Osmanlı’da bir fırlatma silahı: Lobut

Yıl 2016, Cilt: 18 Sayı: 1, 71 - 88, 01.12.2016

Murat Özveri Şinasi Acar

Öz

Osmanlı’da spor, doğal olarak
savaş becerilerinin kazanılmasına yönelik sistemli bir faaliyet olarak
gelişmiştir. Yay, topuz, kılıç gibi silahları kullanmak için gerekli olan fiziksel
güç ve nöro-müsküler koordinasyonun geliştirmesi için değişik idmanlar yapılmış
ve bu silahlarla sergilenen mahâret çeşitli yollarla kayıt altına alınmıştır. Sıra
dışı kabul edilen performanslar, taş dikme geleneği doğrultusunda, üzerinde
kitâbe yazılı bir anıtsal taşla tescil edilmiştir. En yaygın örneklerini ok
menzil taşlarının teşkil ettiği bu gelenek kapsamında, tüfek, top ve –bilinen
tek örneğiyle– topuz atışları da bu şekilde kayıt altına alınmıştır. Araştırmamızda,
Türkçe literatürde ayrıntılı biçimde incelenmemiş bir silah olan lobut’un, at üzerinden uzak mesafeye
fırlatılmasıyla gösterilen bir sportif/askerî becerinin bilinen tek örneği mercek
altına alınmıştır.

Elde tutularak vurmak veya
fırlatmak suretiyle hedefte hasar yapmayı amaçlayan kısa ve kalın bir sopa olan
lobut, değişik kültürlerde
kullanılmıştır. Makalemizde, Sultan IV. Murad’ın üst üste yaptığı bir lobut ve
cirit atışı anısına yazılmış ve bugün Topkapı Sarayı’nın en içteki dördüncü
avlusunda bulunan kitâbe üzerinden; bir silah olan lobutun gelişimi,
kullanımı ve morfolojik özellikleri incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Lobut, cirit, spor tarihi, kitâbe, Sultan IV. Murad, Osmanlı’da spor, fırlatma silahları

An Ottoman throwing weapon: The Cludgel (Lobut)

Öz

Sports in the Ottoman Empire have
evolved as a systematic activity to make the practitioners acquire mililtary
skills needed for warfare. The aim of training was to acquire and maintain the
physical strength, power and neuro-muscular coordination that were necessary
for using weapons like bow, mace and sword. Remarkable performances in using
these weapons have been appreciated, and some of them were meticulously documented.
Based on the tradition of ‘erecting a stone’ (taş dikme) most of these singular
performances have been recorded and commemorated by erecting a monumental
column bearing a carved inscription. The stone
columns indicating the range of the arrow (ok menzil taşları) are
the most common examples of this tradition. There were other recorded performances
of rifle and cannon shooting and –with a single known example– of a mace throw.
The present study discusses another weapon with which there is only one
known/documented performance of similar kind: a “lobut” (cludgel) throw from
horseback.

Short, thick, hand-held clubs
like lobut have been used in many cultures with many variations by
striking or throwing to cause damage on the target. In this article we focused
on the development, use and morphology of this primitive weapon with a related
sportive performance mentioned in an inscription. This inscription is carved on
a marble tablette to memorize a jereed and a lobut thrown by Sultan Murad IV,
and is still being displayed in the fourth inner courtyard of Topkapı Palace,
Istanbul.

Anahtar Kelimeler

Lobut, cludgel, throwing stick, throwing club, jereed, sport history, sports in the Ottoman Empire, Sultan Murad IV, throwing weapons

Kaynakça

• Murat Özveri Arşivi: Lil-lil ve Rabbit Stick fotoğrafları ve Askerî Müze (Harbiye, İstanbul) koleksiyonundaki lobutların ve bir topuzun fotoğrafları.
• Şinasi Acar Arşivi: Topkapı Sarayı’nda Hekimbaşı Odası’nın kuzeydoğu duvarında yer alan, Sultan IV. Murad’a ait koltuk ve Sultanın lobut atışı anısına yazılmış kitabenin fotoğrafları.
• Acar, Şinasi. İstanbul’un Son Nişan Taşları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
• Anafarta, Nigar. Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları ve Doğan Matbaacılık, 1969.
• Ayhan, Ahmet. Topkapı Sarayı Müzesi Silah Kataloğu. T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2011.
• Ayverdi, İlhan. Misâlli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Eralp, T. Nejat. Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1993.
• “Hand Thrown Projectiles -Things that Fly, Part 1.” In Primitive Technologies: A Book of Earth Skills, edited by David Wescott, 211. Salt Lake City: Gibbs-Smith Publisher, 1999.
• Kahraman, Âtıf. Osmanlı Devleti’nde Spor. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1995.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Redhouse, James William. A Turkish and English Lexicon Shewing in English the Significations of the Turkish Terms. Beirut: Librairie du Liban, 1987.
• Reeves, Nicholas. The Complete Tutankhamun the King, the Tomb, the Royal Treasure. Cairo: The American University in Cairo Press, 1990. Tezcan, Hülya. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul: Turing Yayını, 1989.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, 3. baskı. Ankara, 1988.
• Young, Richard W. “Evolution of the Human Hand: The Role of Cubbing and Throwing.” Journal of Anatomy 202 (2003): 165-174.
• Meşenin özgül ağırlığı için bkz. http://www.reade.com/Particle_Briefings/spec_gra2.html; http://www.technologystudent.com/rmflsh1/oak2.html.
• Çomak ile mesafe atışı yapan Massailer. http://www.youtube.com/watch?v=YOAYDKIoziU
• Türk Dil Kurumu Kişi Adları Sözlüğü. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&arama= anlami&uid=2047&guid=TDK.GTS.50d5ee8ab57f83.03941106