ULUSLARARASI TAŞIYICI ANNELİK SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN İHTİLAFLARDA UYGULANACAK HUKUK

Yıl 2015, Cilt: 35 Sayı: 2, 13 - 49, 01.12.2015

Ebru Şensöz Malkoç

Öz

Taşıyıcı anneliğe ilişkin yasal düzenlemeler her bir devlet hukukunda farklılık arz etmektedir. Bazı devletler taşıyıcı annelik yöntemiyle çocuk sahibi olmayı hukuken yasaklamakta, bazıları belirli şartlarla buna izin vermekte, bazıları ise bu konuda sessiz kalmaktadır. Bu çalışmamızda, taşıyıcı annelik yöntemi ile çocuk sahibi olmanın Türkiye’de hukuken yasaklanmış olmasına, hatta bu yöntemi uygulayanlar ile aracılık edenlerin fiillerinin Türk Ceza Kanunu m. 231 hükmü çerçevesinde “soybağını değiştirme suçu” kapsamında değerlendirilebileceğinin kabul edilmesine rağmen, Türk vatandaşlarının bu yöntemin yasaklanmadığı bir ülkede üremeye yardımcı tedavi tekniklerinden biri olan uluslararası taşıyıcı annelik yönteminden faydalanarak çocuk sahibi olmak istemesi durumunda ortaya çıkabilecek taşıyıcı annelik sözleşmesinin geçerliliği, ifası ve sona ermesine ilişkin sorunlarda 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da yer alan kanunlar ihtilafı kurallarının Türk mahkemelerinde nasıl uygulanacağı ve bu yöntemin Türkiye’de uygulanmasını yasaklayan hükümler, özellikle, Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik (R.G. 30.09.2014-29135) ile Türk Medeni Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’ndaki ilgili hükümlerin uygulanacak hukuka etkisi incelenecektir. Taşıyıcı annelik nedeniyle soybağının kurulması, geçerliliği, iptali gibi soybağına ilişkin sorunlar ise ayrı bir araştırma konusu oluşturduğundan çalışmamızın kapsamı dışında bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası taşıyıcı annelik, taşıyıcı annelik sözleşmesi, uygulanacak hukuk, kamu düzeni

APPLICABLE LAW TO THE DISPUTES ARISING FROM INTERNATIONAL SURROGACY AGREEMENTS

Öz

Legislative regulations regarding surrogacy vary in various state laws. Some countries
prohibit legally having children through the surrogacy method, and some countries allow
this method under certain conditions, some other countries are silent on this issue. In this
study, implementation of conflict of laws’ rules regulated under International Private and
Civil Procedure Law No. 5718 on the issues concerning the validity, performance and
termination of surrogacy agreement that may be arisen as a result of seeking to have a
child by Turkish citizens though international surrogacy method, which is one of the assisted
reproductive treatment techniques, in an unprohibited country despite the fact that
this method is prohibited in Turkey and efficiency of the related provisions regulated under
Turkish Law, especially, Regulation on Assisted Reproductive Treatment Techniques and
Assisted Reproductive Treatment Centers (O.G. 30.09.2014-29135), Turkish Civil Code
and Turkish Criminal Code to the applicable law shall be examined. Problems relating
to paternity due to the surrogacy are out of our scope as it is a different research subject
which should be examined in details.

Anahtar Kelimeler

International surrogacy, surrogacy agreement, applicable law, public order, overriding mandatory rules

Kaynakça

• ACABEY, Mehmet Beşir; Soybağı, Güncel Hukuk Yayınları, İzmir 2002. AKİPEK, Jale / AKINTÜRK, Turgut / ATEŞ KARAMAN, Derya; Türk Medeni Hukuku, Cilt I, Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku, 7. Bası, İstanbul, 2010.
• ALTUNKAYA, Mehmet; “Tabii Olmayan Yollarla Çocuk Sahibi Olmanın Soybağına Etkisi, Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları” (s. 99-118), I. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul, 2007.
• AYTAÇ, İsmail; Yardımcı Üreme Tekniklerinin Nesep Hukuku Açısından İncelenmesi, Adalet Bakanlığı Dergisi, Yıl: 93, 11. Sayı, Nisan 2002; ayrıca bkz. www.adalet.gov.tr/11sayı%20içerik/İSMAİL%20AYTAÇ. htm (Erişim Tarihi: 14.11.2013) (Nesep).
• AYTAÇ, İsmail; Yardımcı Üreme Tekniklerinin Hukuk ve Adli Tıp Açısından İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2002 (Üreme).
• BABALIOĞLU, Rabiye; Tüp bebek: Yardımla Üreme Teknikleri (s. 50- 53), SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, S. 23, Haziran Temmuz Ağustos 2012, İstanbul 2012.
• BAUDOUİN, Jean-Louis / LABRUSSE-RIOU, Catherine; Produire l’homme: De quel droit? Etude juridique des procréations artificielles, Paris, 1987.
• BRINSDEN, PR; Gestational surrogacy, Epub 2010 Jun 30. Hum Reprod Update 2003 Sep-Oct; 9(5):483-91. CORNU, Gérard; Droit Civil: ıntroduction, Les Personnes, Les Biens, Paris 2003.
• ÇELİKEL, Aysel / ERDEM, Bahadır; Milletlerarası Özel Hukuk, Yenilenmiş 12. Bası, Beta, İstanbul 2012.
• DEMİR GÖKYAYLA, Cemile; Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizinde Kamu Düzeni, Ankara, 2001.
• DOĞAN, Vahit; Milletlerarası Özel Hukuk, 2. Baskı, Ankara, 2013.
• DURAL, Mustafa / SARI, Suat; Türk Özel Hukuku, Cilt I, Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, İstanbul, 2009.
• ENGEL, Pierre; Traité des Obligations en Droit Suisse, Neuchâtel, 1973.
• EREN, Fikret; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 12. Bası, İstanbul, 2010.
• EROL, Yasemin; Yapay Döllenme Yöntemleri ve Taşıyıcı Annelik, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.
• GALLOUX, Jean-Christophe; Le Statut des Gamétes Humains en Droit Français Contemporain, McGill L.J., Vol.40, 1995.
• GUİLLOD, Olivier / STEFFEN, Gabriel; Commentaire Romand, Code des Obligations I (éd: Luc Thévenoz-Franz Werro), Art. 19-20, Genève, 2003.
• GÜNEL YILDIRIM, Hülya; Tıpta Yapay Döllenme ve Hukuki Sorunlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• HATEMİ, Hüseyin; Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları, Gözden Geçirilmiş Doçentlik Tezi, İstanbul, 1976.
• HATEMİ, Hüseyin / SEROZAN, Rona; Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.
• JAMES, S/CHİLVERS, R/HAVEMANN, D; Phelps JY, Avoiding legal pitfalls in surrogacy arrangements, Reprod Biomed Online 2010 Dec; 21(7): 862-7.
• KALKAN OĞUZTÜRK, Burcu; Türk Medeni Hukuku’nda Biyoetik Sorunlar, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2011.
• KESER, Leyla; Ödünç Annelik Sözleşmesi (s.306-314), Argumentum Aylık Hukuk Dergisi, Nisan-Mayıs-Haziran 1997, Yıl: 7, Sayı: 52.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M; Borçlar Hukuku-Genel Hükümler, 13.Bası, 2010.
• KIRKBEŞOĞLU, Nagehan; Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları, İstanbul, 2005.
• KİRİAKAKİ, Irini; Yeni Yunan Üreme Tababeti Kanunu (s. 206-208), Hukukî Perspektifler Dergisi, S. 3, 2005.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip; Borçlar Hukukuna Giriş, Hukuki İşlem, Sözleşme, 4.Bası, İstanbul, 2008.
• LABBÉE, Xavier; La Condition Juridique du Corps Humain Avant la Naissance et Après La Mort, Lille, 1990.
• NOMER, Ergin; Devletler Hususi Hukuku, Yenilenmiş 19.Bası, Beta, İstanbul, 2011.
• NOMER, Haluk Nami; Suni Döllenme Dolayısıyla Ortaya Çıkabilecek Nesep Problemleri (s. 545-594), M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul, 2000.
• OĞUZMAN, Kemal / BARLAS, Nami; Medeni Hukuk-Giriş-Kaynaklar- Temel Kavramlar, 16. Bası, İstanbul, 2010.
• OĞUZMAN, Kemal / ÖZ, Turgut; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8. Bası, İstanbul, 2010.
• ÖZBİLEN, Arif Barış; İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukukî İşlemler, Vedat, İstanbul, 2011.
• ÖZSUNAY, Ergun; Rights of Embryo and Foetus In Public and Private Law (s. 1-18), International Academy of Comparative Law, XVIth International Congress of Comparative Law 14-20 July 2002.
• ÖZDEMİR KOCASAKAL, Hatice; Doğrudan Uygulanan Kurallar ve Sözleşmeler Üzerindeki Etkileri, Doktora Tezi, İstanbul, 2001.
• SAVRAN, Bülent; In Vitro Fertilizasyon ve Embriyo Transferinde Etik ve Hukuksal Sorunlar, Tıbbi Etik, C. 4, S. 2, 1996.
• SEROZAN, Rona; Medeni Hukuk-Genel Bölüm, 2. Bası, İstanbul, 2008. SEROZAN, Rona; Çocuk Hukuku, İstanbul, 2005.
• ŞANLI, Cemal / ESEN, Emre / ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci; Milletlerarası Özel Hukuk, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• ŞENSÖZ MALKOÇ, Ebru; Milletlerarası Özel Hukukta Boşluk: Taşıyıcı Annelik (s. 90-93), SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, S. 25, Aralık-Ocak-Şubat 2013, İstanbul, 2013.
• ŞIPKA, Şükran; Taşıyıcı Annelik ve Getirdiği Hukukî Sorunlar, http:// www.turkhukuksitesi.com (erişim tarihi: 18.11.2013).
• TEKİNALP, Gülören / UYANIK ÇAVUŞOĞLU, Ayfer; Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları, 11. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2011. TEKİNAY, Selâhattin Sulhi / AKMAN, Sermet / BURCUOĞLU, Halûk / ALTOP, Atillâ; Borçlar Hukuku, 7. Bası, İstanbul, 1993.
• TUNÇOMAĞ, Kenan; Türk Borçlar Hukuku, C.I, Genel Hükümler, 6. Bası, İstanbul, 1976.
• UYANIK ÇAVUŞOĞLU, Ayfer; Devletler Özel Hukukunda Döllenme Sonucunda Dünya’ya Gelen Çocuk ile Ana ve Babası Arasındaki Nesep İlişkisine Uygulanacak Hukuk Sorunu, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, (2006), Ocak-Şubat, Sayı 17–18, İstanbul, 2006.
• ÜNVER, Yener; Türkiye’de Ceza Hukuku Açısından Yapay Döllenme (s. 21-78), İlaç ve Tıp Alanında Ceza Hukuku, Etik ve Tıbbi Sorunlar Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul 2008.
• WILLIAMS, John R.;Tıp Etiği El Kitabı (Çeviren: Murat Civaner), 2005. YILDIZ, Canset / KARTAL, Dilşat Büşra / TİRYAKİ, Beyza; Yardımcı Üreme Teknikleri Raporu, Hasta Hakları Aktivistleri, www.hastahaklari. net (Erişim Tarihi: 14.11.2013), s. 16.
• YILMAZ, Sinan; Dünyadaki Uygulama ve Mevzuatımız Açısından Kiralık Rahim- “Surrogate Motherhood”, 2002), www.istanbul.edu.tr/hukuk/ belgeler/2005bib.pdf (Erişim Tarihi: 14.11.2013).
• www.legifrance.gov.tr (Erişim tarihi: 29.10.2013) www.admin.ch www.conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties (Erişim Tarihi: 18.11.2013).