Islamic Studies in the Context of Digital Humanities

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 845 - 891, 30.09.2022

Tuba Nur Saraçoğlu

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1123964

Öz

Developments in the field of digital humanities in recent years have occupied the agenda of academia with projects and studies, including Islamic sciences. In general, the history and literature of the field of digital humanities and the various studies in these fields have taken place in the Turkish literature. However, no text has yet been written about studies and projects related to Islamic sciences, nor has a roadmap yet been created for academicians and researchers interested in these fields. The aims of this article are to provide a framework for researchers who are interested in the methods of digital humanities in the field of theology and to present examples from projects related to this field. In this context, this article will discuss the digital possibilities used in the field of theology within the framework of databases and softwares, and then address the working processes of digital humanities within the scope of data acquisition, cleaning, analysis, and visualization. This article will also evaluate prominent studies based on the new research methods digital humanities have brought to this field and projects that will have a long-lasting impact on the future of Islamic sciences under the relevant headings.

Anahtar Kelimeler

digital humanities, Geographic Information System, social network analysis, text analysis, Islamic studies

Dijital Beşerî Bilimler Bağlamında İlahiyat/İslâmî İlimler

Öz

Son yıllarda dijital beşerî bilimler alanında görülen gelişmeler İslamî ilimleri de kapsayan proje ve çalışmalarla akademinin gündemini meşgul etmektedir. Genel anlamda dijital beşerî bilimler alanının tarihçesi, literatürü ve bu alanlardaki çeşitli çalışmalar Türkçe literatürde yer almıştır. Ancak İslamî ilimlerle ilgili yapılan çalışmalar ve projeler hakkında henüz bir metin kaleme alınmamış, bu alanlara ilgi duyan akademisyen ve araştırmacıların ihtiyacı olan bir yol haritası da henüz oluşturulmamıştır. Bu makalenin hedefi ilahiyat alanında dijital beşerî bilimlerin yöntemlerine ilgi duyan araştırmacılar için bir çerçeve sunmak ve bu alanla ilgili projelerden örnekler sunmaktır. Bu bağlamda elinizdeki makalede günümüze kadar ilahiyat alanında kullanılan dijital imkânlara, veri tabanları ve programlar çerçevesinde değinilecek ardından dijital beşerî bilimlerin çalışma süreçleri, İslamî ilimlerle irtibatlı olarak veri elde etme, veri temizleme, analiz ve görselleştirme kapsamında ele alınacaktır. Dijital beşerî bilimlerin bu alana getirdiği yeni araştırma yöntemleri ve alanla irtibatları ve İslamî ilimlerin geleceği açısından etkisi uzun süre devam edecek projeler de makale boyunca ilgili başlıklarda değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dijital Beşerî Bilimler, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Sosyal Ağ Analizi, Metin Analizi, İlahiyat

Kaynakça

• Abay, Muhammet, “Tefsir Tarihi İçin Bir Veritabanı Modeli”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 33-54. google scholar
• Abay, Muhammet, “Yeni Bir Tabakâtü’l-Müfessirîn Denemesi”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, 275-288. Ankara: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2009. google scholar
• Abay, Muhammet, “Tefsir Tarihi Yazımı ve Bilişim Teknolojileri”, Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu Kayseri 23-24 Ekim 2014, 357-378. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015. google scholar
• Akça, Sümeyye. “Dijital İnsanî Bilimler: Yeni Bir Yaklaşım”. Türk Kütüphaneciliği 32/3 (2018), 193-207. google scholar
• Aladağ, Fatma. “Dijital Beşerî Bilimler ve Türkiye Araştırmaları: Bir Literatür Değerlendirmesi”. TALİD: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi XVIII/36 (2020), 773-796. google scholar
• Aladağ, Fatma. Cities and Administrative Divisions of the Ottoman Empire in the Early 16th Century: A Case Study for the Application of the Digital History to Ottoman Studies. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, SBE, 2020. google scholar
• Alkaoud, Mohamed - Syed, Mairaj, “Learning to Identify Narrators in Classical Arabic Texts”, Procedia Computer Science, 189 (2021), 335-342. google scholar
• Apaydın, Mehmet. Hadislerin Tespitinde Bütünsel Yaklaşım. İstanbul: Kuramer, 2018. google scholar
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. Kuramer, 2018. google scholar
• Aqil M. Azmi ve Nawaf bin Bedia. “e-Narrator-An Application for Creating an Ontology of Hadiths Narration Tree Semantically and Graphically”, The Arabian Journal for Science and Engineering, 35/2C (2010), 51-68. google scholar
• Aqil M. Azmi ve Amjad M. AlOfaidly, “A Novel Method to Automatically Pass Hukm on Hadith”, 5th International Conference on Arabic Language Processing (CITALA ‘14), Fas 2014. google scholar
• Atçıl, Abdurrahman - Kami, Gürzat. “Studying Professional Careers as Hierarchical Networks: A Case Study on the Careers of Chief Judges in the Ottoman Empire (1516-1622)”, Journal of Historical Network Research, 7 (2022), 1-32. google scholar
• Atsuyuki, Okabe (ed.). Islamic Area Studies with Geographical Information Systems. London: Routledge, 2004. google scholar
• Aydemir, Halis. Rivayetlerin Olasılığı Teorisi Işığında Nâfî‘ Mevlâ İbn Ömer. Bursa: Emin Yayınları, 2008. google scholar
• Aydın, Selçuk. Atatürk Kitaplığı Süreli Yayınları Sayısallaştırma Çalışmalarının Teknik ve Yönetimsel Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Anabilim Dalı, Yüksel Lisans, 2011. google scholar
• Ayten, Ali. “Nicel Araştırmaların Teorik Temelleri ve Din Bilimleri Araştırmalarındaki Yeri”. Din Bilimlerinde Nicel Yöntem -Teorik Temel, Analiz, Yorumlama ve Raporlama-, 15-43. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2022. google scholar
• Bekiroğlu, Harun - Tuğrul Talip. İlahiyat Araştırmalarında Veri Taraması -Veri Tabanları, Kütüphaneler, Atıf Dizinleri-. Ankara: Oku-Okut Yayınları, 2021. google scholar
• Bekman, Büşranur. XIX. Yüzyılın Dönüşen İstanbul’unda Mahalleler, Kollar ve Belediyeler: Bir Envanter ve Haritalama Çalışması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, SBE, 2020. google scholar
• Bernards, Monique- Nawas, John. “The Geographic Distribution of Muslim Jurists during the First Four Centuries AH”. Islamic Law and Society 10/2 (2003), 168-181. google scholar
• Çelik, Ahmet Faruk - Emre, Taha. “Şeyhülislam Fetva Mecmualarındaki Benzerlik Oranlarının Tespitinde Yeni Bir Yöntem Arayışı Olarak Yapay Zekâ’nın Kullanılması”. İslam Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından “Yapay Zekâ”, 15 Nisan 2022. google scholar
• Çetin Volkan - Yıldız, Oktay. “A Comprehensive Review on Data Preprocessing Techniques in Data Analysis”. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 28/2 (2022), 299-312. google scholar
• Drucker, Johanna. The Digital Humanities Coursebook -An Introduction to Digital Methods for Research and Scholarship. New York: Routledge, 2021. google scholar
• Düzenli, Muhittin. “İslami İlimlerde Dijitalleşmenin Tarihi ve Dijital Kaynakların Akademik Okuma Üzerine Etkisi”. VIII. Dini Yayınlar Kongresi-Dijital Yayıncılık- 28-30 Mayıs 2021, 210-227. Ankara: DİB Yayınları, 2021. google scholar
• Ergene, Boğaç - Kaygun, Atabey. “The Textual Evolution of the Ottoman Şeyhülislams’ Fetvas: A Cross-Corpora Computational Analysis”. De Gruyter 98/2 (2021), 516-545. google scholar
• Farrell, Jeremy. “Early ‘Traditionist Sufis’: A Network Analysis”, Modern Hadith Studies: Continued Debates and New Approaches, 70-96. Ed., Belal Abu-Alabbas, Michael Dann, Christopher Melchert. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020. google scholar
• Habash, Nizar Y.. Introduction to Arabic Natural Language Processing. Seri Ed.. Graeme Hirst. Morgan & Claypool, 2010. google scholar
• Habash, Nizar. “A Short Introduction to Arabic Natural Language Processing”. Machine Learning- Arabic NLP Webinar, 25 Kasım 2020-Online-. google scholar
• Karaarslan, Abdullah. Diverging Career Paths and Social Networks: A Cohort of the Students with Literary Talent in the Sahn Madrasas in the Sixteenth Century, (İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, SBE, 2019). google scholar
• Kaya, Özge Eda. XIX. Yüzyılda Bir İstanbul Mahallesinin Sosyal-Mekânsal Analizi: Molla Aşkî Mahallesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, SBE, 2020. google scholar
• Kır, Şeyda. “Dijital Dönüşüm Sürecinde Yükseköğretim Kurumları ve Öğretim Elemanlarının Gelişen Rolleri”. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi 6/3 (2020), 143-163. google scholar
• Kirmizialtin, Suphan - Wrisley, David. “Automated Transcription of Non-Latin Script Periodicals: A Case Study in the Ottoman Turkish Print Archive”, 1-24. https://arxiv.org/abs/2011.01139 google scholar
• Koç, Mehmet Akif. İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri: İbn Ebî Hatim (ö. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi. Ankara : Kitabiyat, 2003. google scholar
• Kurt, İsmail. “Ricâl Tenkit Araştırmalarının Dijital Kaynakları: İnternet Siteleri”. Tevilat: Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi II/1 (2021), 89-105. google scholar
• Lange, Christian, Maksim Abdul Latif, Çelik, Yusuk, Lyklema, A. Melle, Kuppevelt, Dafne E. van, Zwann, Janneke van der, “Text Mining Islamic Law”, Islamic Law and Society, 28 (2021), 234- 281. google scholar
• Lit, L.W.C. van. Among Digitized Manuscripts Philology, Codicology, Paleography in a Digital World. Leiden: Brill, 2020. google scholar
• Nawas,John - Bernards, Monique. “A Preliminary Report of the Netherlands Ulama Project (NUP): The Evolution of the Class of Ulema in Islam with Special Emphasis on the non-Arab Converts (Mewali) from the First through Fourth Century”, Law, Christianity and Modernism in Islamic Society, 97-107. Ed. U. Vermenuel, J. M. F. Van Reeth, Leuven: 1996. google scholar
• Muhanna, Elias (ed.). The Digital Humanities and Islamic&Middle East Studies, Berlin: De Gruyter, 2016. google scholar
• Özafşar, Mehmet Emin- Ünal, İsmail Hakkı- Ünal, Yavuz- Erul, Bünyamin- Martı, Huriye- Demir, Mahmut Ed. Hadislerle İslam: Hadislerin Hadislerle Yorumu, DİB Yay., Ankara: 2013 (2. Baskı). google scholar
• Özcan, Serpil. XIX. Yüzyıl İstanbul Tekkeleri ve Mekânsal Konumlanışları. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, SBE, 2020. google scholar
• Özispa, Nergis - Akdaş, Onur. “Dijital Dönüşüm Konusunda Yapılmış Çalışmaların Lisansüstü Tezlere Dayalı Biyometrik Analizi”. Mersin Üniversitesi Denizcilik ve Lojistik Araştırmaları Dergisi 1/1 (2019), 60-75. google scholar
• Romanov, Maxim G., Computational Reading of Arabic Biographical Collections with Special Reference to Preaching (661-1300), (University of Michigan, Doktora Tezi, 2013). google scholar
• Romanov, Maxim. “Toward the Digital History of the Pre-Modern Muslim World: Developing Text-Mining Tecniques fort he Study of Arabic Biographical Collections”, Analysis of Ancient and Medieval Text and Manuscripts: Digital Approaches, (Brepols Publishers, 2014), 229-244. google scholar
• Romanov, Maxim. “Toward Abstract Models for Islamic History”, The Digital Humanities and Islamic&Middle East Studies, 117-149. Ed. Elias Muhanna. Berlin: De Gruyter, 2016. google scholar
• Saeed, Sohaib. “Al-Râzî’s Great Exegesis: Can Text Reuse Detection Solve a Longstanding Debate Over His Sole Authorship?”, 6th IDHN Online Conference, Online, 17 Kasım 2021. google scholar
• Schwandt, Silke. “Digital Humanities in Practice”. Digital Methods in the Humanities -Challenges, Ideas, Perspectives. ed. Silke Schwandt. 7-22. Bielefeld: Bielefeld University Press, 2021. google scholar
• Scott, John. Social Network Analysis. Londra: Sage, 4. Baskı., 2017. google scholar
• Şakul, Kahraman vd. “Türkiye’de Deneysel ve Dijital Tarihçiliğin Gelişimi İçin Bir Strateji Çerçevesi”. Hunlar’dan Günümüze Türk Askeri Kültürü. 718-728. İstanbul: Kronik Yay., 2019. google scholar
• Şentürk, Recep. Toplumsal Hafıza Hadis Rivayet Ağı, 610-1505. çev. Mehmet Fatih Serenli. İstanbul: Gelenek Yay., 2004. google scholar
• Tombul, Sema. “Veri Madenciliği Tekniklerinin ve Algoritmik Araştırmaların Hadis İlmine Uygulanabilirliği”, Eskiyeni, 44 (2021), 461-474. google scholar
• Topaloğlu, Abdullah. “Türkiye’de İlk Sayısal Kütüphane Yönetim Sistemi: IRCICA FARABİ”. Türkiye Kütüphaneciliği 25/2 (2011), 277-286. google scholar
• Topgül, Muhammed Enes. İsnâdı Okumak - Hadis Tarihinin Anlaşılmasında İsnâdın Rolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2022. google scholar
• Topgül, Muhammed Enes - Maden, Ömer Faruk. “Ehl-i Hadis Ders Halkalarının Tespitine Dair Bir Metot Teklifi: II.(VIII.) Asrın İlk Yarısı Basra Örneği”. İslam Araştırmaları Dergisi 45 (2021), 37- 68. google scholar
• Tunalı, Volkan. Sosyal Ağ Analizine Giriş. Nobel Yay., 2016. google scholar
• Uğur, Yunus. “Tarihçilik Sahasında Teknolojik İmkânlardan Yararlanma”. Tarih Bilimi ve Metodolojisi. ed. Mehmet Yaşar Ertaş. 377-381. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2019. google scholar
• Uğur, Yunus. “Tarihsel Kaynaklar, Temsil ve Osmanlı Şehirleri:937/1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet Defterleri’ni Dönemin Benzeri Kaynakları Arasında Konumlandırmak”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 48 (2020): 37-69. google scholar
• Yankın, Fahri Bilal. “Dijital Dönüşüm Sürecinde Çalışma Yaşamı”. Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi e-Dergi 7/2 (2019), 1-38. google scholar
• Yılmaz, Bülent. “Dijital Kütüphane Becerileri Konusunda Türkiye’de Durum: AccessIT Projesi Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Türk Kütüphaneciliği 25/1 (2011), 117-123. google scholar
• Yılmaz, Rahile Kızılkaya - Koç, Elif. “‘Islamicate Digital Humanities Network, Online Conference, Digital Hadîth Studies’ 27 Ocak 2021, Washington, DC, USA”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 19/1 (2021), 165-170. google scholar
• Yılmaz, Rahile Kızılkaya - Haksever Elif. “Dijitalleşmenin Hadis Çalışmalarına Katkısı”. Modern Dönemde Hadis ve Babanzâde Ahmed Naîm. Ed. İbrahim Özcoşar, Ali Karakaş, Fikret Özçelik, Üsame Bozkurt. 349-364. İstanbul: Divan, 2022. google scholar
• Zitouni, Imed (ed.). Natural Language Processing of Semitic Languages. Berlin: Springer, 2014. google scholar