Rodosî-zâde Muhammed’in (ö. 1113/1701) Tercüme-i Acâyibü’lMahlûkât Ve Garâyibü’l-Mevcûdât Adlı Eserinde Taşlar

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 256 - 297, 30.07.2025

Ramazan Bardakçı , Öznur Aksakaloğlu

https://doi.org/10.26650/oba.1603831

Öz

İnsanoğlu taşlar hakkındaki ilk bilgilerini Antik çağlarda kaleme almıştır. İlk eserler sekizinci yüzyıldan itibaren Arapçaya tercüme edilerek İslam dünyasına kazandırılmıştır. Ortaçağda Arap ve Fars âlimleri tarafından taşlar hakkında farklı telif ve tercüme eserler yazılmıştır. Bu eserlerin on beşinci yüzyılda Türkçeye tercüme edilmeleri ile birlikte konuya ilişkin ilk Türkçe eserler Osmanlı edebi ve ilmi çevrelerinde de verilmeye başlanmıştır. Klasik Türk edebiyatında sadece bu konuda eserler yazıldığı gibi farklı konuları birlikte sunan Acâyibü’l-Mahlûkât kitaplarında da taşlarla ilgili bir bölüme yer verilmiştir. On yedinci yüzyılda Rodosî-zâde Muhammed’in (ö. 1113/1701) kaleme aldığı Tercüme-i Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’lMevcûdât adlı eserde 45 adet taşın anlatıldığı bir bölüm mevcuttur.

Bu çalışmada, önce taşlar hakkında genel bilgilere ve tarihi süreçte yazılan eserlere değinilmiştir. Ardından, Rodosî-zâde Muhammed’in hayatı ve Tercüme-i Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât’ı hakkında bilgi verilmiştir. Eserde taşların isimleri, oluşum süreçleri, çıkarıldıkları veya bulundukları yerler, türleri, değerleri, faydaları ve zararları gibi çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Taşlar hakkında verilen bilgilerden hareketle geçmiş dönemlerin bilim, kültür ve medeniyet seviyesinin anlaşılması ve sunulan bilgilerin çeşitli alanlarda yapılacak akademik çalışmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı bilim tarihi , Mineraloji , Taşlar , Acâyibü’l-Mahlûkât , Kazvînî , Rodosî-zâde Muhammed , Tercüme-i Acâyibü’lMahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât

Stones in the Tarjuma-i ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt wa Gharā’ib al-Mawjūdāt by Rodosī-zāde Muḥammad (d. 1113/1701)

Öz

The earliest records of humankind’s knowledge about stones date back to antiquity. The first works were translated into Arabic and introduced to the Islamic world from the eighth century onwards. During the Middle Ages, scholars from the Arab and Persian worlds produced both original and translated works dedicated to the study of stones. By the fifteenth century, with the translation of these works into Turkish, the Ottoman literary and scientific milieux saw the emergence of the first Turkish-language treatises on the subject. Within classical Turkish literature, dedicated monographs on stones were composed, and the topic was also incorporated into ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt (The Wonders of Creatures) compendia, which encompassed a wide range of subjects. A particularly notable work in this field is Tarjuma-i ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt wa Gharā’ib al-Mawjūdāt (The Translation of the Wonders of Creatures and the Marvels of Creation) by Rodosī-zāde Muḥammad (d. 1113/1701) in the seventeenth century. This work contains a section detailing the properties of 45 different stones.

This study first provides an overview of stones, including general information and an examination of historical works written on the subject. Subsequently, it explores the life and scholarly contributions of Rodosī-zāde Muḥammad, with a particular focus on his work, Tarjuma-i ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt wa Gharā’ib al-Mawjūdāt (The Translation of the Wonders of Creatures and the Marvels of Creation). The work contains extensive information on various aspects of stones, including their names, formation processes, geographical origins, classifications, values, as well as their purported benefits and harms. Based on the information provided about stones, this study aims to contribute to understanding the scientific, cultural, and civilizational level of earlier periods and to support academic research in various fields with the presented knowledge.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History of Science , Mineralogy , Stones , ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt , Qazwīnī , Rodosī-zāde Muḥammad , Tarjuma-i ‘Ajā’ib al-Makhlūqāt wa Gharā’ib al-Mawjūdāt

Kaynakça

• Adıvar, Adnan. Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982. google scholar
• Ak, Mahmut. “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (2004): 163-212. google scholar
• AksoY, Gürsel. “Aristoteles’e Atfedilen Kitâb’ul-Ahcâr Giriş-Çeviri-Değerlendirme”. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2016. google scholar
• AksoY, Gürsel. Aristoteles’in Taşlar Kitabı; Kitâbu’l-Ahcâr li-Aristâtâlîs (İnceleme-Arapça Metin-Çeviri-Yorum). İstanbul: BüYüYen AY YaYınları, 2021. google scholar
• Alper, Ömer Mahir. “İbn Sînâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20: 319-322. İstanbul: TDV YaYınları, 1999. google scholar
• Altıntaş, AYten. 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerif. İstanbul: Yerküre Kitaplığı, 2004. google scholar
• Aras, Ömer. “et-Tîfâşî ve Değerli Taşlara Dair Eseri: Ezhârü’l-efkâr fî Cevâhiri’l-ahcâr”. Dergiabant, 2 (2023): 323-343. google scholar
• Argunşah, Mustafa. “15. Yüzyılda Yazılmış Tuhfe-i Murâdî İsimli Cevhernâmede Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler”. Türklük Araştırmaları Dergisi, 6 (1990): 1-20. google scholar
• Argunşah, Mustafa. Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu YaYınları, 1999. google scholar
• Âşık Mehmed. Menâzırü’l-Avâlim. 3 cilt. HazırlaYan Mahmut Ak. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınları, 2007. google scholar
• Ataç, Adnan ve R. Vedat Yıldırım. “Osmanlı Hekimleri ve Dioskorides’in De Materia Medica’sı”. OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15 (2004): 257-269. google scholar
• AYdın, BeYza. “Mir’ât-ı Acâibü’l-Mahlûkât ve Keşf-i Garâibü’l-Mevcûdât (İnceleme-Transkriptli Metin-100a-200a)”. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2021. google scholar
• AYdın, Mükerrem Bedizel ve Sibel Murad. Nizâmü’l-Edviye Sakızlı İsa Efendi. Ankara: TÜBA YaYınları, 2019. google scholar
• Balkır, Ali. “Plinus’ta Metalurji”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2001. google scholar
• Bardakçı, Ramazan. “Mir’ât-ı Acâ’ibü’l-Mahlûkât ve Keşf-i Garâ’ibü’l-Mevcûdât (HüseYin b. Muhammed b. Mustafa)”. İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 03 Mart 2025. https://tees.Yesevi.edu.tr/madde-detaY/mir-at-i-aca-ibu-l-mahlukat-ve-kesf-i-gara-ibu-l-mevcudat-huseYin-b-muhammed-b-mustafa. google scholar
• Bardakçı, Ramazan. “Tercüme-i Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât (Rodosî-zâde Muhammed)”. İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 03 Mart 2025. http://tees.Yesevi.edu.tr/madde-detaY/tercume-i-acaYibu-l-mahlukat-ve-garaYibu-l-mevcudat-rodosi-zade-muhammed. google scholar
• Bardakçı, Ramazan. “Tercüme-i Vefeyâtü'l-A’yân (Rodosî-zâde Muhammed)”. İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 03 Mart 2025. https://tees.Yesevi.edu.tr/madde-detaY/tercume-i-vefeYatu-l-a-Yan-rodosi-zade-muhammed-tees-1311. google scholar
• Bardakçı, Ramazan ve Öznur Aksakaloğlu. “Bosna Kadısı Mevlânâ Gınâî (ö. 969/1561-1562’den sonra)’nin AcâYibü’l-Mahlûkât Türündeki Tercümesi ‘Mir’ât-ı Kâ’inât’”. ESTAD, 3 (2022): 1516-1535. google scholar
• Bardakçı, Ramazan ve Öznur Aksakaloğlu. “Bosna Kadısı Mevlânâ Gınâyî’nin (ö. 969/1562’den sonra) Mir’ât-ı Kâ’inât Adlı Eserinde Taşlar”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13 (2023): 340-373. google scholar
• Bardakçı, Ramazan ve Yusuf Can Tıraş. “Eyyûb b. Halîl’in Tezkiretü’l-Acâyib ve Tercemetü’l-Garâyib Adlı Eserinde Taşlar”. Kültür Araştırmaları Dergisi, 22 (2024): 179-208. google scholar
• Başkan, Gülhan. “Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde 45 Hk. 5355 No’da KaYıtlı Sürûri Çevirisi Acaibü’l-Mahlûkat Adlı Eserin MinYatürlerinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, ErciYes Üniversitesi, 2007. google scholar
• Begiç, Hacer Nurgül. “Anadolu Nazar İnancı ve Nazarlıklar”. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, Özel SaYı 3 (2022): 170-187. google scholar
• Berlekamp, Persis. Wonder, Image and Cosmos in Medieval Islam. New Haven and London: Yale UniversitY Press, 2011. google scholar
• Bozkurt, Nebi. “Taş”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 140-142. İstanbul: TDV YaYınları, 2011. google scholar
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. HazırlaYan Mehmet Ali Yekta Saraç. Ankara: TürkiYe Bilimler Akademisi, 2016. google scholar
• Coşkun, FeraY. “Osmanlı CoğrafYa Literatürü ve ‘Acâibü’l-Mahlûkât Janrı’”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 33 (2019): 269-286. google scholar
• Çağrıcı, Mustafa. “İbrâhim Hakkı Erzurûmî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21: 305-311. İstanbul: TDV YaYınları, 2023. google scholar
• Çelebioğlu, Âmil. “Ahmed Bîcan”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2: 51. İstanbul: TDV YaYınları, 1989. google scholar
• Çelik, Erol. “Rodosî-zâde’nin Acâibü’l-Mahlûkât Tercümesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım)”. Doktora Tezi, Uşak Üniversitesi, 2019. google scholar
• Çelik, Şenol. “EvliYa Çelebi’nin, Sultan IV. Mehmed ile Birlikte Katıldığı Bursa ve Çanakkale Boğazı Gezisi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28 (2012): 139-197. google scholar
• Çınar, Demet. “Mir’âtü’l-Kâinât: Dil İncelemesi-Metin-Sözlük”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022. google scholar
• Demir, Ekrem. “Hezârfen HüseYin b. Ca’fer İstânköYî’nin “Lisânü’l-Etibbâ” Adlı Tıp Lügati Üzerinde Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Sözlük)”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011. google scholar
• Demir, Remzi ve Mutlu Kılıç. “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”. OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 4 (2003): 1-64. google scholar
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: AYdın Kitabevi, 2003. google scholar
• Ekinci, Ramazan. Vekâyiü’l-Fuzalâ. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı YaYınları, 2018. google scholar
• Elmas, Mehmet Fatih. “17. ve 18. YüzYıllarda Osmanlı (B)İlim-Felsefe DünYası: Yeni AnlaYış Karşısında Duraksamanın Bazı Nedenleri Üzerine”. Felsefe Dünyası, 75 (2022): 298-336. google scholar
• Erdem, Tuğba. “Mir’ât-ı Acâibü’l-Mahlûkât ve Keşf-i Garâibü’l-Mevcûdât (İnceleme-ÇeviriYazılı Metin-Tıpkıbasım, 400a-488a)”. Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi, 2020. google scholar
• Erdoğan, Mustafa, Yasin Başçetin ve Kübra Erkoç. Mir’âtü’l-Kâ’inât (Kâ’inatın Aynası) Hüsameddin Bursevî. Ankara: Sonçağ YaYınları, 2021. google scholar
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetnâme. HazırlaYan Durali Yılmaz. İstanbul: İpek YaYınevi, 2018. google scholar
• Es-Seyyid Pîr Mehmed b. Çelebi. Meşâ’irü’ş-şu’arâ. Hazırlayan Filiz Kılıç. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/. google scholar
• Ethe, Hermann. Die Kosmographie von ZaKariya ben MahmuD al-Kazwini. Leipzig: Fues’s Verlag, 1868. google scholar
• Gelibolulu Sürûrî. Gelibolulu Sürûrî Dîvânı. HazırlaYan Niyazi Ünver. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve YaYımlar Genel Müdürlüğü, 2020. http://ekitap.ktb.gov.tr/. google scholar
• GökYaY, Orhan Şaik. “Cihannümâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. 7: 541-542. İstanbul: TDV YaYınları, 1993. google scholar
• Gözütok, Tarık Tuna. Psikiyatrinin Türkiye’ye Girişi (Mecnûndan Akıl Hastasına). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2020. google scholar
• Grenier, Carlos. “Reassessing the Authorship of the Dürr-i Meknun”. Archivum Ottomanicum, 35 (2018): 193-213. google scholar
• GüçYetmez Topal, Burcu ve Sıdıka Beril FalaY. “Hekimler diş sürme dönemi semptomları için kehribar takı kullanımını tavsiYe ediYor mu?”. Güncel Pediatri, 1 (2020): 63-73. google scholar
• Güleç, İsmail. “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38: 170-172. İstanbul: TDV YaYınları, 2010. google scholar
• Güncel Türkçe Sözlük. “Taş”. Erişim 10 Mart 2025. https://sozluk.gov.tr/. google scholar
• Güzel, Bilal. “Vefâî, IV. Mehmed”. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 04 Mart 2025. https://teis.Yesevi.edu.tr/madde-detaY/ vefaiiv-mehmet. google scholar
• Güzel, Cavit. “Anadolu’da YaşaYan Maden (Mineral) Kökenli Halk Hekimliği UYgulamaları ile Nizâmü’l-EdviYe’deki Maden (Mineral) Kökenli Devaların Karşılaştırılması”. Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler, editör Sibel Murad ve Mücahid Kaçar içinde 105-131. İstanbul: DBY YaYınları, 2021. google scholar
• Hagen, Gottfried. Bir Osmanlı Coğrafyacısı İşbaşında: Kâtib Çelebi’nin Cihânnümâ’sı ve Düşünce Dünyası. Çeviren Hilal Görgün. İstanbul: Küre YaYınları, 2015. google scholar
• Harekât, İbrahim. “Mağrib”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27: 314-318. Ankara: TDV YaYınları, 2003. google scholar
• HüseYin b. Muhammed b. Mustafa, Mir’ât-ı Acâyibü’l-Mahlûkât ve Keşf-i Garâyibü’l-Mevcûdât, Marburg, Staatbibliothek, Ms. or. fol. 2562, 1b-488a, 1703. google scholar
• İzgi, Cevat. “Kazvînî, ZekeriYYâ b. Muhammed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25: 160. Ankara: TDV YaYınları, 2022. google scholar
• İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim. 2 cilt. İstanbul: İz YaYıncılık, 1997. google scholar
• KahYa, Esin. “el-Kânûn fi’t-tıb”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24: 331-332. İstanbul: TDV YaYınları, 2001. google scholar
• KahYa, Esin. “İbni Sina’da KimYa”. Belleten, 260 (2007): 19-52. google scholar
• KalaYcıoğulları, İnan. “İbrahim Müteferrika ve Yeni Astronomi”. Dört Öge Dergisi, 12 (2017): 187-220. google scholar
• Kara, Serdal. “Farklı Nüshalar Işığında Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhirnâmesi’nin Tenkitli Metni”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56 (2016): 1105-1124. google scholar
• Kâtib Çelebi. Levâmi‘u’n-Nûr fî Zulmet-i Atlas Minor İnceleme-Tıpkıbasım. HazırlaYan Ahmet Üstüner ve H. Ahmet Arslantürk. Ankara: TürkiYe Bilimler Akademisi, 2017. google scholar
• KaYa, M. CüneYt. “Yuhannâ b. MâseveYh”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43: 582. İstanbul: TDV YaYınları, 2013. google scholar
• KaYa, Mahmut. “el-Müfredât”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31: 504-505. Ankara: TDV YaYınları, 2020. google scholar
• KaYa, Mahmut. “Kindî, Yakûb b. İshak”. TDV İslam Ansiklopedisi. 26: 41-58. Ankara: TDV YaYınları, 2002. google scholar
• KaYa, Mahmut. “Temîmî, Muhammed b. Ahmed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 423-424. İstanbul: TDV YaYınları, 2011. google scholar
• Kılıç, Mahmud Erol. “Hermes”. TDV İslam Ansiklopedisi. 17: 228-233. İstanbul: TDV YaYınları, 1998. google scholar
• Kılıç, Mahmud Erol. Hermesler Hermesi. İstanbul: Sufi Kitap, 2021. google scholar
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şu’arâ. Hazırlayan Aysun Sungurhan. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/. google scholar
• KırbıYık, Kasım. “Tîfâşî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 41: 148-150. İstanbul: TDV YaYınları, 2012. google scholar
• Kırbıyık, Mehmet. “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında KıYmetli Taşlar”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 18 (2007), 61-75. google scholar
• Koçoğlu, Turgut. “Acâ’ib İçeren Eserler Arasında Babürnâme’nin Hindistan Bölümü”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (2022), 438-455. google scholar
• Kut, GünaY. “Türk EdebiYatında Acâibü’l-Mahlûkât Tercümeleri Üzerine”. İçinde Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul 23-28 Eylül l985, Tebliğler II: Türk Edebiyatı. c. l., 183-193. İstanbul: İstanbul Üniversitesi EdebiYat Fakültesi YaYınları, 1985. google scholar
• Kut, Günay. “Acâibü’l-Mahlûkât”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1: 315-317. Ankara: TDV Yayınları, 1988. google scholar
• Kut, Günay. Acâibü’l-Mahlûkât, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II. Hazırlayan Fatma Büyükkarcı Yılmaz. İstanbul: Simurg Yayınları, 2010. google scholar
• Kut, Günay. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012. google scholar
• Kutlar, Fatma Sabiha. “Ahmed-i Bîcân’ın manzum cevâhir-nâme’si”. İnsan Bilimleri Araştırmaları, 8 (2002): 59-68. google scholar
• Kutlar, Fatma Sabiha. “İki Türkçe Cevâhir-nâme’Ye ve Cevherlerin Etkilerine Dair”. Millî Folklor, 48 (2003): 121-128. google scholar
• Kutlar, Fatma Sabiha. Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risale-i Cevahir-Name. Ankara: Öncü YaYınları, 2005. google scholar
• Murad, Sibel. Cevher-nâme-i Sultan Murâdî (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: DBY YaYınları, 2019. google scholar
• Murad, Sibel. “Cumhuriyet’in İlk Yüzyılında Cevher-nâme Neşirleri ve Yayınları Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (2024): 53-95. google scholar
• Murad, Sibel. “Değerli Taşların Tıbbi FaYdaları Hakkında Cevhernâmelerde Yer Alan Bilgiler”. Nil Sarı Armağan Kitabı, editör Mükerrem Bedizel AYdın ve Elif Gültekin içinde 297-307. İstanbul: HaYat Vakfı YaYınları, 2024. google scholar
• Murad, Sibel. “Mütercimi Meçhûl Bir Cevâhir-nâme Risâlesi”. RumelidE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15 (2024): 238-261. google scholar
• Murad, Sibel ve Büşra Ateş. “Muhammed b. Garsü’d-dîn El-Halebî’nin Cevher-Nâme’si”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2018): 97-116. google scholar
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsü’l-Muhit Tercümesi. Hazırlayan Mustafa Koç ve EYYüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı YaYınları, 2013. google scholar
• Oğuz, Betül Bülbül. “Sürûrî’nin Kitâbü’l-Acâibü’l-Garâib’i Üzerine Göstergebilimsel Bir İnceleme”. Doktora Tezi, Celal BaYar Üniversitesi, 2014. google scholar
• Oğuz, Fatma Sabiha Kutlar ve Sibel Murad. “Yahyâ bin Muhammed Gaffârî’nin Cevher-nâmesi Yâkûtatü’l-Mehâzin fî Cevâhiri’l-Me’âdin’e, Nüshalarına ve Muhtevasına Dair”. RumelidE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 24 (2021): 456-474. google scholar
• Okumuş, Necdet. “Şâbân-ı Şifâî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38: 207-208. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Okumuş, Necdet. “Şirvânî, Muhammed b. Mahmûd”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39: 206-208. İstanbul: TDV YaYınları, 2010. google scholar
• OnaY, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü; Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. İstanbul: H YaYınları, 2009. google scholar
• Örs, DerYa. “Kâşânî, Abdullah b. Ali”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25: 4-5. Ankara: TDV YaYınları, 2022. google scholar
• ÖzaYdın, Abdulkerim. “Hamdullah el-Müstevfî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15: 454-455. İstanbul: TDV YaYınları, 1997. google scholar
• Özcan, Aldulkadir. “IV. Mehmed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28: 414-418. Ankara: TDV YaYınları, 2003. google scholar
• Özcan, E. Sonnur. Kıymetli Taşlar ve Metaller Kitabı (Kitâbu’l Cemâhir fî Ma’rifeti’l-Cevâhir). Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınları, 2020. google scholar
• ÖzkuYumcu, Nadir. “İfrîkıYe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21: 515-516. İstanbul: TDV YaYınları, 2000. google scholar
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M YaYınları, 2002. google scholar
• Sarıcaoğlu, Fikret. “Ebû Bekir b. Behrâm ed-Dımeşkî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10: 110-111. İstanbul: TDV YaYınları, 1994. google scholar
• Sezen, Gülşen. “Taşları Okumak: Devadan Ötesi, Bezoardan Yada Taşına”. Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler, editör Sibel Murad ve Mücahid Kaçar içinde 243-267. İstanbul: DBY YaYınları, 2021. google scholar
• Şemseddin Sami. Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel ve E. Faruk Önal. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2017. google scholar
• Şeşen, Ramazan. “Câhiz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 7: 20-24. İstanbul: TDV YaYınları, 1993. google scholar
• Şirinov, Agil. “Tûsî, Nasîrüddin”. TDV İslam Ansiklopedisi. 41: 437-442. İstanbul: TDV YaYınları, 2012. google scholar
• Tezcan, Nuran. “SeYahatnâme”. TDV İslam Ansiklopedisi. 37: 16-19. İstanbul: TDV YaYınları, 2009. google scholar Topkar, Kevser. Tercüme-i Müfredât-ı İbn Baytar. İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi YaYınları, 2017. google scholar
• Tüccar, Zülfikar. “Dîneverî, Nasr b. Yakûb”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9: 359. İstanbul: TDV YaYınları, 1994. google scholar
• Von Hees, SYrinx. “Şaşırtıcı: Acâib Edebiyatının Bir Eleştirisi ve Yeniden Okunması”. Çeviren Yeliz ÖzaY. Milli Folklor, 103 (2014): 142-162. google scholar
• Yamak, Mehmet Bilal. Yazıcızâde Kardeşler Muhammed Efendi-Ahmed-i Bîcân. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022. google scholar
• Yazar, Sadık. “Tercüme-i Acâ’ib-i Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât (Sürûrî)”. İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 03 Mart 2025. https://tees.Yesevi.edu.tr/madde-detaY/tercume-i-aca-ib-i-mahlukat-ve-gara-ibu-l-mevcudat-sururi. google scholar
• Yazar, Sadık. “XVI. YüzYıl Türkçe seYahatnamelerinde acaib”. Milli Folklor, 103 (2014): 98-110. google scholar
• Yurtoğlu, Bilal. Kâtip Çelebi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi YaYınları, 2009. google scholar
• Zekerİyyâ b. Muhammed el-Kazvînî, Kitab 'Ağa’ib al-mahlUqat wa-garâ’ib al-mauğudât, Münih, Bavyera Devlet Kütüphanesi, el Yazmaları Doğu/Asya bölümü, cod. arab. 464, 1b-212b, 1280. google scholar