Onyedinci yüzyılda kaleme alınmış bir tıp ve eczacılık sözlüğü: Lugât-ı müşkilât-ı eczâ

Yıl 2011, Cilt: 12 Sayı: 2, 95 - 104, 01.06.2011

Şaban Doğan

Öz

Yedinci yüzyıldan itibaren, Arapların antik Mısır ve Yunan
medeniyetlerinin bilimsel mirasıyla karşılaşması ve kısa sürede antik dünyanın
temel eserlerinin Süryanice ve Yunancadan Arapçaya çevrilmesi sonucunda İslâm tıbbında büyük bir atılım meydana gelmiştir. İslâm tıbbını kaynak alan
Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları döneminde verilen eserlerin dili de
Arapça ve Farsçadır. Anadolu’da ilk Türkçe yazılı ürünlerini ondördüncü
yüzyılda vermeye başlayan Türk tıbbının kökleri onbirinci yüzyıla, Büyük
Selçuklulara kadar uzanır. İslâm tıbbının Eski Yunan eserlerini tercümesiyle,
Osmanlı tıbbının da bu geleneğin devamı niteliğindeki Selçuklu tıbbıyla ve
tercümelerle başlamış olması, tıbbî eserlerde bol miktarda Arapça, Farsça ve
hatta Grekçe terim kullanılması sonucunu doğurmuştur. Buna özel dillerin
(meslek dilleri) zaman içerisinde bünyelerine yeni terimler katıp dönemlerinin
standart dillerinden uzaklaşmaları da ilâve edilirse, Türk tıp dilinin zaman
içerisinde terim ağırlıklı bir görünüm kazandığı ve bu sebeple de alan
sözlüklerinin ihtiyaç hâlini aldığı söylenebilir. Bu ihtiyacın farkına varan
müellif ve mütercimler, ihtiyacı karşılamak üzere terim sözlükleri telif/tercüme
etmişlerdir. Terim sözlükleri mesleklere dayanan, belli grupların ve kesimlerin
dilini yansıtan sözlüklerdir. Bu çalışmada onyedinci yüzyıl tıp sözlüklerinden
olan, 1615 yılında Derviş Siyahî Lârendevî tarafından yazılmış Lugât-ı Müşkilât-ı
Eczâ’nın şekil ve içerik bakımından tanıtılması amaçlanmıştır. Çalışmada eserin
söz varlığı değerlendirilecek, Türkçe ve diğer dillere ait madde başı sözcük
kullanım oranları sayısal verilerle ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıp sözlükleri, Eczacılık sözlükleri, Siyâhi Lârendevî, Lugât-ı Müşkilât-ı Eczâ, Eczacılık tarihi

Lugât-ı mü şkilât-ı eczâ: A seventeenth century medical and pharmaceutical dictionary

Öz

From 7th century on, a major breakthrough occurred in Islamic medicine
as Muslims encountered the Egyptian and Greek medical knowledge, and
translated the major medical works from Greek to Syriac and Arabic. The
medical works compiled under the rule of Great Seljuks and Anatolian Seljuks
were written both in Arabic and Persian. The early medical works in Turkish
that were produced in Anatolia date back to the 14th century. As a result, great
amount of Arabic, Persian and even Greek terms were introduced in Ottoman
medical works. As new terms became incorporated in the Ottoman medical
language, the compilation of medical dictionaries became a necessity. Thus,
medical glossaries were compiled or translated. The present article introduces
the Lugât-ı Müşkilât-ı Eczâ, (lit. Lexicon of pharmaceutical complexities)
compiled by Dervish Siyâhi Lârendevi in 1615, examines its content and the
process of its writing. This study will also evaluate its vocabulary and expose
statistically the utilization rates of terms given in Turkish and other languages. 

Anahtar Kelimeler

Medical dictionaries, Pharmaceutical dictionaries, Siyâhi Lârendevî, Lugât-ı Müşkilât-ı Eczâ, History of pharmacy

Kaynakça

• -