalışmalara konu edilmemiştir. Makalemizde ilgili kısım tashih ve tercüme edilerek çeşitli açılardan incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Şeyh Alî el-Bistâmî, Musannifek, Tuhfe-i Mahmûdî/ Tuhfetü’l-vüzerâ, tercüme-i hâl, otobiyografi, nasihatnâme, tashih, tercüme

Teşekkür

Veysel Bulut ve Osman Sacid Arı'ya teşekkürler.

The Review and Translation of the Autobiographic Section of Sheikh Alî al-Bistâmî Musannifak’s Work Named “Tuhfa-i Mahmûdî/Tuhfa al-Vuzara”: A Classical Resume Sample

Öz

Sheikh Alî al-Bistâmî Musannifak (d. 875/1470), one of the outstanding scholars of his century, spent part of his maturity period in Khorasan after his childhood and youth. Later, he migrated to the land of Rum (Anatolia) and held scientific, military and administrative duties. Musannifak, who came to the Ottoman world at the beginning of the Hijri 860’s, made an effort to introduce himself and established close relations with Grand Vizier Mahmûd Pasha (d. 878/1474). The author dedicated his work Tuhfa-i Mahmûdî/Tuhfa al-vuzara, a work of political advice, to Mahmûd Pasha. This Persian work, completed in Edirne on Thursday, 12 Cemaziyelevvel 861/7 April 1457, is the first work the author wrote when he came to the Ottoman world. The author, who was in search of patronage and seems to have been trying to show off his career, also talked about his family, teachers, ijazets, journeys and books in the eighth chapter of the work consisting of ten chapters. This part, which includes Musannifak’s autobiography, is an interesting example of a biography from the classical period. The section, which can be viewed as analogous to a CV presentation to the prospective employer in today’s terms, has not been the subject of significant scholarly work. In our article, the relevant material has been corrected, translated, and examined from different perspectives.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Alî al-Bistâmî, Musannifak, Tuhfa-i Mahmûdî/Tuhfa al-vuzara, autobiography, review, translation

Kaynakça

• Abdünnebi b. Abdürresul Ahmednagari. Düsturü’l-ulemâ: Câmiü’l-ulum fî ıstılâhâti’l-fünûn. haz. Hasen Hânî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000. google scholar
• Açıl, Berat (ed.). Osmanlı Kitap Kültürü, Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenâr Notları. İstanbul: İlem Yayınları, 2020. google scholar
• Alaeddin Ali b. Muhammed b. Mes‘ud el-Bistâmî Musannifek. Tercüme-i Tuhfe-i Mahmûd-i Muhteşem, trc. Şabânzâde Mehmed. İstanbul: Hacı Salih Efendi Matbaası, Muharrem 1285/Mayıs 1868. google scholar
• Ali el-Kâri, Ebü’l-Hasen Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh, 4. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1422/2002. google scholar
• Âmilî, Şeyh Behâî Muhammed b. Hüseyin. el-Keşkûl. thk. Seyyid Muhammed Seyyid Hüseyn el-Muallim. 3. Cilt. Kum: el-Mektebetü’l-Haydariyye, 1427/1385. google scholar
• Arslan, Sami. “Eserden Müessire Seyr u Sefer: Carullah Efendi’nin Derkenar Notlarının Biyografisine Katkıları” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5 (Bahar 2015), 67-83. google scholar
• Aşıkpaşazâde, Ahmed. Tevârîh-i Âl-i Osman’dan Aşıkpaşazâde Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Târihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. redaksiyon: Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006. google scholar
• Başar, Aliosman. Şabanzâde Mehmed Muhteşem’in Âdâbu’l-Hükkâm Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. google scholar
• Başkan, Yahya. “Siyasi Mekân Değişikliğinin Eser Telifine Yansımasına Bir Örnek: Musannifek”, Doğu Araştırmaları, Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 10 (2012/2), 117-122. google scholar
• Beğavî, Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ud. Mesâbîhu’s-Sünne. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 1186. google scholar
• Cenâbî, Mustafa b. Hasen b. Sinan. Târih-i Cenâbî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3100, 315b-316a. google scholar
• Devletşâh-ı Semerkandî. Tezkiretü’ş-şuarâ. Tsh. Edward Browne. Tahran: Esâtîr, 1382. google scholar
• Dîvân-ı Ebî Fırâs el-Hamdânî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-’Arabî, 2. Basım, 1414/1994. google scholar
• Dîvân-ı Hâkân-yi Şirvânî. tashih ve şerh: Ali Abdurresulî. Tahran: Çaphane-i Mervî, 1357ş. google scholar
• Dîvân-ı Kemaleddin İsmail-i İsfâhânî, tsh. Hüseyin Bahru’l-ulumî. Tahran: İntişarat-i Dehhudâ, 1384. google scholar
• Dîvân-ı Selmân-ı Sâvecî. tsh. Mensur Muşfik. Tahran: Matbû’ât -ı Safî Ali Şâh, 1336. google scholar
• Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. Te’vilu muhtelifi’l-hadis. el-Mektebü’l-İslamî, Müessesetü’l-İşrak, 1999. google scholar
• el-Câmi‘u’s-Sahîhu’l-Müsnedü’l-Muhtasar Min Hadîsi Rasülillâh Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem, Sahîh-i Buhârî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Murad Molla, no. 577’de Kayıtlı Nüshanın Tıpkıbasımı, İnceleme: Muhammed Mücîr el-Hatîb, Arafat Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018. google scholar
• Enuşe, Hasen. Dânişnâme-i Edeb-i Fârisi: Edeb-i Farisi der Anatoli ve Balkan. Tahran: Vizaret-i Ferheng u İrşad-i İslami, 1383. google scholar
• Gaffârî-yi Kâşânî Kâdî Ahmed. Târih-i Nigâristân. tashih ve Mukaddime: Müderris-i Gilânî, Tahran: Çap-ı Ferheng, 1404. google scholar
• Herzfeld Ernst. “Bistâmî”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1979. google scholar
• Hoca Sadeddin Efendi. Tâcü’t-tevârîh. 2. Cilt. İstanbul: Tabhane-i Amire, 1279. google scholar
• İbn Sînâ. Penc Risâle. Mukaddime, haşiye ve tashih: İhsan Yârşâtır. Hemedân: Dânişgâh-ı Bu Alî Sînâ, 1383. google scholar
• İmâm Yâfiî, Ebu Muhammed Abdullah b. Ali b. Süleyman el-Yemenî. Mir’atü’l-cinân ve ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zeman. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1997. google scholar
• İsmail Hakkı b. Mustafa el-Hanefî el-Halvetî el-Bursevî. Ruhu’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’ân. tsh. Abdüllatif Hasen Abdurrahman. 9. Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971. google scholar
• Kalaycı, Mehmet & Tan, Muzaffer. “Bir 16. Yüzyıl Osmanlı Âliminin Peşinde: Zeyrekzâde Emrullâh Mehmed Efendi ve Otobiyografik Anlatıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 62 (2021), 1-90. google scholar
• Karaver, Ümit & Hosseini, Mohammad Taghi. “Şeyh Alî El-Bistâmî’nin (Musannifek) ‘Risâle Der Cevâbi Hasen/Kâfûr-i Hasen’ Adlı Risâlesi Üzerine Bir İnceleme: Tercüme ve Değerlendirme”. İslam Tetkikleri Dergisi-Journal of Islamic Review 10/1 (Mart 2020), 421-437. google scholar
• Karaver, Ümit. “Şeyh Alî el-Bistâmî’nin (Musannifek) Biyografisi ve Tefsir Alanındaki Çalışmaları”. Osmanlı’da İlm-i Tefsir. ed: M. Taha Boyalık, Harun Abacı. 69- 109. İstanbul: İsar Yayınları, I. Basım, 2019. google scholar
• Karaver, Ümit. Şeyh Alî el-Bistâmî’nin (Musannifek) “Hakâiku’l-imân li-ehli’l yakîn ve’l-irfân” Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme. İslam Tetkikleri Dergisi-Journal of Islamic Review 11/2 (Eylül 2021), 723-750. google scholar
• Karaver, Ümit. Musannifek’e Nisbet Edilen ‘Avâmil-i Atîk’ Şerhi (Tahkik ve Tahlil). İstanbul: Kitâbi, 2019. google scholar
• Kâtib Çelebî. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. İstanbul: Maarif Matbaası, 1360-1362/1941-1943. google scholar
• Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer Celaleddin. el-Îzâh fî ulumi’l-belâga. thk. Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Beyrut: Dâru’l-cîl, III. Baskı, t.y. google scholar
• Kemâleddin Muhammed Hârizmî. Yenbû’u’l-esrâr fî nesâyîhi’l-ebrâr. tsh. Mehdi Derakhshân. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefâhir-i Fethengî, 1384. google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Âbideleri. İstanbul: Baha Matbaası, 1967. google scholar
• Külliyyât-ı Sadi-yi Şirazî, tsh. Muhammed Ali Furûgî. Tahran: İntişarat-ı Hermes, 1385ş. google scholar
• Mecdî, Mehmed Efendi. Hadâiku’ş-Şekaik Tercüme ve Zeyl-i Şekaik-i Nu’mâniyye. Haz. Abdülkadir Özcan, 2. Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1409/1989. google scholar
• Mevlânâ, Celaleddîn Muhammed Rûmî. Külliyyât-ı Şemsi Tebrîzî. tsh. Bediuzzaman Furuzanfer. Tahran: İntişârât-ı Emir Kebir, 1376. google scholar
• Musannifek, Şeyh Alî b. Muhammed eş-Şâhrûdî el-Bistâmî. el-Muhammediye fi’t-tefsir fi tefsiri’l-Fâtiha. Müellif Hattı. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 260, 1b-307a. google scholar
• Musannifek. el-Muhammediye fi’t-tefsir fi tefsiri’l-Fâtiha. İstanbul: Beyazıd Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 261. google scholar
• Musannifek. er-Reşâd fi Şerhi’l-İrşâd. Müellif Hattı İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 2479, 64a. google scholar
• Musannifek. Hakaiku’l-îmân li-ehli’l-yakîn ve’l-irfân. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, 136/4, 152a. google scholar
• Musannifek. Hallü’r-rumûz ve keşfu’l-kunûz. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 2611, 1b, 145a, 201b. google scholar
• Musannifek. Hâşiye alâ şerhi’l-Misbâh. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4583, 1b-177a. google scholar
• Musannifek. Hâşiye ale’l-Keşşâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 326, 1b-117a. google scholar
• Musannifek. Hâşiye ale’l-Mutavvel. Müellif Hattı. Konya: Yazma Eserler Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 5531, 1b-419b. google scholar
• Musannifek. Kitâbu’l-hudûd ve’l-ahkâm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 668, 44b. google scholar
• Musannifek. Kitâbü’ş-şifâ. müst. Şabânzâde. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya 285. google scholar
• Musannifek. Mülteka’l-bahreyn. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 636, 3a. google scholar
• Musannifek. Şerh-i Mesnevî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nâfiz Paşa, 604, 1a-117a. google scholar
• Musannifek. Şerhu’l-Hidâye. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1966, 1b-97a. google scholar
• Musannifek. Şerhu’l-Lübâb. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 5004, 725b-726a. google scholar
• Musannifek. Şerhu’l-Misbâh. Müellif Hattı. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 5032, 40b. google scholar
• Musannifek. Tuhfetü’l-vüzerâ. Müellif Hattı. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Emanet Hazinesi, 1342, 1b-121a. google scholar
• Musannifek. Tuhfetü’l-vüzerâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2855, 1b-142b. google scholar
• Mütenebbî. Dîvânu’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâru’l-Beyrut, 1403/1983. google scholar
• Nâsır Hüsrev Kubâdiyânî. Lugatnâme-i Dehkoda. 1. Cilt. Tahran: y.y. 1363ş. google scholar
• Necmeddin-i Râzî. Mirsâdü’l-ibâd. tsh. Muhammed Emin Riyâhî. Tahran: İlmi ve Ferhengi, 1366ş. google scholar
• Taşdelen, Sinan. Musannifek Alaaddin Ali Bin Muhammed’in Mevlânâ’nin Mesnevî’si İle Ilgili Risâlesi (Inceleme, Metin, Tercüme). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. google scholar
• Öngören, Reşat. “Mehmed Efendi, Şâbanzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/457-458. Ankara: TDV Yayınları, 2003. google scholar
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. google scholar
• Taşköprülüzâde, Ahmed Efendi. eş-Şekaiku’n-Nu‘mâniye fî Ullemâti’d-dkvleti’--‘Omâmiyye. thk. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1405/1985. google scholar
• Vehbî Süleyman Gâvecî. Ebû Hanife en-Nu‘man imâmü’l-eimmeti’l-fukaha. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, VI. Baskı, 1420/1999. google scholar
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Hicâzi, Tahâvî, vd. 15. Cilt. Kuveyt: Matbaa Hukûmet-i Kuveyt, 1395/1975. google scholar
• Zebîdî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mustafa Hicâzî, 24. Cilt. Kuveyt: Matbaa Hukûmet-i Kuveyt, 1408/1987. google scholar
• Zemahşerî, Carullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakaiki’t-tenzil. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 393, 247b-248a. google scholar
• Zemahşerî. el-Keşşâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 386. google scholar
• Zeydânî, Mazharuddîn Hüseyn b. Mahmûd. el-Mefâtîh fi Halli’l-Mesâbîh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5360, 128b-129a. google scholar