Sözceleme Kuramı Çerçevesinde “Biz” Adılının İncelenmesi

Year 2021, Volume: 31 Issue: 1, 309 - 327, 23.06.2021

Esra Güven , Ayşe Kıran

Abstract

Bu çalışmada Türkçede çok önemli olan ve üzerinde az sayıda çalışma yapılmış olan öznellik konusu, “biz” adılı çerçevesinde ele alınmıştır. “Biz” adılının anlamsal içeriği belirlenmeye çalışılmış, aynı zamanda diğer adıllarla ilişkisi üzerinde durulmuştur. Söz konusu ilişkiler belirlenirken “biz” adılının eylemlerle olan ilişkisi çalışma dışında bırakılmıştır. Çalışmada Émile Benveniste’in Sözceleme Kuramı’ndan yararlanılmıştır. Benveniste, sözcelemeyi, konuşan ya da yazan kişinin dilde “sana/size” seslenen ya da “ona/onlara” göndermede bulunan “ben/biz” olarak kendine bir konum belirlediği süreçlerden biri olarak tanımlamıştır. Söz konusu kuram çerçevesinde öncelikle “biz” adılının tanımı üzerinde durulmuş; ardından “biz”/“ben” karşıtlığına değinilmiştir. “Biz” adılının unvanlarla nasıl kullanıldığı gösterildikten sonra kurmaca yapıtlarda, tezlerde, bilimsel araştırmalarda ve grup çalışmalarında “biz” kullanımı incelenmiştir. Öte yandan iç konuşmada (monolog) “biz”e nasıl ulaşıldığı üzerinde durulmuştur. “Biz”in, “siz”in yerine geçmesi; “biz”/“siz”/“sen”=ast üst ilişkisi; “biz”/“siz”/“sen”=eşitlik ilişkisi ortaya çıkarılmıştır. Bunlara ek olarak “biz” adıllı kullanımların tersinlemenin iki yönü olan, olumsuzdan olumluya ve olumludan olumsuza doğru anlamsal bir değişim gösterdiği belirlenmiştir. Üçüncü tekil kişi, çoğul yerine konuştuğu zaman “biz” adılının nasıl anlam kazandığı gösterilmeye çalışılmış; böylece kimi zaman belirsiz bir “ben” olan bir “biz” de ortaya çıkarılmıştır. Konuşucunun sorumluluktan kaçınma “biz”in içinde kaybolma stratejileri açıklanmaya çalışılmış; siyasal metinlerde/söylemlerde konuşucuların/sözcülerin kullandıkları “biz”e de bu bağlamda değinilmiştir. Son olarak “bizler” üzerinde durulmuştur.

Keywords

Öznellik, adıl (zamir), biz, söylem çözümlemesi, Émile Benveniste

Investigation of the Pronoun “We” within the Framework of Enunciation Theory

Abstract

In this paper, the matter of subjectivity, which is of paramount importance in Turkish, yet studied in a limited number of research, was discussed centering on the pronoun “we”. In this regard, the pronoun’s semantic content was defined, emphasizing its relation to other pronouns. In doing so, the Benveniste’ Enunciation Theory was applied. Initially, the definition of the pronoun “we” was resolved, then the conflict between the pronouns “we”/”I” was analyzed further. After observing how the pronoun “we” is used with titles, its use in fictional works, theses, scientific research, and group studies was also examined. Additionally, how the pronoun “we” was reached in the inner speech was also investigated, and the process of replacing “we” with “you”; “we”/”you” (plural, polite)/”you” (second person singular)=subordinate parent relationship; we”/”you” (plural, polite)/”you” (second person singular)=equality relationship were revealed. Therefore, it was observed that these uses show a semantic change from both negative to positive and from positive to negative, which are two aspects of inversion. Besides, it was revealed how the pronoun “we” acquires its semantic sense when the third singular person speaks on behalf of multiple persons. Finally, the observed use of “we” referring to uncertain “I” and, the speaker’s strategies of avoiding responsibility and getting lost in “we” were explained. The “we” as used by spokespersons in political texts/discourses was also mentioned in this context, and the use of “we are” was emphasized.

Keywords

Subjectivity, pronoun, we, discourse analyses, Émile Benveniste

References

• Abasıyanık, S.F. (2006). Öyle Bir Hikaye-Hayattayken Yayınlanmış Hikaye Kitapları. İstanbul: YKY Yayınları.
• Benveniste, É. (1995). Genel Dilbilim Sorunları (E. Öztokat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozkurt, E. S. (2019). Dilin Anlam İnşasında Adıllar. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 345-356.
• Demirci, K. (2014). Pro-Forms: Are Pronouns Alone in the Function of Representation?. Bilig, 68, 97-116.
• Güdücüler, B. (2021, 04 Mart). Cehalet ve Eğitim. Görünüm. Erişim adresi: http://gorunumgazetesi.com.tr/yazar/5423/cehalet-veetm.html
• Güven, S. C. (2020, Temmuz). Sanat Derslerinde Teknik Dışı Alanlar. 17. Eğitimde İyi Örnekler Konferansı Dijital Konferans Kitapçığı içinde (s. 7). Sabancı Üniversitesi: İstanbul. https://www.egitimreformugirisimi.org/wp-content/uploads/2020/06/17.-İÖK-Konferans-Kitapçığı.pdf
• Habertürk. (2020, 28 Temmuz). İbrahim Kalın’dan Diyanet Açıklaması. Habertürk. Erişim adresi: https://www.haberturk.com/son-dakika-haberi-ibrahim-kalin-dan-diyanet-aciklamasi-2757318
• Hacızade, N. (2017). Türkçede Kişi Adıllarının Deyişselliği. International Journal of Social Sciences And Education, 3(5), 1581-1592.
• Jung, C. G. (1994). Bilinç ve Bilinçaltının İşlevi, (E. Büyükinal, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Kıran, A. E. (2019). Sözceleme Kuramları ve Öznellik: Ben’in Halleri. S. Karagül içinde, Prof. Dr. Sedat Sever’e Armağan. Türkçe Eğitimi ve Çocuk Edebiyatı Kurultayı, (s. 87-97), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Korkut, E. (2017). Söz ve Kimlik. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Koyuncu, F. ve Erduran, Y. (2020, Temmuz). Bilimde Başarı Yaşamı Tanımaktan Gelir. 17. Eğitimde İyi Örnekler Konferansı Dijital Konferans Kitapçığı içinde (s. 7). Sabancı Üniversitesi: İstanbul. https://www.egitimreformugirisimi.org/wp-content/uploads/2020/06/17.-İÖK-Konferans-Kitapçığı.pdf
• Machado, B. F. V. (2015). Benveniste, Lacan And Structuralism: About The Opposite Meanings Of Primitive Words. Alfa: Revista de Linquística, São Paulo, 59(1), 11-26.
• NTV SPOR. (2008, 19 Kasım). Polat: Sercan Bütçemizi Aşıyor. NTV. Erişim adresi: https://www.ntvspor.net/futbol/polat-sercan-butcemizi-asiyor 579e743ec873cc20ac3fd38f
• Torun, Y. (2009). Derleme Sözlüğü ve Türkçe Sözlük’te Madde Başı Olarak Kişi Adıllarının Kullanımı Üzerine. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (1), 377-386.
• Turan, Ü. D. (1998). Türkçe Metinlerde Adılların Dağılım ve İşlevleri. Dilbilim Araştırmaları, 9, 70-84.
• Yusifsoy, A. (2017, 31 Ocak). Rus Milletvekili Kazakistan’a Göz Dikti. Yeniçağ. Erişim adresi: https://yenicag.info/rus-milletvekili-kazakistana-goz-dikti/