Türkiye’de Kültür Varlıkları Konservasyonunun Öncü Kurum ve Kişileri: Kimyahane ve İki Uzmanı Nurettin Akbulut ve Hadi Tamer

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 1, 121 - 138, 16.01.2021

Vildan Yarlıgaş

https://doi.org/10.26650/oba.733425

Öz

Türkiye’de arkeolojik kazılardan elde edilen ve müzelerde bulunan kültür varlıklarının restorasyon ve konservasyonunun tarihi araştırıldığında, ilk onarım faaliyetlerinin Osman Hamdi Bey’in müdür olduğu dönemde (1881- 1910) Müze-i Hümayun’da yapıldığı görülür. Bu dönemde, heykeltıraşlar tarafından yapılan onarımlara Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde kimyagerler de katılmıştır. Müze-i Hümayun’daki onarım geleneğini konservasyon uygulamaları ile zenginleştiren ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri bünyesinde hizmet veren Kimyahane’de modern konservasyon biliminin uygulanması yolunda ilk adımlar atılmıştır. Bu makalede, ilk kez kullanılan arşiv belgeleri ışığında Kimyahane’nin kuruluşu ve çalışma sistemi irdelenmekte, Kimyahane’de görev yapan iki önemli uzman (Nurettin Akbulut ve Hadi Tamer) tanıtılarak Türkiye’de koruma alanına yaptıkları katkılar değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Konservasyon, Restorasyon, Kimyahane, Nurettin Akbulut, Hadi Tamer, Müze-i Humayun

Destekleyen Kurum

İstanbul Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

42412

A Pioneering Institution and Two Experts in the Conservation of Cultural Assets of Turkey: Kimyahane, Nurettin Akbulut, and Hadi Tamer

Öz

Research into the history of Turkish archeological artifacts, as well as objects in Turkish museum collections, reveals that the first restoration and conservation initiatives were undertaken in the late 19th century under the auspices of Osman Hamdi Bey, the Director of Istanbul’s Müze-i Humayun (Imperial Museum). In the 19th century, sculptors did most restoration work, with chemists beginning to participate in the early years of the Turkish Republic. The Kimyahane (Chemical Laboratory) of the İstanbul Arkeoloji Müzeleri (Istanbul Archeological Museums) combined the restoration traditions of the Müze-i Humayun with conservation practices and was a pioneer in the implementation of modern conservation science in Turkey. In light of various archival documents, this article will first examine the establishment and the working system of the Kimyahane and then introduce the laboratory’s two main experts, Nurettin Akbulut and Hadi Tamer, before evaluating their contributions to conservation science.

Anahtar Kelimeler

Conservation, restoration, Kimyahane, Istanbul Archeological Museums, Nurettin Akbulut, Hadi Tamer, Müze-i Humayun

Proje Numarası

42412

Kaynakça

• İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşivi (İAMA), İstanbul .
• İAMA E. 16393/1453=24.12.1932 .
• İAMA E. 19778/1828=15.12.1934. .
• İAMA E. 19984=29.01.1935. .
• İAMA E. 20091/231=24.02.1935. .
• İAMA E. 19984=29.1.1935. .
• İAMA E. 85/59 =18.03.1959. .
• İAMA Evrak numarası yok= 11.10.1951. .
• İAMA E. 1268/45394 (?) =20.10.1951. .
• İAMA E. 441/46141 =21.03.1952. .
• İAMA E. 403/81-3047=15.10.1952. .
• İAMA Evrak numarası yok=11.06.1955. .
• İAMA E. 5303/343=26.05.1959. .
• İAMA E. 261-1-01946=20.04.1966. .
• İAMA E. 261-1-03030=12.06.1965. .
• Boğaziçi Üniversitesi, Aziz Ogan Koleksiyonu, İstanbul (BOUN) .
• BOUN Aziz Ogan Koleksiyonu E. OGNIST0101602=3.9.1938. .
• BOUN Aziz Ogan Koleksiyonu E. OGNIST0102001=1941. .
• BOUN Aziz Ogan Koleksiyonu E. OGNIST0105210= 06.09.1941 .
• Koç Üniversitesi, Suna Kıraç Kütüphanesi, Hadi Tamer Belgeleri Koleksiyonu, İstanbul.
• KOÇ-HTK, E. HTA_KIS_D02_doc_12 .
• KOÇ-HTK, E. HTA_YAZ_D02_doc_05 = 1952-10-27. .
• KOÇ-HTK, E. HTA_YAZ_D02_doc_06 = 1953-11-03. .
• Vildan Yarlıgaş Arşivi- Nurettin Akbulut’un kendi notları .
• Bir A., Kaçar M., Acar Ş., Ahmed Ziya (Akbulut). Güneş Saatleri Yapım Kılavuzu. Biryıl Yayınları, 2010.
• Bir A., Kaçar M., Acar Ş., Ahmed Ziya (Akbulut). Rubu Tahtası Kullanım Kılavuzu. İstanbul: Biryıl Yayınları, 2010.
• Bir A., Kaçar M., Acar Ş., Ahmed Ziyâ bin Rızâ. Rubu Tahtası Yapım Kılavuzu. İstanbul: Ofset Yapımevi Yayınları, 2014.
• Cephanecigil, Gül. “Teaching the ‘Science of Antiquities’ in the Late Ottoman Turkey: Eckhard Unger and ‘İlm-i Asar-ı atika Medhali’ (Introduction to the Science of Antiquities).” ITU AZ 13-2 (2016): 175-184.
• Eldem, Sedad Hakkı ve Akozan, Feridun. Topkapı Sarayı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Gilberg, Mark. “Friedrich Rathgen: The Father of Modern Archaeological Conservation.” Journal of the American Institute for Conservation 26-2 (1987): 105-120.
• Madran, Emre. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 2002.
• Necipoğlu, Gülru 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimari, Tören ve İktidar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1991.
• Oddy, Andrew. “Harold Plenderleith and The Conservation of Antiquities and Works of Art.” Desde El Archivo 2-4 (2011): 56-62.
• Riederer, Josef. “Friedrich Rathgen (1862-1941)” Berliner Beiträge zur Archäometrie 1 (1976):3-12.
• İstanbul Müzeleri Yıllığı, No.2, İstanbul: İstanbul Müzeleri Neşriyatı, Devlet Basımevi, 1937.
• Eyice, Semavi. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Eski Müdürü Aziz Ogan (1888-1956).” Türk Yurdu, Erişim 25 Mart 2020. http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/43215/001641565010.pdf?seque%20%20%20nce=1&isAllowed=y
• Yarlıgaş, Vildan. “Kimyahane’den Merkez Laboratuvar’a Türkiye’nin İlk Koruma Laboratuvarının Tarihçesi Üzerine Bir İnceleme.” 24. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve 1. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. Erişim 2 Mayıs 2020. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/44896,24-muze- calismalari-ve-kurtarma-kazilari-sempozyumu.pdf?0
• Yıldırım, Recep. “Atatürk’ten Günümüze Eskiçağ Tarihi ve Arkeoloji Çalışmaları.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2, 6-7 (1996-1997): 33-47, Erişim 5 Nisan 2020, https://ataturkilkeleri.deu.edu.tr/pdf/dergisayi6-7/cilt2_sayi6- 7_recep_yildirim.pdf
• E.C.C.O. ( European Confederation of Conservator-Restorers’ Organisations) “Competences for Access to the Conservation-Restoration Profession 2011”. Erişim 8 Nisan 2020 http://www.ecco.eu.org/fileadmin/assets/documents/publications/ECCO_Competences_EN.pdf
• Uzun Aydın, Derya. “Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Türk Heykel Sanatındaki Yeri ve İlk Heykeltraşlar.” Doktora tezi. Ege Üniversitesi, 2013.
• Yarlıgaş, Vildan. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Bünyesinde Kurulan Kimyahane’nin Tarihçesi, Konservasyon Faaliyetleri ve Alman Kurumlarıyla Geliştirdiği İş Birliği.” Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, 2020.