ASKERİ VE STRATEJİK AÇIDAN MONTREUX’NÜN DÜNÜ VE GELECEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 37 Sayı: 1, 51 - 112, 30.06.2017

Mesut Hakkı Çaşın

Öz

Türk Boğazları, dünya ölçeğindeki jeostratejik, jeopolitik ve jeoekonomik değerlendirmeler açısından çok önemli bir konumdadır. İstanbul’un fethiyle birlikte Türk hâkimiyetine geçen Marmara ve Çanakkale Boğazları, o andan itibaren hem bölge devletlerinin hem de bölge dışı devletlerin üzerinde kontrol kurmak istedikleri bir alan olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu antlaşması Lozan’da çözülemeyen Boğazlar konusu, İkinci Dünya Savaşı tehlikesinin yakınlaşması üzerine Türkiye’nin kendini güvende hissetmesine dönük girişimleri neticesinde 1936 senesinde imzalanmıştır. Günümüzde de bu anlaşma geçerliliğini korumaktadır. Soğuk Savaş’ın bitiminden sonra özellikle Karadeniz’de Gürcistan ve Ukrayna, Doğu Akdeniz’de Suriye özelinde yaşanan gelişmeler mevzubahis Sözleşme’nin önemini arttırmaktadır. Ayrıca Türk Boğazları’nda her geçen gün artan petrol tanker trafiğinin yarattığı riskler de söz konusudur. Stratejik önemini her geçen gün sağlamlaştıran Türk Boğazları’ndaki gelişmeler önümüzdeki senelerde de hem kıyıdaş devletler hem de bölge dışı devletler tarafından yakından takip edilmeye devam edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Boğazları, Lozan, Montreux, 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı, 2013 Ukrayna Krizi, Suriye Krizi

MONTREUX’S PAST AND FUTURE IN MILITARY AND STRATEGIC TERMS

Öz

Turkish Straits hold a very significant position in terms of geostrategical, geopolitical
and geoeconomic evaluations worldwide. The Marmara and Dardanelles Straits to be
controlled by the Turks with the conquest of Istanbul has been a geography that both
regional states and non-regional states have been desiring to control over it. The Straits
issue was unresolved in Lausanne Peace Treaty, the founding treaty of Republic of Turkey.
Given the approaching of World War II, as a result of Turkey’s initiatives to provide its
security, the Montreux Convention was signed in 1936. This treaty is still valid today. The
experienced developments primarily in Georgia and Ukraine in terms of Black Sea as well
as Syria in terms of Eastern Mediterranean do increase the significance of this convention.
Furthermore, one should add the risks created by ever-increasing oil tanker trafficsin Turkish Straits. The developments in Turkish Straits which consolidates its strategic
importance day by day will continue to be followed closely by both riparian and states
and non-regional states in next years as well.

Anahtar Kelimeler

Turkish Straits, Lausanne, Montreux, 2008 Russian-Georgian War, 2013 Ukrainian Crisis, Syrian Crisis

Kaynakça

• AKLAR, Yılmaz; Denizcilik Gücünün “Milli Güç” İçindeki Yeri, İkinci Denizcilik Gücü Sempozyumu 15-16 Haziran 1999, İstanbul.
• ALGAN, Nesrin; “Türk Boğazlarında Çevrenin Korunmasına Yeni Bir Yaklaşım: Özellikle Duyarlı Bir Deniz Alanı”, Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 11–12 Kasım 2000, İstanbul, TÜDAV Yay. No: 5, İstanbul, 2000, s. 55–69, (Özden N. Sav’la birlikte).
• ARMSTRONG, Michael J.; A Stochastic Salvo Model for Naval Surface Combat, Operations Research, Cilt 53, Sayı 5, Eylül Ekim 2005, s.830-841.
• Ayın Tarihi, Sayı 155, Ekim 1946, s. 58.
• BAYKAL, Ferit Hakan; 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Konvansiyonunda “Boğazlardan Geçiş Rejimi”, Mahmut R. BELİK’e Armağan, Vedat Kitapçılık, 1993, s.13-55.
• BISHOP JR, William W.; The Corfu Channel Case (Preliminary Objection), The American Journal of International Law, Cilt 42, Sayı 3, Temmuz 1948, s. 690-703.
• BUTLER, W. E.; Innocent Passage and the 1982 Convention: The Influence of Soviet Law and Policy, The American Journal of International Law, Cilt 81, Sayı 2, Nisan 1987, s. 331-347.
• CANCA, Hakan Selim; Uluslararası Hukukta Türk Boğazları, Birinci Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi, Mayıs 2012.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları Cilt 1, Birinci Bası, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; Novgorod Knezliği’nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi, İkinci Bası, Atlas Kitap, Ankara, 2015.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; “Transforming NATO Security Strategies and Alliance’s New Role”, 9-12 March NATO Conference, Antalya 2000.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; “Turkish Straits and Black Sea Countries, Geopolitics In the XXI the Century”, Ukraine And Turkey Security And Cooperation In the Black Sea Region Conference, Kyiv on April 10-11 2000.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; Uluslararası Güvenlik Stratejileri ve Silahsızlanma, Ankara, 1995.
• CAŞIN, Mesut Hakkı; “Strategic Effects of WW-I to International Security and Power Balances in the Middle East”, The First World War: Middle East Perspective, Israeli-Turkish Int. Colloquy, Tel-Aviv, 3 April 2000.
• ÇELİK, Edip; Türkiye’nin Dış Politika Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul,1969.
• CHURCHILL, Winston; Oil Fuel Supply for His Majesty’s Navy, 16 June 1913, Pro Cab, 37/115/39.
• DERİNGİL, Selim; “Denge Oyunu”-İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
• ERKİN, Feridun Cemal; Türk Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Ankara, 1968.
• ERKİN, Feridun Cemal; Dışişlerinde 34 Yıl (Cilt 1) Anılar-Yorumlar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1987, 1. Baskı.
• EVANS, Lawrence; Türkiye’nin Paylaşılması, çev. Tevfik, Alanay, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1972.
• FENİK, Mümtaz Faik; 1939 Harbi: Türkiye-İngiltere İttifakı ve Büyük Britanya İmparatorluğu, Ankara, 1941.
• FORSTHE, Rosemarie; The Politics of Oil in the Caucasus and Central Asia, Adelphi Paper, 300.
• GAT, Moshe; On the Use of Air Power and Its Effect on the Outbreak of the Six Day War, The Journal of Military History, Cilt 68, Sayı 4, Ekim 2004, s. 1187-1215.
• GEORGE, David Lloyd; War Memories of David Lloyd George, 1916-1917, Little Brown, Boston, 1934.
• GIBBON, Edward; Bizans C.I-II, çev. Asım, Baltacıgil, İstanbul, 1995.
• GÖNLÜBOL, Mehmet; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, 2000
• GREGORY, Charles Noble; Jurisdiction over Foreign Ships in Territorial Waters, Michigan Law Review, Cilt 2, Sayı 5, Şubat 1904, s. 333-357.
• GUILMARTIN, John Francis; Gunpowder and Galleys: Changing Technologyand Mediterranean Warfare at Sea in the 16th Century, Naval Institute Press, Revised edition, February 2003.
• GÜNEŞ, Şule; Türk Boğazları, ODTÜ Gelişme Dergisi, Sayı 34, s. 217- 250.
• HAILBRONNER, Kay; Freedom of the Air and the Convention on the Law of the Sea, The American Journal of International Law, Cilt 77,Sayı 3, Temmuz 1983, s. 490-520.
• HESS, A.C.; Osmanlıların 1453-1535 Okyanus Keşifleri Çağında Deniz Yoluyla Kurdukları İmparatorluğun Evrimi, American Historical Review, Cilt 75, Sayı 7, s. 1892-1919.
• HOWARD, Harry Nicholas; Turkey, the Straits and U.S. Policy, Johns Hopkins University Press, Baltimore, 1974. 2. Ulusal Denizcilik Şurası Çalışma Grubu Raporları, 28-30 Eylül 2000.
• İNALCIK, Halil ve ARI, Bülent; Bir Deniz Gücü Olarak Osmanlı İmparatorluğu, Piri Reis Sempozyumu, www.shodb.gov.tr/pirireis/.../osmanli_deniz_egemenligi.htm (Erişim Tarihi: 17 Nisan 2017). Kafkasya ve Orta Asya Petrollerinin Akdeniz’e Ulaştırılması ve NATO Güvenliğine Etkileri, Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Yayın No. 8, İzmir, 1997.
• KARACA, Oğuz; Boğazlar ve Montreux Sözleşmesi, Dz. K. Dergisi, Sayı 558, Kasım 1993.
• KATIRCIOĞLU, F. Muhtar; Yeryüzü Suretleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• KENNEDY, Paul; Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, çev. Birtane Karanakçı,İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1991.
• KOÇAK, Cemil; Türk-Alman İlişkileri: İki Dünya Savaşı arasındaki dönemde Siyasal, Kültürel, Askeri ve Ekonomik İlişkiler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• KUNERALP, Zeki; İkinci Dünya Harbi’nde Türk Dış Siyaseti: Dışişleri Bakanlığı’nın On Bir Telgrafı / İkinci Dünya Harbinde Türk Dış Siyaseti- Beşinci Telgraf, İstanbul, 1982.
• KURUMAHMUT, Ali ve TOSUN, Sinan Azmi; Uluslararası Boğazlardan Geçiş ve Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü, Harp Akademileri Komutanlığı, İstanbul, 1999.
• LEWIS, Michael W.; The Law of Aerial Bombardment in the 1991 Gulf War, The American Journal of International Law, Cilt 97, Sayı 3, Temmuz 2003, s. 481-509.
• LEWIS, Bernard; Some Reflections on the Decline of the Ottoman Empire, Studia Islamica, No. 9, 1958.
• MERAY, Seha, L; Devletler Hukukuna Giriş, C. II, AÜSBF Yayın No. 206, AÜ Basımevi, Ankara, 1975.
• MERAY, Seha ve OLCAY, Osman; Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Belgeleri, Ankara, 1977.
• MUNRO, Dana G.; The Proposed German Petroleum Monopoly, The American Economic Review, Cilt 4, Sayı 2, Haziran 1911, s. 315-331.
• Nutuk Cilt 2 Öncesiyle ve Sonrasıyla 100 Soruda Mondros Mütarekesi ve Sevr Antlaşması, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2001.
• PAZARCI, Hüseyin, “Boğazlar Rejimine İlişkin Türk Dış Politikası ve Karşılaşılan Kimi Sorunlar”, Prof. Dr. Ernst Hirsch’in Hatırasına Armağan (1902-1985), Ankara, 1986, s. 849-880.
• RUNCIMAN Steven, Konstantiniye Düştü, çev. Derin Türkömer, Milliyet Yayınları, İstanbul. San Remo Manual on International Law Applicable to Armed Conflicts at Sea, 12 June 1994, http://assets.cambridge.org/97805215/58648/excerpt/ 9780521558648_excerpt.pdf, (Erişim Tarihi: 18 Nisan 2017).
• STARR, Chester G.; Antik Çağda Deniz Gücü, çev. Gürkan Ergin, Homer Kitabevi, İstanbul, 2000.
• SONDHAUS, Lawrence; Preparing for Weltpolitik: German Sea Power Before the Tirpitz Era, Naval Institute Press, March 1997.
• SOYSAL, İsmail; Türk Boğazları ve 1936 Montreux Sözleşmesi - Boğazlardan Geçiş Güvenliği ve Montreux Sözleşmesi, İstanbul, 1994.
• ŞIMŞIR, Bilâl N.; Lozan ve Sonrasında Sınırlar ve Boğazlar, Pembe Köşk (İnönü Vakfı), 18 Kasım 2008, http: //www.ismetinonu.org.tr/index.php/dr-bilal-n-simsirin-konferansi, (Erişim Tarihi: 15 Nisan 2017).
• TANERİ, Aydın; Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1981.
• TANERİ, Aydın; Türk Devlet Geleneği Dün-Bugün, Ankara, 1981.
• TARHANLI, Turgut; Türk Boğazları’nda Denge Rejimi: Hukuki ve Yapısal Bir Değerlendirme, TÜDAV 2000 Sempozyumu. “The Closing And Reopenning of the Dardanelles”, American Journal of International Law, Cilt 6, Sayı 3, Temmuz 1912, s. 706-709.
• TOLUNER, Sevin; The Regulation of Passage Through the Turkish Straits and the Montreux Convention, Annales de la Faculte de Droit d’Istanbul, 1981.
• TUNCER İhsan; “Türkiye’de Denizcilik ve Türklerin Denizciğe Verdiği Önem”, İkinci Denizcilik Sempozyumu, 15-16 Haziran 1999, Harp Akademileri Komutanlığı, İstanbul, 1999.
• Turkish Straits Record 502 Accidents in 50 Years Ankara, April 11, 2000,
• XIN World Affairs, 04.11.2000.
• Türk Boğazları Seyir Güvenliği, 2 nci Ulusal Denizcilik Şurası 28-30 Eylül 2000, Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, İstanbul, 2000.
• Türk Dış Politikasında 50 Yıl- İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Dışişleri Bakanlığı Yayını, Ankara, 1973.
• TÜRSAN, Nurettin; İkinci Dünya Savaşı, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1998.
• Uluslararası İlişkiler Tarihi, Diplomasi Tarihi, C. 4, May Yayınları, İstanbul, 1980.
• Van KEUREN, David K.; Cold War Science in Black and White: US Intelligence Gathering and Its Scientific Cover at the Naval Research Laboratory, 1948-62, Social Studies of Science - Science in the Cold War, Cilt 31, Sayı 2, Nisan 2001, s. 207-229.
• WALDER, David; Çanakkale Olayı, çev. M. Ali Kayabal, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• WU, George; Stocking: Middle East Oil, A Study in Political and Economic Controversy, Kingsport Tenn, Vaderbilt Uni. Press, 1970.