Lehçede Söz Türetme Yöntemlerine Genel Bir Bakış

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 313 - 329, 25.12.2019

Emrah Gaznevi

Öz

Bir batı Slav Dili olan Lehçe yapı bakımından bükümlü/çekimli diller grubunda yer alır. Bu gruptaki diğer diller gibi Lehçede de yeni sözcük türetilirken sözcük kökleri bazen tamamen değişir ve tanınmayacak hâle gelir, bazen sözcük kökündeki asıl sesler, yeni sözcükte aynı kalır. Bazen de kök ile oluşan yeni sözcük arasında yalnızca bir bağ bulunur. Ekler sözcüğün önüne, ortasına veya sonuna gelebilir. Sözcük türetimi, dilde o ana dek mevcut olmayan bir anlam ihtiyacının ortaya çıkması ve o anlam ihtiyacının giderilmesi maksadıyla sözcük oluşturma anlamına gelir. Lehçede sözcük türetmenin en etkin yöntemlerinden biri, mevcut köklere ek ilave edilmesidir. Fakat kök ve ek ile ihtiyaç duyulan kavramın karşılanamadığı da görülür. Bu tür durumlarda yeni kavramın yaratılması adına birleşik sözcük oluşturma, diğer dillerden sözcük ödünçleme ya da yepyeni bir sözcük üretip uydurma yöntemleri de izlenebilmektedir. Bu çalışma Lehçenin sözcük yapısına, söz türetmede uygulanan yöntemlerine, kökteş sözcüklerine, önekli-öneksiz sözcüklerine ilişkin bir incelemeyi kapsar. Söz türetilmesinde gerçekleşen harf değişimlerini tespit etmeye çalışır. Eylem kökünün belirlenmesi için uygulanan yöntemleri içerir ve eylemlerden ne gibi anlam türetmelerinin yapılabileceğinin analizini sunar. Bir yapım ekinin her söze aynı anlamı katıp katmadığı konusunu ele alır. Söz türetmede yardımcı sözlerin dildeki yeri ve önemini vurgular. Bunlara ek olarak yardımcı fiillerin görev ve özelliklerini inceler.

Anahtar Kelimeler

kökteş sözcük, Türetme, ek, kök

An Overview of Methods of Word Derivation in the Polish Language

Öz

Polish, a Western Slavic language, belongs to the group of inflected languages by virtue of its structure. Like other languages in this group, when a new word is derived in Polish, the roots of the word sometimes change completely and become unrecognizable, while at other times the actual letters in the stem remain the same in the new word. At other times there is only a bond between the root and the new word. Words can be preceded, centered, or ended by the affix. Lexicalization implies the appearance of the need to establish new semantics that has not existed in the language before, and the creation of new words triggered by this need. One of the most effective methods of word derivation in Polish is the addition of affixes to existing roots. However, it is also seen that the required concept cannot always be expressed by means of the root and affixes. In such cases, it is possible to follow the methods of forming a compound word, borrowing words from other languages or generating and forming a new word in order to create a new concept. This study aims to examine the word structure of Polish, and the methods used in word derivation, cognate words, prefixed and non-prefixed words. It tries to identify the letter changes that occur in word derivation. It shows the methods for determining the roots of verbs, and analyzes how meaning can be derived from them. It deals with the issue of whether a derivational affix adds the same meaning to each word and emphasizes the place and importance of auxiliary words in language in word derivation. In addition, it examines the tasks and characteristics of auxiliary verbs.

Anahtar Kelimeler

Derivation, affix, root, cognate word

Kaynakça

• Ahanov, K. (2008). Dil Bilimin Esasları. Çev. M. Ceritoğlu. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Grzegorczykowa, R. (1979). Zarys słowotwórstwa polskiego – Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe.
• Hryckowian, K. (2019). Wokół słów i znaczeń VIII, Słowotwórstwo apelatywne i onomastyczne, Derywaty rzeczownikowe w bajkach logopedycznych (24-35). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Kwapień, E. (2016). Zmiany znaczeniowe wybranych czasowników mówienia zanikających w dobie nowopolskiej, Poznańskie Spotkania Językoznawcze, Poznań Linguistic Forum, 32, 183–208. DOI: 10.14746/ psj.2016.32.15.
• Muzyka-Furtak, E. (2011). Konstrukcje słowotwórcze a kategorie poznawcze dzieci niesłyszących. Jęzka a Kultura No 3327, tom 22, 117-132.
• Obrębska, A. (2010). Algorytmy słowotwórczego parafrazowania. Łódź: Wydawnictwo Primum Verbum.
• Tomaszewska, K. (2014). Wyrazy motywowane i niemotywowane w grupie leksykalnej “Ziemia. Budowa Ziemi” w języku rosyjskim i polskim, Acta universitatis Wratislaviensis, 3578, 463-473.
• Ułaszyn, H. (1915). Słowotwórstwo, Język polski i jego historya z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Encyklopedia polska, t.3, cz. 2, 1-37.
• Vural, H. ve Böler, T. (2011). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.