İstanbul’un İlk Verem Savaşımı Derneği: Ligue contre la Tuberculose (Phitisie pulmonaire) de Constantinople

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 2, 225 - 247, 03.07.2020

Şeref Etker

Öz

İstanbul ve çevresinde verem savaşımı için 1903 yılında Ligue contre la Tuberculose (Phitisie pulmonaire) de Constantinople adıyla bir dernek kurulmuştur. Dr. Kleovulos H. Kokolatos (Cléobule C. Coccolatos, 1865-1944) tarafından kurulan bu dernek, 1912 yılında Société internationale contre la Tuberculose de Constantinople adını almıştır. Böylece, I. Dünya Savaşı’nın sonunda kurulan Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti’nden önce, İstanbullu hekimlerin Vereme (Fitizi Pulmoner, Akciğer Tüberkülozu) Karşı Savaşım Birliği’ni oluşturarak Türkiye’nin öncü sağlık örgütleri arasına katıldıkları saptanmaktadır. Kleovulos Kokolatos, aynı yıllarda ayrıca Bulletin médical de Constantinople adlı aylık bir dergi yayımlamıştır. Derneğin 1903 ve 1912 tarihli tüzüklerinde, din, milliyet ve cinsiyet ayrımı yapılmadan İstanbul halkına veremden korunma çarelerini öğretme, yoksul hastalara parasız sağlık hizmeti sunma, dispanser ve sanatoryumlar kurma amaçları öne çıkmaktadır. Dernek üyeleri, özellikle tüberküloz hastalığının erken tanısı, sağaltımı ve genel hijyen uygulamaları eğitiminde başarı sağlamış görünmektedir. Dr. Kleovulos Kokolatos’un yirminci yüzyılın başında tüberküloza karşı başlattığı uluslararası savaşım Türkiye’nin verem savaş derneklerine örnek olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tüberküloz, verem, sağlık dernekleri, tüzük, Türkiye, tıp tarihi

Teşekkür

Dr. K.H. Kokolatos’un yaşamöyküsünün aydınlatılması ve yayınlarının saptanmasındaki yardımları için Panagiotis Lazos, M.Sc. (Atina), Prof.Dr. İrini Dimitriyadis (Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul), Theodoros Kyrkudis, M.Sc. (Aleksandrupolis) ve sayın Yani Paisios’a (Rahmetli Peder Meletios Sakulidis Kütüphanesi, İstanbul); Fransızca tüzüğün çevirisi için Tomas Terziyan, M.Sc.’a teşekkür ederim.

The First Anti-Tuberculosis Society in Istanbul: Ligue contre la Tuberculose (Phitisie pulmonaire) de Constantinople

Öz

The Ligue contre la Tuberculose (Phitisie pulmonaire) de Constantinople convened in 1903 with the objective of combating tuberculosis in Istanbul and its environs. Established by Dr. Kleovulos H. Kokolatos (Cléobule C. Coccolatos, 1865-1944), a native internist, the League was reorganized as the Société internationale contre la Tuberculose de Constantinople in 1912. The League became the first medical association in the combat against tuberculosis in Istanbul. An Ottoman antituberculosis Society was established in 1918. Dr. C. Coccolatos also published the monthly Bulletin médical de Constantinople. The regulations of the Society from 1903 and 1912 stipulated non-discrimination with regard to religion, ethnicity and gender, in offering instruction towards tuberculosis prevention, dispension of free healthcare and the creation of sanatoriums in the capital. The members of the Society succeeded in raising awareness of the contagion of tuberculosis and implementation of hygiene measures. Cléobule / Cleovoulos Coccolatos’ pioneering association constituted a model for anti-tuberculosis societies in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Tuberculosis, phitisie, medical society, regulation, Turkey, history of medicine, Kleovulos Kokolatos, Cléobule C. Coccolatos

Kaynakça

• Arşiv kaynakları / Archival Sources
• Atina Üniversitesi Arşivi
• BOA. İ.ŞE.00014.00037.001. Teşrinisani 1317/20 Kasım 1901.
• BOA. İ.HUS.00171.00092.001. 20 Teşirinisani 1324/9 Zilkade 1326/3 Aralık 1908.
• BOA. BEO.003894.292035.001. 3 Mayıs 1327 / 16 Mayıs 1911.
• BOA. DH.MKT.00924.00078.001.
• Ακαδημία (Atina).
• Αττική Μέλισσα ήτοι ετήσιον ημερολόγιον χρονογραφικόν επιστημονικόν μετά ποιήσεων και διηγημάτων του έτους 1887 (Atina)
• Bulletin médical de Constantinople (İstanbul)
• Bulletin officiel de l’Exposition de Lyon, universelle, internationale et coloniale (Lyon)
• Gazette médicale d’Orient (İstanbul)
• Ίατρικόν Δελτίον (τις Ακαδημίας) (Atina)
• İkdam (İstanbul)
• Κωνσταντινουπόλις (Galata, İstanbul)
• Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος: Σύγγραμμα περιοδικόν (İstanbul)
• Malumat (İstanbul)
• Medical Record (New York)
• Νεολογου Εβδομαδιαία Επιθεώρησις (İstanbul)
• La Revue internationale de la tuberculose (Paris)
• Revue Médico-pharmaceutique (İstanbul).
• Sabah (İstanbul)
• Aksu, Murat. Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Veremle Savaş, Tıpta Uzmanlık Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• Aksu, Murat .Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı, Ankara, Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu, 2007.
• Aksu, Murat, Sadık Toprak. “The importance of associations in the struggle against tuberculosis in Turkey,” Tüberküloz ve Toraks, 60, 3; 2012: 291-294.
• Bengiserp, Saim Polat. “Türkiye’de sanatoryum ve göğüs hastalıkları hastanelerinin tarihine bir bakış,” IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi, İstanbul, 18-20 Eylül 1996, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2003, içinde 157-186
• Coccolatos, Cléobule C. “Rapport sur les travaux de dermatologie présentés àla Société Impériale de Médecine pendant son premier cinquantenaire (1856-1906),” Dersaadet Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane’nin Ellinci sene-i devriyesi (1856-1906) /Cinquantenaire de la Société Impériale de Médecine de Constantinople (1856-1906), Constantinople, Imp. L. Babok & Fils, 1907, içinde 191-235.
• Coccolatos, [C.C.] “Éloge du Dr. Antoine E. Dallas [I],” Bulletin médicale de Constantinople, 2, 1, 15; mars 1910: 3-6.
• Coccolatos, [C.C.] “Éloge du Dr. Antoine E. Dallas [II],” Bulletin médicale de Constantinople, 2, 2; 15 avril 1910: 16-18.
• Coccolatos, C.C. Biographie du Dr. Antoine E. Dallas, İstanbul, Impr. Ferd. Walla, 1910.
• Coccolatos, C.C. ‘Statistique de la mortalité par la tuberculose pulmonaire dans le Département de Constantinople,’ Bulletin médical de Constantinople, troisième année, no. 1, 15 avril 1911: 3-5.
• Coccolatos, Cléobule Ch. Historique de la Bibliothéque de la Société Impériale de Médecine de Constantinople, 1857-1913, İstanbul: Imprimerie Chanth, 1913.
• Dallas, Antoine. “Séance du 28 février [de la Société impériale de médecine de Constantinople]).” Gazette médicale d’Orient, 53, 6-7 ; août et septembre 1908: 91.
• Delmaire, Léa. Construction et déconstructions d’une maladie sociale. Les politiques de lutte contre la tuberculose en Turquie (1948-1960), Y. Lisans tezi, Institut d’Études Politiques de Paris, Paris, 2017.
• Dinç, Gülten, Şeref Etker, “Türkiye Çocuk Hekimliğinin İlk Dergisi: La pédiatrie en Turquie / Türkiye’de Emraz-ı Etfal”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 5, 2, 2004: 62-102.
• Dinç, Gülten, Ayten Arıkan. “The interview with Robert Koch held by Hüseyin Hulki and the Ottoman delegation on tuberculin therapy,” Vaccine, 37, 17; 2019: 2422-2425.
• Etker, Şeref. İkinci Meşrutiyetin Tabip Örgütleri, İstanbul, Libra yay., 2017.
• Gökçe, Tevfik İsmail. Verem Savaşında 50 yıl, 1918-1968, İstanbul, Türkiye Ulusal Verem Savaşı Derneği, 1968.
• Gökçe, Tevfik İsmail İstanbul Verem Savaşı Derneği Kuruluş, Gelişim ve Çalışmalar (1927-1971), İstanbul, İstanbul Verem Savaş Derneği yay, 1972.
• Günergun, Feza. “Spiridon Mavroyéni Pacha (1817-1902) et sa contribution à la diffusion des sciences médicales dans l’Empire Ottoman,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 6, 1; 2004: 37-63.
• Hüsameddin Şerif [Kural]. Verem Teşhis ve Tedavisi, [İstanbul,] Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Matbaası, 1337/1921.
• İlikan (Rasimoğlu), Ceren Gülser. Tuberculosis, Medicine and Politics: Public Health in the Early Republican Turkey (Verem, Tıp ve Siyaset: Erken Cumhuriyet Döneminde Kamu Sağlığı), Y. Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, 2006.
• Kifidis A. [Atanas]. “Dr. Klebül S. Kokolatos / Dr. Clébule S. Coccolatos,” Türkiye Teracimi Ahval Ansiklopedisi / Encyclopédie biographique de Turquie, hazırlayan Mehmet Zeki [Pakalın], c.III, İstanbul, Hamit Matbaası, 1930-1932: 469-70.
• Kokolatos, Kleovoulos Hr. Νεανική Μούσα [Neaniki Musa] ήτοι συλλογή επιγραμμάτων ποιημάτων κλπ, İstanbul, Patrikhane Matbaası, 1885.
• Kokolatos, Kleovoulos H. Βίος και έργα Θεοδώρου Αφεντούλη [Vios ke erga Theodoru Afenduli] (Απόσπασμα εκ του ΚΣΤ΄τόμου του περιοδικού του Ελλ. Φιλ. Συλλόγου), İstanbul, Ι. Pallamari, 1896.
• Kokolatos, Kleovoulos H. Βίος Σπυρίδωνος Σ. του Μαυρογένους Πασά: συνταχείς κατ' εντολήν του εν Κωνσταντινούπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, [Vios Spiridonos S. tou Mavroyenus Pasa], Atina, Anesti Konstantinidi, 1902.
• Kokolatos, Kleovoulos H. Ο κατά της φθίσεως αγών : Προφύλαξις από της φθίσεως [O kata tis Fthiseos Agon : Profylaksis apo tis Fthiseos], Atina, Anesti Konstantinidu, 1902-1903.
• Kremmydis, Vasilis. Οι Μεγαλοσχολίτες [Oi Megaloskholites] (1863-1974), Atina, Dodoni, 2007.
• Magyar, László András, Şeref Etker, Szabolcs Dobson. “Dr. Amália Frisch among women and wars, Istanbul to Budapest,” Medicina Historica, 1, 3; 2017: 163-167.
• Nicolas, Michéle “Eczacı Pierre Apéry ve bilimsel yayınları,” IV.Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri (4-¬5 Haziran 1998 ; İstanbul), ed. Emre Dölen, Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi yay., Istanbul, 2000, 125¬-140.
• “Règlement de la Ligue contre la tuberculose (phitisie pulmonaire) de Constantinople (14/27 Septembre 1903),” Revue Médico-pharmaceutique (İstanbul), 17; 1904: 42-44.
• “Règlement de la Société internationale contre la tuberculose de Constantinople,” Bulletin médical de Constantinople, quatrième année, no. 15 août 1912: 39-41.
• Sağlam, Tevfik. Tüberküloz. 3. İç Hastalıkları Kliniğinde Tertiplenen Olgunlaşma Kursu, yayınlayan Tevfik Sağlam, İstanbul, Mazlum Kitabevi, 1943.
• Sağlam, Tevfik. Türkiye’de Verem Savaşı, Onbirinci Milli Türk Tıp Kongresi, Ankara, 16-19 Ekim 1950, raportör Tevfik Sağlam, İstanbul, Kader Basımevi, 1950.
• Tecemmuat hakkında Kanun-ı Muvakkatı, 3 Mart 1328 / 16 Mart 1912.
• Tezcan, Asuman. “Savaş yıllarında İstanbul ve Anadolu’da verem,” Bilgi ve Bellek, sayı 5, Kış 2006; 105-121.
• Türkiye Teracimi Ahval Ansiklopedisi / Encyclopédie Biographique de Turquie, hazırlayan Mehmet Zeki [Pakalın], c.II, İstanbul, Ekspres Matbaası, 1929.
• Unat, Ekrem Kadri. “Osmanlı İmparatorluğunun son 40 yılında Türkiye'nin tüberküloz tarihçesi üzerine”. [İ.Ü.] Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, 10, 4; 1979: 273-284.
• Üçüncü Mıntaka Etibba Odasına Mukayet Aza Cetveli, 1933, İstanbul, T.C. 3üncü Mınataka Etibba Odası neş., 1933.
• Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti Nizamname-i Esasisi, [İstanbul] Bahriye Matbaası, 1918/1334.
• Yıldırım, Nuran. “Osmanlı Devleti’nde göğüs hastalıkları ve verem,” Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi, ed. Muzaffer Metintaş, İstanbul, Türk Toraks Derneği yay., Aves Yayıncılık, 2012, içinde 35-36.
• Yıldırım, Nuran, Mahmut. Gürgan, “Verem mücadele cemiyetleri/Verem savaş dernekleri,” Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi, ed. Muzaffer Metintaş, İstanbul, Türk Toraks Derneği yay., Aves Yayıncılık, 2012, içinde s. 85-100.
• “Dr. Kl. Kokkolatos.” Erişim 15.03.2020. http://www.megarevma.net/Ofikialoi.htm
• Νεολογου Εβδομαδιαία Επιθεώρησις (İstanbul) 3, 51 (6 Kasım 1894), 1008. Erişim 15.03.2020. http://pleias. lis.upatras.gr/index.php/neologou/article/view/28574/28557
• Solok, Vural. “Doç.Dr. Alexander Pappas (1872-1942).” Erişim 23.03.2020. https://history.uroturk.org.tr/ biyografiler/doc-dr-alexander-pappas/