According to Elmalılı, The Possibility of Translation of the Qurʾān in Terms of the Unity of Order and Meaning

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 541 - 563, 28.09.2023

Mahmut Ayyıldız

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1295512

Öz

The question of Is it possible to translate the Qurʾān, which belongs to Allah in terms of order and meaning, into another language? has occupied the minds of Muslims a lot in the modern age. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (1878- 1942), who assumed the duty of interpreting and translating the Qurʾān in Turkish in the first years of the Republic, also gave wide coverage to this subject in the introduction of the tafsīr. Elmalılı associates the issue with procedural issues by staying away from the political-ideological conflicts of his period and carries the discussion on a scientific basis. In this context, it underlines that translation is based on a multifaceted agreement between the target language and the source language. Although it is seen that it is possible to realize this agreement through tanẓīr in literary texts, it is unacceptable to translate divine books that belong to Allah in terms of both order and meaning in this way because what is said in divine books is as important as how it is said. This issue has a special importance for the Qurʾān. As a matter of fact the iʿjāz feature of the Qurʾān is more about the way and style of expressing these truths than the truths it contains. This is because in the taḥaddī verses, attention is drawn to this aspect of the Qurʾān and deniers are challenged to bring a likeness of it. As a result, attempts to put forth a word equivalent to the Qurʾān throughout history have not been successful either in their own language or in another language through translation. Our ultimate aim in this study is to add a new dimension to the discussions on the subject by examining Elmalılı’s approach to the issue of translation of the Qurʾān in terms of order-meaning coexistence. In this context, data collection, text and order analysis methods are mainly applied in the research.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Translation, Order, Meaning, Elmalılı

Elmalılı’ya Göre Nazım-Mana Birlikteliği Açısından Kur’an Tercümesinin İmkânı

Öz

Nazım ve mana bakımından Allah’a aidiyeti sabit olan Kur’an’ın başka bir dile tercüme edilmesi mümkün müdür? sorusu modern çağda Kur’an’a ilişkin Müslümanların zihnini meşgul eden en önemli sorunlardan biridir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Kur’an’ın Türkçe tefsiri ve tercümesi görevini üstlenen Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır da (1878-1942) tefsirinin mukaddimesinde bu konuya geniş yer ayırmıştır. Elmalılı yaşadığı dönemin siyasî-ideolojik çatışmalarından uzak durarak konuyu usul meseleleriyle ilişkilendirmekte ve tartışmayı daha ilmî bir zemine taşımaktadır. Bu çerçevede tercümenin hedef dil ile kaynak dil arasında çok yönlü mutabakatına dayandığının altını çizmektedir. Ona göre edebî metinlerde bu mutabakatın tanzîr yoluyla gerçekleştirilmesi mümkün görülse de hem nazım hem de mana bakımından Allah’a ait olan ilahî kitapların bu yolla tercümesi kabul edilemez. Çünkü ilahî kitaplarda ne söylendiği kadar nasıl söylendiği de önemlidir. Bu husus bilhassa Kur’ân-ı Kerîm için ayrı bir öneme sahiptir. Nitekim Kur’an’ın i‘câz özelliği, ihtiva ettiği hakikatlerden çok bu hakikatlerin ifade ediliş tarzı ve üslubuyla ilgilidir. Tehaddî âyetlerinde de Kur’an’ın bu yönüne dikkat çekilmekte ve inkârcılara onun bir benzerini getirmeleri konusunda meydan okunmaktadır. Sonuç olarak tarih boyunca Kur’an’a eşdeğer bir kelam ortaya koyma teşebbüsleri ne kendi dilinde ne de tercüme yoluyla başka bir dilde başarıya ulaşmıştır. Bu çalışmada nihai amaç Elmalılı’nın Kur’an tercümesi meselesine yaklaşımını nazım-mana birlikteliği açısından inceleyerek konuyla ilgili tartışmalara yeni bir boyut kazandırmaktır. Bu kapsamda araştırmada ağırlıklı olarak veri toplama, metin ve söylem analizi yöntemleri uygulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Tercüme, Nazım, Mana, Elmalılı

Kaynakça

• Altuntaş, Halil. Kur’ân’ın Tercümesi ve Tercüme ile Namaz Meselesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998. google scholar
• Arpaçukuru, Osman. “Kur’an’ın Anlamlarının Türkçeye Aktarımı: Meâl mi? Tercüme mi?”. Dergiabant: Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2020), 698. google scholar
• Atalay, Orhan. “Kur’an’ın Başka Dillere Çevrilmesi Ekseninde Ortaya Çıkan Tartışmaların Tarihsel Arka Plânı”. Kur’an Mealleri Sempozyumu. 1/29-44. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, ii. Basım, 2010. google scholar
• Aydar, Hidayet. Kur’ân-ı Kerîm’in Tercüme Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık, 1996. google scholar
• Bayur, Hikmet. “Kur’an Dili Üzerine Bir İnceleme”. Belleten 22/88 (1958). 599-605. google scholar
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsırüddîn Abdullâh b. Ömer. Envârü ’t-tenzîl ve esrârü ’t-te'vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mar‘aşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs. google scholar
• Bilgin, Abdülcelil. “Harfi ve Tefsirî tercümenin İşlevselliği ve Aktüel Değeri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2010), 171-186. google scholar
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. eş-Sıhâh: Tâcü’l-hığa ve şıhâhu’l-Arabiyye. Beyrut: Dârü’l-‘İlm, 1407/1987. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. Bir Siyasi Proje Olarak Türkçe İbadet: Türkçe Namaz (1923-1950). İstanbul: Kitabevi, 1999. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi. İstanbul: Kitabevi, 1998. google scholar
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i‘câz. Thk. M. Reşid Rıza. Beyrut: Dârü’l-Me‘ârif, 1980. google scholar
• Çakır, Numan. Kur’an-ı Kerim’i Taklit Teşebbüsleri. İstanbul: İFAV, 2018. google scholar
• Durmuş, İsmail. Çeviri Sanatının Esasları. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018. google scholar
• Durmuş, Zülfikar. “Elmalılı’nın Mealinde Çok Anlamlılık Problemine Yaklaşımı (Lafız-Mana İlişkisi)”. Diyanet İlmî Dergi 51/3 (2015). 57-77. google scholar
• el-Me‘ânî. Erişim 06 Ekim 2022. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/ google scholar
• Erdoğan, Abdullah. “Atatürk’ün Kur’an-ı Kerim’i Türkçeye Tercüme Ettirme, Hutbe ve Ezanı Türkçe Okutma Çalışmaları Hakkında İnceleme”. Erciyes Akademi Dergisi 35/4 (2021). 1409-1423. google scholar
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Türâs, 1984. google scholar
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdir, 1414/1993. google scholar
• İbn Melek. Şerhu’l-Menâr. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1965. google scholar
• Kâfiyeci, Muhyiddîn Muhammed b. Süleymân. et-Teysîrfîkavâ'ici ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Enver Mahmûd el-Mursî. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 2007. google scholar
• Köksal, M. Fatih. “Nazîre”. TDV İslâm Ansiklopedisi (Erişim 30 Eylül 2022). https://islamansiklopedisi.org. tr/nazire#2-turk-edebiyati google scholar
• Kubbealtı Lugati. Erişim 06 Ekim 2022. http://www.lugatim.com google scholar
• Kutay, Cemal. Türkçe İbadet. İstanbul: Aksoy Yayıncılık, 1998. google scholar
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Türkçe Kur’an Tartışmaları ve Mısır’a Yansıması”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 19/38 (2021). 861-912. google scholar
• Mustafa Sabri Efendi. Kur’ân Tercümesi Meselesi. çev. Süleyman Çelik. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1993. google scholar
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013. google scholar
• Orhonlu, Cengiz. “Tercüman”. MEB İslam Ansiklopedisi. 12(1)/173-181. Eskişehir: ETAM, 2001. google scholar
• Ozanoğlu, İhsan. Türkçe Kuran ve Namaz. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1949 google scholar
• Özel, Mustafa. “Elmalılı’nın Mealinin Bazı Özellikleri”. Diyanet İlmi Dergi Kur’an Özel Sayısı (2012). 553-576. google scholar
• Öztürk, Mahmut. “Kelime Bağlamında Elmalılı Mealinin Bazı Özellikleri”. Bir Kur’an Mütefekkiri Elmalılı M. Hamdi Yazır. 177-241. Ankara: Dib Yayınları, 2017. google scholar
• Öztürk, Yaşar Nuri. Anadilde İbadet Meselesi. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2002. google scholar
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî 'ulûmn’--Kur ’cm. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımaşk: Dâru’l-Mustafâ, 2008. google scholar
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. nşr. Şaban Kurt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2006. google scholar
• Şener, Cemal. Anadilde İbadet: Türkçe İbadet. İstanbul: Ant Yayınları, 1998. google scholar
• Şensoy, Sedat. “Nazmu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim: 22.07.2023). https:// islamansiklopedisi.org.tr/nazmul-kuran google scholar
• Tarlan, Ahmet Nihat. Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1981. google scholar
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali. Keşşâfü ıştılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dahruc. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996. google scholar
• Yavuz, Kemal. “Türk Şiirinde Nazire”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6/10 (2013). 359-424. google scholar
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2021. google scholar
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Türkçe İbadet Anadilde İbadet. Haz. Necmi Atik. İstanbul: Kudemâ, 2022. google scholar
• Yıldırım, Mehmet. Elmalılı Meâl ve Tefsirinde Kur’ân Deyimlerinin Çevirisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
• Yılmaz, Hasan. “Elmalılı ve Cantay’ın Mukaddimeleri Özelinde ‘Çeviri Olgusu’ ve ‘Kur’ân Meallerine’ Dair”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2008). 93-119. google scholar
• Yılmaz, Hasan. “Kur’ân Meali Bağlamında Harfî Tercüme ile Tefsirî Tercüme Türü Arasında Bir Mukayese”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2016). 1-18. google scholar
• Yüksek, Muahmmed İsa. Tefsir Usûlünün Temel Meseleleri. İstanbul: İFAV, 2020. google scholar
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-'arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdülalîm et-Tahâvî. Kuveyt: et-Türasü’l-‘Arabî, 2000/1421. google scholar
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2000. google scholar
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-'irfânfî ‘ulûmi’l-Kur’m. thk. Bedî‘ es-Seyyid el-Lahhâm. Dımeşk: Dâru’l-Kuteybe, 1431/2010. google scholar