Finansal Kiralama Sözleşmesinin Hukuki Niteliğine Dair Tartışmalar

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 633 - 663, 28.09.2023

Gökhan Günay

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1219266

Öz

Bu çalışmada öncelikli olarak İslam hukuku alanında finansal kiralamanın hukuki niteliğine ilişkin görüşlerin tespit edilerek karşılaştırmalı analizinin yapılması hedeflenmiştir. Ayrıca tespit edilen görüşlerin ve görüş farklılıklarının gerekçeleri üzerinde durulmuştur. Zira bir sözleşmenin hukuki niteliğinin tespiti, uygulanacak hükümlerin belirlenmesi açısından önemlidir. Daha bütüncül bir perspektifle konuyu ele alabilmek maksadıyla tespit edilebildiği ölçüde finansal kiralamanın ortaya çıktığı günden bu yana farklı ülkelere ait hukuk düzenlerinde konuya ilişkin yaklaşımlara yer verilmiştir. İlgili sözleşmenin hukuki nitelemesi ve değerlendirilmesi aşamasında İslam hukuku alanında olduğu gibi diğer hukuk sistemlerinde de benzer problemlerle karşılaşıldığı görülmüştür. Finansal kiralamayı benzer akit türlerinden hareketle nitelemeye çalışan yaklaşımın yanında yeni bir akit kabul edilmesi gerektiğini savunan iki farklı yaklaşım tespit edilmiştir. Hukuki nitelemeye yönelik ileri sürülen görüşlerin şekillenmesinde finansal kiralamanın amacı, hedefi, fonksiyonu, akdin kuruluş ve sona erme biçimleri yanında sözleşmeye farklı perspektiflerden yaklaşılarak çeşitli unsurların ön plana çıkarılması gibi hususların etkili olduğu tespit edilmiştir. Son olarak finansal kiralama sözleşmesine uygulanacak hükümlerin belirlenmesi hususundaki yöntem problemi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Finansal Kiralama, Leasing, İslam Hukuku, İslami Finans, İktisat, Hukuk

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Discussions on the Legal Nature of Financial Leasing Contract

Öz

This study essentially aims to determine views on the legal nature of financial leasing in the field of Islamic law and to make a comparative analysis. In addition, the reasons for differences in the determined opinions are emphasized. Determination of the legality of a contract is significant in determining the provisions to be applied. In order to address the issue with a more holisticapproach, viewsrelatedtothe legal regulations of different countries are included from the emergence of financial leasing. Similar problems have been encountered in other legal systems as well as in the field of Islamic law during the legal characterization and evaluation of a relevant contract. One approach tried to characterize financial leasing based on similar contract types, but two different approaches that see it as a new contract have been identified. By approaching the contract from different perspectives, issues such as the purpose of financial leasing and its function, the establishment and termination forms of the contract, as well as various other factors are effective in shaping the opinions put forward for the legal characterization. Finally, method for determining the provisions to be applied to the financial leasing contract is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Financial Leasing, Leasing, Islamic Law, Islamic Finance, Economics, Law

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• AAOIFI. “el-İcâra ve’l-icâratü’l-müntehiye bi’t-temlîk”. el-Me‘âyiru’ş-şer‘iyye, 237-270. google scholar
• Abdullah, Abdullah Muhammed. “et-Te’cîrü’l-müntehiye bi’t-temlîk ve’s-suveru’l-meşhûratu fîhi”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2593-2606. google scholar
• Abdullah, Abdullah Muhammed. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2720-2722. google scholar
• Abdullah b. Beyye, Şeyh el-Mahfûz. “el-Îcâru’l-lezî yentehî bi’t-temlîk”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2659-2674. google scholar
• Abdullah İbrahim. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2739. google scholar
• Acun Mekengeç, Merve. Milletlerarası Özel Hukukta Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmeleri. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2014. google scholar
• Ahmed Muhyiddin. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 691-693. google scholar
• Aktan, Hamza. “Ticaret Hukukunun Yeni Bazı Problemleri Üzerine İslam Hukuku Açısından Bir Değerlendirme (Borsa, Teminat Mektubu, Leasing)”. I. İslam Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. 222-228. Konya: Kombad Yayınları, 1997. google scholar
• Aral, Fahrettin - Ayrancı, Hasan. Borçlar Hukuku: Özel Borç İlişkileri. Ankara: Yetkin Yayınları, 12. Basım, 2019. google scholar
• Aydoğdu, Murat - Kahveci, Nalan. Türk Borçlar Hukuku: Özel Borç İlişkileri (Sözleşmeler Hukuku). Ankara: Adalet Yayınevi, 4. Basım, 2019. google scholar
• Bayındır, Servet. Faizsiz Bankacılık İşlemlerinin İslâm Fıkhı’ndaki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004. google scholar
• Bingöl, Berna. Finansal Kiralama Sözleşmesinde Kiralayanın (Finansal Kiralama Şirketinin Borçları). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007. google scholar
• Darîr, es-Sıddîk Muhammed el-Emîn. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2734-2735. google scholar
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu”. Leasing (Finansal kiralama) sistemi ile alışveriş caiz midir? Erişim 06 Aralık 2022. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/972/leasing--finansal-kiralama--sistemi-ile-alisveris-caiz-midir- google scholar
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2726-2727. google scholar
• Durgut, Ramazan - Bulut, Erkam Haşim. “Sendikasyon Kredisi Sözleşmesinin Özellikleri, Akdedilmesi ve Hukuki Niteliği”. Regesta Ticaret Hukuku Dergisi 5/3 (2020), 539-580. google scholar
• Ebû Ğudde, Abdüssettâr. el-İcâra. Mecmûatü Dâletti’l-Bereke, 1998. google scholar
• Ebû Ğudde, Abdüssettâr. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşâ”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 663-666. google scholar
• Ebu’l-Leyl, İbrahim Desûkî. el-Bey‘u bi’t-taksît ve’l-buyû‘u’l-i’timâniyyetü’l-uhrâ. Kuveyt, 1984. google scholar
• Elfî, Muhammed Cebr. “el-Îcâru’l-müntehî bi’t-temlîk ve sukûku’t-te’cîr”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 593-612. google scholar
• Erdikler, Şaban. “Finansal Kiralamada Vergi Uygulamaları”. Finansal Kiralama Hukuku Sempozyumu. 95103. İstanbul: FİDER, 1999. google scholar
• Erdoğmuş, Hasan Fehmi. Finansal Kiralama Sözleşmesi ve Hava Aracı ve Parçalarının Finansal Kiralama Yöntemi ile Temini. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014. google scholar
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku: Özel Hükümler. Yetkin Yayınları, 7. Basım, 2019. google scholar
• Farfûr, Abdüllatîf. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 650-652. google scholar
• FFFK, Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman Ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu (Kanun No. 6361). Resmî Gazete 28496 (21 Aralık 2012). Erişim 06 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.5.6361.pdf google scholar
• Ganbari, Muhammed Kiomers. Atipik Sözleşmeler ve Uygulanacak Hukuk. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017. google scholar
• Ğassân, Muhammed eş-Şeyh. el-İcâre el-müntehiye bi’t-temlîk fi’l-fıkhi’l-İslâmî: Dirâse mukârene. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2010. google scholar
• İmrânî, Abdullah b. Muhammed b. Abdullah. el-Ukûdü’l-mâliyyetü’l-mürekkebe: Dirâse fıkhiyye te’sîliyye ve tatbîkiyye. Riyad: Dâru Künûzi İşbîlyâ, 2. Basım, 2010. google scholar
• İnanır, Ahmet. İslam Hukukunda Bileşik-Mürekkep Mâlî Sözleşmeler ve Çağdaş Finansman Yöntemlerindeki Uygulamaları. Tokat: Gece Kitaplığı, 2015. google scholar
• Joy, Paa. “The Law Of Hire-Purchase”. Erişim 21 Kasım 2022. https://www.studocu.com/row/document/ ghana-institute-of-management-and-public-administration/law/the-law-of-hire-lecture-notes-on-hire-purchase-prepared-by-paa-joy/6634934 google scholar
• Kabak, Halit. Finansal Kiralama Sözleşmesinde Satış ve Geri Kiralama Yöntemi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Kacır, Temel. “Katılım Bankacılığında Uygulanan Finansal Kiralama Yöntemindeki Risk Faktörünün İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi 18/3 (2020), 454-466. google scholar
• Kahf, Münzir. “el-İcâratü’l-müntehiye bi’t-temlîk ve sukûki’l-a‘yâni’l-müeccera”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 353-407. google scholar
• Kamali, Mohammad Hashim. “A Shari‘ah Analysis of Issues in Islamic Leasing”. J.KAU: Islamic Economi 20/1 (2007), 3-22. google scholar
• Karadâğî, Ali Muhyiddin. “el-İcâre ve tatbîkâtühâ’l-muâsıra: el-îcâratü’l-müntehiye bi’t-temlîk dirâse fıkhiyye mukârane”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 429-565. google scholar
• Kırmızıtaş, Türkân. 6361 Sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’na Göre Finansal Kiralama Sözleşmesi. Ankara: Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar
• Kızılkaya, Necmettin. “Müzakere”. İktisadî Hayatta ve İslam’da Faiz: Kurav Faiz Çalıştayı. ed. Recep Cici - Süleyman Sayar. 251-254. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018. google scholar
• Kuntalp, Erden. Karışık Muhtevalı Akit. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1971. google scholar
• Kuntalp, Erden. “Tartışma”. Finansal Kiralama Hukuku Sempozyumu. 69-73. İstanbul: FİDER, 1999. google scholar
• McCarthy, Cecil. “Everyday Law: History Behind Hire Purchase”. Erişim 21 Kasım 2022. https://www. nationnews.com/2015/03/11/everyday-law-history-behind-hire-purchase/ google scholar
• Menî‘, Abdullah b. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 689-691. google scholar
• Muâbede, Adem Nuh. “el-Amelü’l-masrifî el-İslâmî beyne karârâti’l-mecâmi‘l-fıkhiyye ve’l-kavânîn es-sâriye: el-İcâre el-müntehiye bi’t-temlîk fî zılli kânûni’t-te’cîri’t-temvîlî el-Ürdünî nemûzecen”. Mu’temerü’l-masârifi’l-İslâmiyye beyne’l-vâkı‘ ve’l-me’mûl. 3-78. Dubai: Dâirâtü’ş-Şüûni’l-İslamiyye ve’l-Ameli’l-Hayrî, 2009. google scholar
• Muhammed Abdülaziz Hasan Zeyd. el-İcâre beyne’l-fıkhi’l-İslâmî ve’t-tatbîku’l-muâsır fi’l-müessesâti’l-masrifiyye ve’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye. Kahire: el-Ma‘hedü’l-Âlî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1996. google scholar
• Neşmî, Acîl. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 652-654. google scholar
• Okka, Osman. Finansal Yönetim: Teori ve Çözümlü Problemler. Ankara: Nobel Yayınları, 7. Basım, 2018. google scholar
• Oktay, Saibe. “İsimsiz Sözleşmelerin Geçerliliği, Yorumu ve Boşlukların Tamamlanması”. İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası 55 (1996), 263-296. google scholar
• Polat, Aynur Arslan. Bir Özel Hukuk Sözleşmesi Olarak Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009. google scholar
• Reskie, Novita. “el-Ukûdü’l-mürekkebe fi’l-icârati’l-müntehiye bi’t-temlîk fi’l-mesârifi’l-İslamiyye”. Profetika: Jurnal Studi Islam 18/2 (2017), 176-181. google scholar
• Reşîdî, Muhammed Abdullah. Akdül’-icâre el-müntehiye bi’t-temlîk: Dirâse mukârane mea’ş-şerîati’l-İslamiyye. Câmiâtü eş-Şarki’l-Evsat, Külliyyetü’l-Hukûk, Deracetü Mâcistîr, 2010. google scholar
• Saka, Mahmut. Finansal Kiralama İşleminin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Samar, Mahmut. İslamî Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019. google scholar
• Sellâmî, Muhammed el-Muhtâr. “el-‘Arz”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 617-639. google scholar
• Sellâmî, Muhammed el-Muhtâr. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1984), 2730-2731. google scholar
• Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed. el-Vasît fî şerhi’l-kânûni’l-medenî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts. google scholar
• Swarb. co. uk. “Helby - Matthews: HL 30 Mayıs 1895”. Erişim 08 Aralık 2022. https://swarb.co.uk/helby-v-matthews-hl-30-may-1895/ google scholar
• Şâzelî, Hasan Ali. “el-Îcâru’l-müntehî bi’t-temlîk”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2607-2657. google scholar
• Şâzelî, Hasan Ali. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 679-681. google scholar
• Şâzelî, Hasan Ali. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2718-2720. google scholar
• Şerîf, Muhammed Abdülğaffâr. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2737. google scholar
• Şevkî Ahmed Dünyâ. “el-İcâratü’l-müntehiye bi’t-temlîk dirâse iktisâdiyye ve fıkhiyye”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 567-591. google scholar
• Şişman, Deniz - Şişman, Mehmet. “Finansal Kiralama (Leasing) ve Ekonomi İçin Önemi: Riskler, Avantajlar”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 15/Özel Sayı 1 (Aralık 2017), 144-154. https://doi.org/10.11611/ yead.373453 google scholar
• Şit, Mustafa - Şit, Ahmet. “Türkiye’de Finansal Hizmetler Sektörünün Gelişimi: Finansal Kiralama Sektörü Örneği”. Dicle Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi 2/5 (2013), 35-47. google scholar
• Takî el-Osmânî, Muhammed. Fıkhu’l-büyû‘ ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a mea‘ tatbîkâtihî’l-mu‘âsıra mukârinen bi’l-kavânîni’l-vaz‘iyye. 2 Cilt. Karaçî: Mektebetü Me’ârifi’l-Kurân, 2015. google scholar
• Teshîrî, Muhammed Ali. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 683-684. google scholar
• Topuz, Murat. 6361 Sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu Çerçevesinde Finansal Kiralama Sözleşmesi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2013. google scholar
• Tunçsiper, Yasemen. Finansal Kiralama Sözleşmesinde Tarafların Borçları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011. google scholar
• Üzeler, Mustafa - Cansızlar, Doğan. Yatırım ve Finansman Sağlamaya Yönelik Kiralama (Leasing) Dünyada ve Türkiye’de Uygulaması. Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, 1987. google scholar
• Yadav, Varnik. “Anatomy of Hire Purchase Agreements”. Erişim 21 Kasım 2022. https://blog.ipleaders.in/ analysis-hire-purchase-agmt/ google scholar
• Yavuz, Cevdet. Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler. İstanbul: Beta Yayınları, 3. Basım, 1994. google scholar
• Yazman, İrfan. “Leasing Sözleşmesinin Hukukî Mahiyeti”. Ankara Barosu Dergisi, 551-571. google scholar
• Yıldırım, Suat vd. “Kobilerde Finansal Kiralamadan (Leasıng) Yararlanma Düzeyi: Bir Uygulama”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/2 (2010), 361-376. google scholar
• Yılmaz, Esra. Finansal Kiralama Sözleşmesinin Sona Erme Sebepleri ve Sona Ermenin Sonuçları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
• Zevkliler, Aydın - Gökyayla, Emre. Borçlar Hukuku : Özel Borç İlişkileri. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 20. Basım, 2020. google scholar
• Zuhaylî, Vehbe. el-Mu’âmelâtü’l-mâliyyetü’l-mu’âsıra. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2002. google scholar
• Zübeyr, Abdullah. “et-Ta‘kîb ve’l-münâkaşa”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/1 (2000), 693-694. google scholar
• Zübeyr, Muhammed Ömer. “Münâkaşatü’l-buhûs”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/4 (1988), 2733. google scholar