Son Dönem Osmanlı Matematikçi-Bürokratı Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa’nın Hayatı

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 1, 16 - 46, 04.01.2019

Atilla Polat

https://doi.org/10.30522/iuoba.497567

Öz

Bu makalenin amacı Osmanlı’nın son döneminde yaşamış matematikçi, asker ve bürokrat Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa’nın (1832-1901) hayatı hakkında bilgi vermektir. Ancak bu makale, onun matematik çalışmalarını kapsamamaktadır. Bu çalışma sırasında elde edilen ve kronolojik olarak sıralanmaya çalışılan verilerin bir kısmı, Tevfik Paşa üzerine daha önce yazılmış yazılara ek olarak düşünülebilir. Bu bilgiler, Tevfik Paşa hakkında ileride yazılabilecek bilimsel ve kapsamlı bir biyografinin altyapısı olarak görülebilir.

Anahtar Kelimeler

Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, biyografi, Linear Algebra, matematik tarihi, matematikçiler, Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye

The Life of Hussein Tevfik Pasha, a Mathematician-Bureaucrat of the Late Ottoman Period

Öz

The aim of this article is to provide biographical information on the life of Hussein Tevfik Pasha (1832-1901), an Ottoman mathematician, military general and bureaucrat. It does not cover, however, his mathematical work. The material collected is presented in chronological order, and some part of it can be considered as an addition to the previous studies made on Hussein Tevfik Pasha. The present material can be useful when writing a scientific and comprehensive biography of him in the future.

Anahtar Kelimeler

biography, Hussein Tevfik Pasha, mathematicians, history of mathematics, Linear Algebra, Ottoman Empire, Turkey

Kaynakça

• BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 1046/78429, 4 Recep 1315 (29 Kasım 1897); 1511/113321, 5 Rebiülevvel 1318 (3 Temmuz 1900); 1513/113420, 7 Rebiülevvel 1318 (5 Temmuz 1900); 1683/126206, 16 Rebiülevvel 1319 (3 Temmuz 1901); Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 885/66367, 17 Recep 1314 (22 Aralık 1896).
• BOA, Dahiliye Defterler (DH. SAİDd) 1/574, 29 Zilhicce 1248 (19 Mayıs 1833).
• BOA, Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT) 2332/98, 16 Zilhicce 1317 (17 Nisan 1900); 2242/79, 27 Rebiülahir 1317 (4 Eylül 1899).
• BOA, Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO) 116/50, (28 Şubat 1885).
• BOA, İrade Dahiliye (İ. DH) 1350/21, 5 Cemaziyelevvel 1315 (2 Ekim 1897); 772/62875, 9 Şaban 1295 (8 Ağutos 1878); 825/66461, 6 Rebiülahir 1298 (8 Mart 1881); 833/67050, 16 Ramazan 1298 (12 Ağustos 1881).
• BOA, İrade Hariciye (İ.HR), 289/18119, 16 Cemaziyelevvel 1300 (25 Mart 1883)
• BOA, İrade Taltifat (İ. TAL) 102/48, 10 Rebiülevel 1314 (19 Ağustos 1896).
• BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT) 889/17, 17 Şevval 1323 (15 Aralık 1905).
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları (MV) 63/68, 11 Şaban 1308 (22 Mart 1891).
• BOA, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM) 661/59, 20 Şevval 1314 (24 Mart 1897).
• BOA, Yıldız Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK) 43/26, 18 Rebiülevel 1305 (4 Aralık 1887).
• BOA, Yıldız Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA) 3/57, 16 Recep 1300 (23 Mayıs 1883).
• BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV) 25/77, 21 Cemaziyelahir 1304 (17 Mart 1887).
• BOA, Yıldız Resmi Maruzat (Y. A. RES) 35/12, 6 Safer 1304 (4 Kasım 1886).
• BOA, Yıldız Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. ZB) 27/126, 29 Safer 1319 (17 Haziran 1901).
• Adıvar, A. Adnan. Denemeler: Bilimin Sarp Yolunda Cüretkâr Adımlar. Derleyen Remzi Demir. Ankara: Epos, 2003.
• Alus, M. Sermed. “Beyazıddan Saraçane Başına,” Akşam, No.7260, 1 Kanun-ı sani 1939.
• Ay, Mehtap. “Paris Mekteb-i Osmanisi’nin Kuruluş, Amaç ve İşlevi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Aydın, Ömer. “Voltaire’in Din Anlayışı ve Türk Düşünce Dünyası Üzerindeki Etkileri.” Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2006.
• Ayhan, Halis ve Hakkı Maviş. “Darüşşafaka.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 7-8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Beşirli, Mehmet. “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Ordusunda Alman Silahları,” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 16 (2004): 121-139.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri III. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1342.
• Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Salnamesi. İstanbul: Hikmet Matbaa-i İslamiyesi, 1332.
• Çadırcı, Musa. “Hüseyin Avni Paşa’nın Terekesi. (30 fotokopi ile),” Belgeler 9, 15 (1986): 145-164.
• Çeçen, Kazım (yay. haz.). Hüseyin Tevfik Paşa ve “Linear Algebra”. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi, 1988.
• Ebuzziya Tevfik. “Kahvehaneler.” Mecmua-i Ebuzziya, 28 Muharrem 1330, 47-49; 5 Safer 1330, 65-66.
• Ekdal, Müfid. Kapalı Hayat Kutusu Kadıköy Konakları. İstanbul: Yapı Kredi, 2005.
• Eser, Gülşah. “Mekteb-i Harbiye’nin Türkiye’de Modern Bilimlerin Gelişmesindeki Yeri (1834-1876).” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005.
• Etker, Şeref. “Salih Zeki Bey-Üç Boyutlu Bir Biyografi İçin.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 7, 1 (2005): 137-154.
• Gencer, Ali İhsan, Ali Fuat Örenç ve Metin Ünver. Türk Amerikan Silah Ticareti Tarihi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2008.
• Güler, Zeynep. “Osmanlı Ordusunun Modernleşmesinde Von Der Goltz Paşa’nın Rolü.” Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, 2007.
• Gümüşsoy, Emine. “Tanzimattan Sonra Halk Eğitimi İçin Kurulan İki Cemiyet: Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye,” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, 2 (Aralık 2007): 173-192.
• Günergun, Feza. “Matematiksel Bilimlerde İlk Türkçe Dergi: Mebahis-i İlmiye (1867-69),” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 8, 2 (2007): 1-42.
• Hussein Tevfik. A Lecture Giving a Few Facts on Mohammedanism. Providence: The Providence Press Company, 1878.
• “Hüseyin Tevfik Paşa Merhum.” İkdam, 17 Haziran 1901, 1-2.
• “Hüseyin Tevfik Paşa.” İkdam, 16 Haziran 1901, 1.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darülfünun Tarihçesine Giriş.” Belleten 54, 210 (Ağustos 1990): 699-738.
• İnci, Yılmaz. “Tanzimat Döneminde Darülfünun (1846-1873).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1997.
• İrtem, Süleyman Kani. “Bağdad Hattının Siyasî, İktisadî Ehemmiyeti ve Uyandırdığı İhtilâflar,” Akşam, 19 Mayıs 1936, 8.
• Karentz, Varoujan. Mitchnapert (the Citadel): A History of Armenians in Rhode Island. New York, Lincoln, Shangai: Universe, 2004.
• Kırmızı, Abdüllatif. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Maliye Nazırları (1838-1922),” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1, 1 (2003): 97-114.
• Kuntay, Mithat Cemal. “İki Öfke, Bir Cevap.” Ulus, 5 Ocak 1947, 4.
• Kurat, Akdes Nimet. “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Münasebetlere Ait Arşiv Vesikaları.” Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD) 5, 8 (1967): 287-301.
• Mehmed Esad. Mirat-ı Mektebi Harbiye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye, 1310.
• Mehmed Esad. Mirat-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayun: İstanbul Teknik Üniversitesi Tarihçesi. Hazırlayan Sadık Erdem. İstanbul: İTÜ Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi, 1986.
• Mehmed İzzet, Mehmed Esad, Osman Nuri ve Ali Kami. Darüşşafaka - Türkiye’de İlk Halk Mektebi. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1927.
• Nouvelles annales de mathématiques: journal des candidats aux écoles polytechnique et normale. Paris, série 1, tome 19 (1860): 158-160; série 1, tome 20 (1861): 447-449; série 2, tome 21 (1862): 317-318.
• Özcan, Azmi. “Sultan II. Abdülhamid’in Pan-İslam Siyasetinde Cevdet Paşa’nın Tesiri.” Ahmed Cevdet Paşa’nın Vefatının Yüzüncü Yılına Armağan Sempozyumu 9-11 Haziran 1995, Ankara: Diyanet Vakfı, 1997, 123-141.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmani Zeyli XVIII. Yayıma hazırlayan Ali Aktan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
• Proceedings of the Rhode Island Historical Society 1878-79. Providence: Providence Press, 1879.
• Salih Zeki. “Vidinli Tevfik Paşa Merhum.” Muallimler Mecmuası 22 (Nisan 1924): 677-682.
• Salih Zeki. “Vidinli Tevfik Paşa.” Muallimler Mecmuası 22 (Nisan 1924): 682-709.
• Salih Zeki. Asâr-ı Bâkiye: Ortaçağ İslam Dünya’sında Trigonometri. Yayıma hazırlayan Remzi Demir ve Yavuz Unat. İstanbul: Babil, 2003.
• Sander, Oral ve Kurthan Fişek. Türk-ABD Silah Ticaretinin İlk Yüzyılı (1829-1929). İstanbul: Çağdaş, 1977.
• Sökmen, Cem. Aydınların İletişim Ortamı Olarak Eski İstanbul Kahvehaneleri. İstanbul: Ötüken, 2011.
• Süleyman Sudi. “Vidinli Tevfik Paşa ve Cebr-i Hatti.” Muallimler Mecmuası 24 (Teşrinievvel 1924): 892-899.
• Şener, Abdüllatif. Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Şişman, Adnan. Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2004.
• Takvim-i Vekayi, 12 Safer 1288 (3 Mayıs 1871), 2.
• Takvim-i Vekayi, 24 Safer 1288 (15 Mayıs 1871), 2-3.
• Takvim-i Vekayi, 8 Rebiülahir 1288 (27 Haziran 1871), 2.
• Taneri, Kemal Zülfü. Türk Matematikçileri. İstanbul: Matbaacılık Okulu, 1958.
• Tansel, Fevziye Abdullah. “Hüseyin Rahmi.” İslâm Ansiklopedisi. V: 655. Milli Eğitim Basımevi, 1964.
• “Teessüf-i Azim,” Servet 4, 1098 (17 Haziran 1901): 3.
• Uluçay, Çağatay ve Enver Karatekin. Yüksek Mühendis Okulu. İstanbul: İTÜ Makine Fakültesi, 1958.
• Valandova, Meltem. “Hüseyin Avni Paşa.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• “Vefeyat,” Servet-i Fünun (Kısm-ı Siyasiye) (20 Haziran 1901): 135-136.
• Vidinli Tevfik, “Mahsusat ve Gayr-i Mahsusat.” Mebahis-i İlmiye 2, 3 (Rebiülevvel 1285): 81-85.
• Polat, Atilla. “19. Yüzyıl Osmanlı Bilim Hayatında Öncü Bir Matematikçi: Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014.
• Yazıcı, Nevin. Osmanlılık Fikri ve Genç Osmanlılar Cemiyeti. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2002.
• “A Pious Turk: A Case in which Bigamy Proved an Incentive to Devotion.” Los Angeles Daily Herald, October 15 1887, 8. Erişim 10 Haziran 2013. http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn85042460/1887-10-15/ed-1/seq-8/.
• Achtermeier, William O. “The Turkish Connection: The Saga of the Peabody-Martini Rifle,” Man at Arms Magazine 1, 2 (March/April 1979): 12-21. Erişim 9 Haziran 2013. http://www.militaryrifles.com/turkey/PeabStory/PeabodyStory.htm.
• Alakuş, O. Ali. “Dünden Bugüne Güzel Sanatlar Eğitimimizin Genel Bir Görünümü.” Milli Eğitim Dergisi 160 (2003). Erişim 9 Haziran 2013. http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/160/alakus.htm
• Bulletin de la Société Mathématique de France 17 (1889): 11. Erişim 14 Aralık 2018, http://www.numdam.org/article/BSMF_1888__16__5_0.pdf.
• Hussein Tevfik Pacha. Linear Algebra. Constantinople: Boyajiyan, 1882. Erişim 9 Haziran 2013. https://archive.org/stream/linearalgebra00tevfgoog#page/n15/mode/2up.
• Sacramento Daily Record-Union, 6 September 1879, 6. Erişim 10 Haziran 2013. https://cdnc.ucr.edu/?a=d&d=SDU18790906&e=-------en--20--1--txt-txIN--------1.
• Tezer, Cem. “Vidinli Hüzeyin Tevfik Paşa.” Erişim 9 Haziran 2013. http://www.bilkent.edu.tr/~sertoz/turk/VIDINLI.pdf.
• The Burlington Weekly Free Press, August 30 1878, 3. Erişim 10 Haziran 2013. http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn86072143/1878-08-30/ed-1/seq-3/.
• The New York Times, May 1 1883. Erişim 10 Haziran 2013. https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1883/05/01/102817013.pdf.
• Watertown Daily Times, July 22 1901, 6. Erişim 10 Haziran 2013. http://fultonhistory.com/Newspapers%20Disk3/Watertown%20Times/Watertown%20NY%20Daily%20Times%201901.pdf/Newspaper%20Watertown%20NY%20Daily%20Times%201901%20-%201617.PDF#xml=http://fultonhistory.com/dtSearch/dtisapi6.dll?cmd=getpdfhits&u=565289c2&DocId=8120955&Index=Z%3a%5cIndex%20I%2dE%2dV&HitCount=2&hits=15a+15b+&SearchForm=C%3a%5cinetpub%5cwwwroot%5cFulton%5fNew%5fform%2ehtml&.pdf.