Tomb to Graveyard The Graveyard of Kasap Ilyas Bey’s Mosque in Terms of Ottoman Art

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 689 - 760, 28.09.2023

Semih Yakut

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1218477

Öz

One of the soldiers who participated in Constantinople’s conquest, Kasap Ilyas Bey, was responsible for the army’s meat supply during the war. He was therefore given the responsibility of supplying meat to Istanbul after the battle. Because the city’s meat supply was transported on Kasap Yolu [Butcher Road], now Samatya Street. along the Yedikule-Aksaray route, he established a small mosque-centered foundation named after him in the last years of his life. Over time, his foundation took on the characteristics of a neighborhood and had continued to exist as a neighborhood under his name up until the Istanbul Metropolitan Municipality neighborhood arrangement of 2008. Kasap Ilyas Bey died in 900 AH/1494 CE and was buried at the southeast edge of the masjid he had built on Kasap Yolu facing the road. His tomb was maintained as a tomb for three centuries, with the hajat [wish prayer] window overlooking Kasap Ilyas Street. In the 18th century, the city of Istanbul had started to transform from a metropolis to a necropolis, and toward the end of the 19th century, this tomb had completely become a graveyard. This graveyard has been examined in terms of footstones and headstones, grave types, topknot types, ornamental features, writing compositions, construction techniques, and grave materials.

Anahtar Kelimeler

Naama al-Jaish, the Mubarak Soldiers, Kasap Ilyas Bey, Cerrahpasha, Samatya, the Conquest of Constantinople, Grave, Headstone, Graveyard

Türbe’den Hazire’ye Osmanlı Sanatı Açısından Kasap İlyas Bey Camii Haziresi

Öz

İstanbul Fethi’ne katılan askerden biri olan Kasap İlyas Bey, fetih sırasında ordunun et iaşesinden sorumlu kişilerden biriydi. Bu sebeple, fetihten sonra da İstanbul şehrinin et iaşesi sorumluluğu Kasap İlyas Bey’e verilmiştir. Şehrin et iaşesi, Yedikule-Aksaray hattında bulunan Kasap Yolu (Samatya Caddesi) güzergâhı üzerinde yapılması nedeniyle ömrünün son yıllarında buraya kendi adıyla anılan cami merkezli bir vakıf kurmuştur. Kurduğu bu vakıf, zaman içinde bir mahalle özelliği kazanmış ve 2008 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan mahalle düzenlemesine kadar da Kasap İlyas Bey Mahallesi olarak varlığını sürdürmüştür. 1494 yılında vefat eden Kasap İlyas Bey, Kasap Yolu üzerinde yaptırdığı caminin yola bakan güneydoğu ucuna defnedilmiştir. Bu alan, açık türbe şeklinde olup Kasap İlyas Sokağı’na bakan bir hacet penceresiyle üç asır boyunca türbe olarak varlığını devam ettirmiştir. 18. yüzyıldan itibaren ise İstanbul’da tarihi yarımada içinde bulunan ibadet alanlarının bahçe kısımları yavaş yavaş nekropole dönüşmeye başlaması üzerine bu türbe, 19. yüzyılın sonlarına doğru bir hazire hâline gelmiştir. Çalışmamızda, bu hazire içerisinde yer alan mezarlar; mezar tipleri ve süsleme programları açısından değerlendirilmiştir. Bu mezarların baş şâhideleri; başlık türleri, süsleme özellikleri, yazı kompozisyonları, teknik ve malzeme açısından da ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Niʿme’l-ceyş, Kutlu Asker, Kasap İlyas Bey, Cerrahpaşa, Samatya, Konstantiniyye’nin Fethi, Mezar, Mezar Taşı, Hazire

Kaynakça

• Ayverdi, E. Hakkı. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Doğuş Matbaası Limited Şirketi, 1958. google scholar
• Âyânoğlu, F. İsmail. “Fatih Devri Ricali Mezar Taşları ve Kitâbeleri”, Vakıflar Dergisi. 4/ 193-208, 1958. google scholar
• Barkan, Ömer Lütfi - Ayverdi, E. Hakkı. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953(1546) Târîhli. İstanbul: Fetih Cemiyeti, 1970. google scholar
• Bayrak, M. Orhan. İzahlı İstanbul Sözlüğü. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004. google scholar
• Behar, Cem. Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014. google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri [AE.SMHD.I..]. Gömlek No. 29, Sıra. 1740, Tarih. 25.04.1163. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası [BEO]. Gömlek No. 591, Sıra. 44312, Tarih. 05.10.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade [İ..EV..Evkaf]. Gömlek No. 9, Sıra. 30, Tarih. 27.09.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade [İ..EV..Evkaf]. Gömlek No. 14, Sıra. 23, Tarih. 13.03.1314. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vala [MVL]. Gömlek No. 355, Sıra. 145, Tarih. 17.06.1274. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet [ŞD.]. Gömlek No. 133, Sıra. 61, Tarih. 29.08.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet [ŞD.]. Gömlek No. 138, Sıra. 56, Tarih. 25.02.1314. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
• Buhârî. et-Târihu’l-Kebîr. 1/2. Haydarâbâd: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362. google scholar
• Cezar, Mustafa. Osmanlı Başkenti İstanbul. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, 2002. google scholar
• Çobanoğlu, A. Vefa. “Kasap İlyas Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 4/477-478, İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
• Çobanoğlu, A. Vefa. “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Mescidi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/403-404, İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
• Dişören, N. Esra. “Kasap Demirhan Mescidi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4/476-477. İstanbul: Numune Matbaacılık, 2003. google scholar
• Eyice, Semavi. “Camiler”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2/375-382. İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
• Eyice, Semavi. “Hacı Evhad Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/472-474. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar
• Güler, Gül. “Urfa Ulu Camii Haziresindeki Mezar ve Mezar Taşlarını Süslemesi”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 42 (2019) 142-153. google scholar
• Hafız Hüseyin Ayvansarayî. Hadikatü’l-Cevamî. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1854. google scholar
• İbn Manzur Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. “ni’m”. Lisanü’l-Arab. 12/579-590. Beyrut: Daru’s-sadr, t. y. google scholar
• İnalcık, Halil. “İaşe”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4/116-119. İstanbul: Numune Matbaacılık, 2003. google scholar
• Kaya, Latif Gürkan ve Zuhal Kaynakcı Elinç. “Mitoloji ve İnanışlar Işığında Türk Kültüründe Hurma Ağacı (Phoenıx Dactyl google scholar
• ıfera L.) ve Sembolleri”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2/ 413424. Burdur: 2018. google scholar
• Kuşoğlu, M. Zeki. “Hüvelbâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/67-68. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
• Küçükalioğlu Özkılıç, Sema. 1894 Depremi ve İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. google scholar
• Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
• Öneş, E. Ruhi. “Cami ve Mescitler”. Fatih İlk İstanbul. İstanbul: Fatih Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, 2003. google scholar
• Özcan, A. Rıza. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihinde Fatih Külliyesi II Hâzire. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2007. google scholar
• Sakin, Orhan. Tarihsel Kaynaklarıyla İstanbul Depremleri. İstanbul: Kitabevi, 2002. google scholar
• Şemseddin Sami. Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Mezhabalar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/446. İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
• Topaloğlu, Bekir. “Bâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/536-537. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. google scholar
• Türk Bilimi. “Samsun Ahşap Camilerin Serüveni”. Erişim 1 Aralık 2022. http://www.turkbilimi.com/samsun-ahsap-camilerinin-seruveni/ google scholar
• Ülgen, A. Sami. Fatih Devrinde İstanbul-Haritası-İzahatı-İndeksler. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1939. google scholar
• Ünver, Süheyl. İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit Olanlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976. google scholar
• Yalçın, Ayhan. Gönül Sultanları İstanbul Evliyaları ve Ziyaret Yerleri. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1996. google scholar