Cumhuriyetin İlk Kadın Kimyacılarından Remziye Reşid’in (Remziye Hisar) Paris Sorbonne Üniversitesindeki Lisans Dönemi (1925-1928)

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 363 - 392, 30.07.2025

Şerife Şimşek

https://doi.org/10.26650/oba.1537230

Öz

Remziye Hisar, Cumhuriyetin ilanından sonra lisans ve doktorasını Avrupa’da yapan ilk kadınlardandır. Öğrenci olarak yurtdışındaki ilk deneyimi Paris Sorbonne Üniversitesi Fen Fakültesi’nde tamamladığı kimya lisansıdır. 1924’te Paris’e gelişinden itibaren fen bilimleri için gerekli matematik alt yapısını edinmeye ve Fen Fakültesindeki dersleri takip etmeye çalışmıştır. O zamanki tam adıyla Emine Remziye Reşid bir Avrupa üniversitesinde bilim okumayı öğretmenlik yaptığı günlerden beri istemekteydi. Bu yöndeki girişimleri Paris’e geldikten bir süre sonra sonuç vermiş ve 1925 senesi başında Maarif Vekâletinin yarım tahsisatla desteklediği talebelerinden olmuştur. Aynı senenin Ekim ayında ise tam tahsisatlı asıl talebelik hakkını kazanmıştır. Remziye Reşid 1925-1928 arasında aldığı tatbiki kimya, umumi kimya ve biyokimya sertifikaları ile lisansını tamamlamıştır. 1928’den itibaren doktora hedefiyle genel fizik sertifikası için hazırlanmaya başlamış, ancak doktorayı tamamlayamadan 1929/1930’da yurda dönmüştür. Eşi Ahmed Reşid Süreyya (Gürsey) 1925’te İstanbul’a döndükten sonra Remziye Reşid öğrenciliğinin büyük kısmında orada doğan kızı Deha, 1925’te Paris’e gelen kız kardeşi Fatma Güzide ve oğlu Feza ile birlikte yaşamıştır. Bu yazı, onun Paris’e ilk gelişinden 1928 sonuna kadar olan süredeki akademik, kişisel ve ailevi yaşamını yeni bulgular ışığında açıklamaya çalışmaktadır. Çalışmanın ana kaynağı Cumhuriyet Arşivindeki evraklardır.

Anahtar Kelimeler

Remziye Hisar , Remziye Reşid , Cumhuriyet tarihi , Cumhuriyet dönemi yurt dışına gönderilen öğrenciler , yurt dışına gönderilen kız öğrenciler , Cumhuriyet’in ilk bilim kadınları , kadın yükseköğrenimi

The Undergraduate Period of Remziye Reşid (Remziye Hisar), One of the First Woman Chemists of the Republic of Turkey, at Paris Sorbonne University (1925-1928)

Öz

Remziye Hisar was among the pioneering women of the Republican era who obtained both her undergraduate and doctoral degrees in Europe. Her first experience abroad as a student was an undergraduate degree in chemistry at the Sorbonne University of Paris, Faculty of Science. Upon her arrival in Paris in 1924, she tried to get the requisite mathematical knowledge for chemistry and to attend the courses offered at the Faculty of Science. Remziye Reşid, as then known, had wanted to study science at a European university since her days as a teacher. Her initiatives for this purpose yielded results some time after she arrived in Paris. At the beginning of 1925, she became one of the students supported by the Ministry of Education with a half allocation. In October of the same year, she was awarded a full scholarship. Remziye Reşid completed her undergraduate studies between 1925 and 1928 with certificates in applied chemistry, general chemistry, and biochemistry. From 1928 onwards, she started to prepare for the general physics certificate with the aim of obtaining a doctorate, but returned home in 1929/1930 without completing it. After her husband, Ahmed Reşid Süreyya (Gürsey), returned to Istanbul in 1925, Remziye Reşid lived with her daughter Deha, who was born there, her sister Fatma Güzide, who came to Paris in 1925, and her son Feza during most of her student years. This article attempts to explain her academic, personal, and family life from her first arrival in Paris until the end of 1928 in the light of new findings. The primary source of the study is the documents in the Republican Archive.

Anahtar Kelimeler

Remziye Hisar , Remziye Reşid , history of republic , students sent abroad in the Republican era , the first women scientists of the Republic , female students sent abroad , women’s higher education

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Millî Eğitim Bakanlığı/Genel (180.9) google scholar
• Lef 6, 20/12/928 (20 Aralık 1928); 42.219.4, Lef 7, 20/12/928 (20 Aralık 1928); 42.219.4, Lef 8, 13/07/928, (13 Temmuz 1928); 42.219.4, Lef 9, 05/07/928 (5 Temmuz 1928); 42.219.4, Lef 10, 05/07/928 (05 Temmuz 1928); 42.219.4, Lef 11, 18/04/928 (18 Nisan 1928); 42.219.4, Lef 12, 17/04/928 (17 Nisan 1928); 42.219.4, Lef 13, 17/04/928 (17 Nisan 1928); 48.248.10, Lef 1, 18 Teşrinisani 1341 (18 Kasım 1925); 48.248.10, Lef 2, 7 Teşrinisani 1341 (7 Kasım 1925); 48.248.10, Lef 4, 9 Eylül 341 (9 Eylül 1925); 129.621.26, Lef 1, 11 Mart 340 (11 Mart 1924); 129.621.26, Lef 2, 6 Mart 340 (6 Mart 1924); 32.170.1, Lef 8, 1340 (1924); 181.878.38, Lef 3, 29 Ağustos 1929; 238.1187.19, Lef 2, 24 Ağustos 1930; 58.288.16, lef 6, 7 Temmuz 341 (7 Temmuz 1925). google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)/ Fransa (525) google scholar
• 38621-15627-377, Lef 1, 5 Teşrinievvel 341 (5 Ekim 1925) google scholar
• Alpar, Ali. Bilimin Öncü Kadını Remziye Hisar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Aslan, Cengiz. “Atatürk Döneminde Türk Uzmanların Yabancı Ülkelerin Eğitim Sistemleri Hakkında Hazırladıkları Raporlar.” Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 96 (2021): 283-310. google scholar
• Çolak, Güldane. Avrupa’da Osmanlı Kızları. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2013. google scholar
• Dölen, Emre. “Prof. Dr. Remziye Hisar’ın Anılarını ve Görüşlerini İçeren Yeni Bir Kitap Hakkında Düşünce ve Katkılar.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2 (2019): 133-146, https://doi.org/l0.26650/oba.552542 google scholar
• Günergun, Feza. “On Dokuzuncu YüzyiI Türkİye’sinde Kimyada Adlandırma.” OsmanlI Bilimi Araştırmaları 1 (2003): 1-32. google scholar
• Kemal Zaim. “Fransa’da Bulunan Talebe Hakkında.” Maarif Vekâleti Mecmuası 2 (7) içinde, 55-57. İstanbul: Milli Matbaa, 1 MaYis 1926. Kurnaz, Şefika. Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923). Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, 1991. google scholar
• Musselin, Christine. “Bringing universities to the centre of the French higher education system? Almost but not Yet .” European Journal of Higher EDucation 11 (2021): 329-345. https://doi.org/l0.1080/21568235.2021.1945474 google scholar
• Nabonnand, Philippe. “La creation du certificat de mathematiques generales â Nancy.” Un siecle De formation Des ingenieurs electri-ciens, ancrage local et dynamigue europeenne, l'exemple De Nancy. Françoise Birck & Andre Grelon (Ed.). 123-154. Paris: Editions de la Maison des sciences de l’homme, 2006. google scholar
• Naymansoy, Günseli. Remziye Hisar Türk Kimyasının Ana Kraliçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2012. google scholar
• Savoie, Philippe. “Quelle histoire pour le certıfıcat d’etudes?” Histoire De l'education 85 (2000): 49-72. https://doi.org/10.4000/histoire-education.1234 google scholar
• Savoie, Philippe. “Les caracteres originaux de l’histoire de l’Etat enseignant français XIXe-XXe siecles.” Histoire De l'eDucation 140-141 (2014): 11-29. https://doi.org/l0.4000/histoire-education.2762 google scholar
• Şanal, Mustafa. "Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunda Görev Yapan Kadın İdareci ve Öğretmenler ile Okuttukları Dersler." Belleten 68 (2004): 649-670. google scholar
• Şarman, Kansu. Türk Promethe’ler Cumhuriyet’in Öğrencileri Avrupa’Da (1925-1945). İstanbul: İş Bankası Kültür YaYınları, 2024. google scholar
• Toros, Taha. “Türkiye’de Kimya Biliminin Öncülerinden Remziye Hisar.” Tarih ve Toplum 156 (1995): 339-343. google scholar
• Oralalp, Füsun. “Bir Çalıkuşu Öyküsü... İlk Kadın Kimyacımız Remziye Hisar.” Bilim ve Teknik 333 (1995): 56-63. google scholar
• Öztürk, Cemil. “Dârülmuallimât.” TDV İslam AnsiklopeDisi. 1: 549-550. İstanbul: TDV YaYinları, 1993. google scholar
• Yücel, Hasan Âli. Fransa’Da Kültür İşleri. İstanbul: Devlet Basımevi, 1936. google scholar
• Aslan, Cengiz. “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Eğitim Bilimleri Alanında Yurt Dışına Öğrenci Gönderilmesi Olgusu (1923-1940)”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2014. google scholar
• Erdoğan, Aynur. “Yurt Dışı Eğitim ve Türk Modernleşmesi.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013. google scholar
• Cumhuriyetin Aydınlanma Öncüleri. Erişim: 30 Aralık 2024. https://cumhurİYetinaYdinlanmaonculeri.com google scholar
• “Cumhuriyetin Aydınlanma Öncüleri.” Bi’ Dünya Kıvılcım. Erişim: 30 Aralık 2024. https://bidunYakivilcim.com/komiteler/cumhuriYetin-aYdinlanma-onculeri/ google scholar