Kutbüddîn Şîrâzî’nin İşrâkî Felsefesinde Meşşâî Geleneğin Yeri

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 755 - 777, 30.09.2022

Gülizar Ekinci

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1116766

Öz

Bu çalışmanın amacı birçok alanda uzmanlığı ile bilinen XIII. yüzyılın önemli âlim ve filozoflarından Kutbüddîn Şîrâzî’nin (ö. 710/1311) İşrâkî felsefesinde Meşşâî geleneğin yerini saptamaktır. Tahsil ettiği çoğu ilim ile ilgili kayda değer eser yazan Şîrâzî, bir filozof kimliğiyle asıl şöhretini Sühreverdî’nin (ö. 587/1191) Hikmetü’l-İşrâk adlı eserine yazdığı Şerhu Hikmeti’l-İşrâk isimli şerhine borçludur. Şîrâzî’nin felsefesi, yazdığı bu eser ve eserinde benimsediği nur temelli sudûrcu kozmoloji nedeniyle İslam felsefe geleneğinde İşrâkîlik ekolü ile özdeşleştirilmiştir. Ancak Şîrâzî’nin felsefesi kendinde barındırdığı farklı görüşler ile birlikte çok yönlü olup kendine hastır. İşrâkî filozof kimliğiyle bilinen ve Sühreverdî’den sonra başvurulan ikinci kaynak olmayı başaran Şîrâzî’nin hem eğitiminde hem görüşlerinde yer bulan diğer bir ekol ise Meşşâîlik’tir. Şîrâzî, yöntemlerinden dolayı Aristoteles (m.ö. 384-322) ve takipçilerini, yani Meşşâîleri eleştirmiş ve bazı noktalarda eksik görmüştür. Çünkü ona göre Meşşâîler “zevk” ve “keşf”i reddedip tamamıyla burhân (istidlal) ve bahse (araştırma) dayanmakla İşrâkîliğin mükaşefesinden mahrum kalmışlardır. Şîrâzî her ne kadar Meşşâîleri eleştirmişse de yeri geldikçe hem onlardan yararlanmış hem de Meşşâî terminolojiyi kullanmıştır. Şîrâzî’nin Meşşâîlerden en çok istifade ettiği filozof ise İbn Sînâ (ö. 428/1037) olmuştur. Bu çalışmayla Şîrâzî’nin İşrâkî felsefe paydasında Meşşâîliğin nasıl bir paya sahip olduğu ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kutbüddîn Şîrâzî, İşrâkîlik, Meşşâîlik, Sühreverdî, İbn Sînâ

The Place of the Peripatetic Tradition in Qutb al-Din Shîrâzî’s Illuminist Philosophy

Öz

The aim of this study is to determine the place of the Peripatetic tradition in the Illuminist philosophy of Qutb al-Dîn al-Shîrâzî (d. 710/1311), an important scholar and philosopher of the 13th century known for his expertise in many fields. Shîrâzî wrote remarkable works on most of the sciences he learned and owes his real fame as a philosopher to the commentary titled Sharh Hikmat al-ishrâq, written on Suhrawardî’s (d. 587/1191) Hikmat al-ishrâq. Due to this work he’d written and the light-based emanation cosmology he adopted in it, Shîrâzî’s philosophy was generally identified with the Ishraqi/Illuminist school in the tradition of Islamic philosophy. However, Shîrâzî’s philosophy was versatile and unique with its different views. The Peripatetic school was another school that found a place both in the education and views of Shîrâzî, who succeeded at being the second mostreferenced source after Suhrawardî. Shîrâzî criticized Aristotle (384-322 BC) and his followers, who were known as Peripatetics, because of their methods and the deficiencies he saw regarding some points. According to Shîrâzî, the Peripatetics were deprived of the argument of Illuminism by rejecting zevk [pleasure] and keshf [discovery] and relying entirely on demonstration and bahs [research]. Although Shîrâzî criticized the Peripatetics, he both benefited from them and used peripatetic terminology when necessary. Among the Peripatetics, Avicenna (d. 428/1037) was the philosopher Shîrâzî bestbenefited upon. This study reveals what share the Peripatetic philosophy had Shîrâzî’s Illuminist philosophy.

Anahtar Kelimeler

Qutb al-Dîn al-Shîrâzî, Illuminism, Peripatetic, Suhrawardî, Avicenna

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Ahmed Teküder”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/139. İstanbul: TDV Yayınları, 1989. google scholar
• Arıcı, Müstakim. “Âlim ve Filozof: Kutbuddîn Şîrâzî”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni: Felsefe Ahlâk ve Kelâmın Sentezi. ed. Bayram Ali Çtinkaya - İsmail Çalışkan. 6/961-975. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015. google scholar
• Bakar, Osman. Classification of Knowledge in Islam: A Study in Islamic Philosophies of Science. Cambridge, U.K: Islamic Texts Society, 1998. google scholar
• Bayrakdar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2014. google scholar
• Beklıyazici, Eyüp. “İslam Düşüncesi ve İşrâkîlik”. Eskiyeni 28 (26 Mayıs 2014), 25-36. https://dergipark.org. tr/tr/pub/eskiyeni/issue/36911/424974 google scholar
• Cihan, A. Kamil. “Sühreverdî ve İşrâkîlik”. İslam Felsefesi Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. 397427. İsam Yayınları, 2017. google scholar
• Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi: İbni Rüşd’ün Ölümünden Günümüze. çev. Ahmet Arslan. İletişim Yayınları, 2017. google scholar
• Çubukçu, İbrahim Agah. “Suhreverdi ve İşrakiye Felsefesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (1968). https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001284 google scholar
• Ekinci, Gülizar. Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Nefs Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021. google scholar
• Enjoo, Seyyed Ali vd. “Medical Ethics in Iranian Traditional Medicine, a Review of Qutb al-Din al-Shirazi’s Ethical Code”. Journal of Research on History of Medicine 3 (01 Ağustos 2014), 113- 122. google scholar
• Erdoğan, İsmail. “Işrakilik’in Islam Felsefesi Içerisindeki Yeri Ve Kaynaklari”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003), 159-178. google scholar
• Fazlioğlu, İhsan. “Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Türk Felsefe-Bilim Tarihine Önsöz”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. ed. Ahmet Yaşar Ocak. 1/413-427. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006. google scholar
• İbn Sînâ. Ahvâlu’n-Nefs. çev. İsmail Hanoğlu. Ankara: Elis Yayınları, 2019. google scholar
• İbn Sînâ. en-Necât. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018. google scholar
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Muhitttin Macit vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017. google scholar
• İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ en-Nefs (Avicenna’s De Anima). ed. Fazlurrahman (nşr.). London: Oxford Universty Press, 1959. google scholar
• Karlığa, H. Bekir. “İbn Sînâ (Etkileri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/345-353. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
• Kavşut, Muhammet Sait. el-Hikmetü’l-Müteâliye Molla Sadrâ’nın Felsefi-Kelâmi Düşüncesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018. google scholar
• Keleş, Mahmut Recep. “İslâm Bilim Tarihinde Kutbüddîn-i Şirâzî’nin Yeri”. Keşf-i Kadîmden Vaz’-ı Cedîde: Bilim Tarihi ve Felsefesi. ed. İbrahim Özcoşar vd. 237-257. İstanbul: Divan Kitabevi, ts. google scholar
• Keleş, Mahmut Recep. “Kösedağ Savaşı Sonrası Anadolu’ya Gelen Âlimlerden Sivas Kadısı Kutbüddîn-i Şîrâzî ve İlmî Faaliyetleri”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 11/XXXIV (ts.), 65-85. google scholar
• Keleş, Mahmut Recep. Kutbüddîn Şîrâzî (1236-1311)’nin Hayatı Eserleri ve Orta çağ İslam Kültüründeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008. google scholar
• Koç, Mustafa. “Eski Anadolu Türkçesi Karışık Dilli Metinlerinden Barak Baba Manzumesi”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 28 (Bahar 2018), 281-300. google scholar
• Kutluer, İlhan. “Hikmetü’l-İşrâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/521-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. google scholar
• Kutluer, İlhan. “Metafizik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/399-402. Ankara: TDV Yayınları, 2004. google scholar
• Lane, George. The Mongols in Iran: Qutb Al-Dîn Shîrâzî’s Akhbâr-i Monghûlân. New York: Routledge Taylor and Francis Group, ts. google scholar
• Meçin, Mahmut. “Sühreverdî’nin Tanrı Tasavvuru: Nûru’l-Envâr”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3 (Haziran 2015), 49-70. google scholar
• Nasr, Seyyed Hossein. “Qutb al-Dîn Shîrâzî”. The Islamic Intellectual Tradition in Persia. ed. Mehdi Amin Razavi. 216-227, 1996. google scholar
• Nasr, Seyyed Hossein. The Spread Of The Illuminationist School Of Suhrawardi. Studies in Comparative Religion, 3. Basım, 1972. http://archive.org/details/TheSpreadOfTheIlluminationistSchoolOfSuhrawardi Schmidtke, Sabine - Pourjavady, Reza. “Qutb al-Dîn al-Shîrazî (d. 710/1311) as a Teacher: an Analysis of his
• Ijazat”. JournalAsiatique 297.1, 15-55. https://doi.Org/10.2143/JA.297.1.2045781 google scholar
• Schmidtke, Sabine - Pourjavady, Reza. “Qutb Al-Dîn al-Shîrâzî’s (634/1236-719/1311) Durrat al-Taj and Its Sources”. Journal Asiatique 292.1-2, 311-330. https://doi.org/10.2143/JA.292.1.556640 google scholar
• Sîret, Abdullah Nîk. “Hikmeti İşrâkî ve Nekşu’n-Nefs Der Nizame Nure Sühreverdî”. Fasılnâme-i İlmi Pejuheşi Zıban ve Edebe Farisi, Danışgâh-i Azâdi İslamî. google scholar
• Sühreverdî, Şihabüddin. Hikmetü’l-İşrâk. Tahran: Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi (nşr.), Hanry Corbin (Mülâhazât), 2. Basım, 1373. google scholar
• Sühreverdî, Şihabüddin. İşrak Felsefesi: Hikmetü’l-İşrâk. çev. Tahir Uluç. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2019. google scholar
• Süngü, Arife Ünal. Kutbüddîn Şîrâzî’de Metafizik. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017. google scholar
• Şehrezûrî, Şemseddîn. Hikmetü’l-İşrâk: Hikmetü’l-İşrâk Şerhi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 1. Basım, 2021. google scholar
• Şehrezûrî, Şemsüddîn. Şerhu Hikmeti’l-İşrâk. 1 Cilt. Tahran: Müessese-i Mutâla’ât ve Tahkikat-ı Ferhengî (nşr.), Hüseyin Ziyâî Türbetî (Mükaddime ve thk.), 1. Basım, 1372. google scholar
• Şensoy, Sedat. “Ta‘lîkat”. Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 39/508-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Şerbetçi, Azmi. “Kutbüddîn-i Şîrâzî”. Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 26/487-489. Ankara: TDV Yayınları, 2002. google scholar
• Şîrâzî, Kutbüddîn. Dürretü’t-Tâc li-Ğürreti’d-Dîbâc. Tahran: İntişarat-ı Hikmet (nşr.), Seyyid Muhammed Mişkât (Mülâhazât), 3. Basım, 1369. google scholar
• Şîrâzî, Kutbüddîn. Şerhu Hikmeti’l-İşrâk. Tahran: Encümen-ı Asâr ve Mefahir-i Ferhengi (nşr.), Abdullah Nûrânî-Mehdi Muhakkık (Mülâhazât), 1. Basım, 1383. google scholar
• Şirinov, Agil. “Tûsî, Nasîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/437-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. google scholar
• Topaloğlu, Aydın. “İbn Kemmûne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/127-129. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
• Tûsî, Nasîrüddin. Ecvibetü’l-Mesâili’n Nasiriyye. Tahran: Pejuheşgah-ı Ulumu-İnsanî (nşr.), Abdullah Nûrânî (Mülâhazât), 1. Basım, 1383. google scholar
• Uluç, Tahir. “Kutbuddîn Şîrâzî’nin İşrâkîliğin Anlaşılması ve Dönüşmesindeki Rolü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 16/2 (01 Ocak 2016), 205-236. google scholar
• Uluç, Tahir. Sühreverdî’nin İbn Sînâ Eleştirisi. İnsan Yayınları, 2014. google scholar
• Uluç, Tahir. “Tanrı’nın Bilgisi Konusunda Sühreverdî’nin İbn Sînâ’ya Eleştirileri”. Sühreverdî ve İşrâk Felsefesi. ed. M.Nesim Doru vd. 141-165. İstanbul: Divan Kitap, 2015. google scholar
• Walbridge, John. “Sühreverdî ve İşrâklik”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslam Felsefesine Giriş. ed. Peter Adamson - Richard C. Taylor. 221-245. İstanbul: Küre Yayınları, 2007. google scholar
• Walbridge, John. The Science of Mystic Lights: Qutb Al-Dm Shirazı and the Illummationist Tradition in Islamic Philosophy. Distributed for the Center for Middle Eastern Studies of Harvard University by Harvard University Press, 1992. google scholar
• Yıldız, Hakkı Dursun (ed.). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları, 1992. google scholar
• Yuvalı, Abdülkadir. “Hülâgû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/473-475. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. google scholar
• Ziyaî, Hüseyin. “İşrâkî Gelenek”. İslâm Felsefesi Tarihi. ed. Seyyid Hüseyin Nasr - Oliver Leaman. 2/113-144. Açılım Kitabevi, 2017. google scholar