Alman Konsolosluk Raporlarına Göre 1911-1914 Yılları Arasında Osmanlı Liman Kentlerinde Kolera

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 1, 101 - 119, 16.01.2021

Ahmet Asker

https://doi.org/10.26650/oba.781442

Öz

Osmanlı coğrafyasına Rus hacılarla giriş yapan 1910 kolera salgını ilk önce Temmuz ayında Erzurum’da görüldükten sonra, başta liman kentleri olmak üzere civar kentlere kısa sürede yayılmıştır. Yerel Osmanlı yöneticileri, yetersiz sağlık altyapısına rağmen, karantina tedbirlerine başvurarak salgının yayılmasını engellemeye çalışmışlardır. Alınan tedbirleri yetersiz gören Hanya (Girit) halkı, inisiyatifi eline alarak bulaşıcı hastalık taşıdığı düşünülen bir geminin kentlerine yanaşmasına ve yolcu indirmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Yöneticilerin, kimi zaman yerel halkın paniğe kapılarak kaotik bir ortamın doğmasını önlemek amacıyla, kimi zaman da deniz ticaret ve posta trafiğinin aksamasından kaynaklı maddi kayıpların önüne geçmek için, salgın haberleri ile ilgili gerçekleri halktan gizlemeye çalıştıkları olmuştur. Bu makalede kolera salgınının Hayfa, Beyrut, Yafa, Hanya, Samsun, Trabzon, İzmir, Çanakkale, Selanik gibi Osmanlı liman kentleri ile Adana, Osmaniye, Halep, Tiberya, Şam gibi civar kentlerde yarattığı panik atmosfer ve sonrasında yaşananlar 1911- 1914 arasında kaleme alınmış olan Alman konsolosluk raporlarına yansıdığı kadarıyla konu edilmiştir. Kolera karşısında yerel düzeyde yaşanan olaylar genel tablo hakkında fikir vermesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Kolera, Salgın, Karantina, Veba, limanlar, Orta-Doğu, Türkiye, Osmanlı Devleti

Cholera outbreaks in Ottoman Ports Between 1911 – 1914: A Study Based on German Consular Reports

Öz

The 1910 cholera epidemic, brought to the Ottoman Empire by Russian pilgrims, first appeared in Erzurum in July 1910. It then spread to other Ottoman cities, particularly those with harbors. Despite the cities’ inadequate health infrastructure, local administrators resorted to quarantine measures to stem the spread of the epidemic. Local people of Hania (Crete) considered these measures insufficient and strongly opposed the docking of a ship that was thought to carry infectious disease, as well as the disembarkation of its passengers. Occasionally, administrators attempted to conceal the realities of the epidemic from the public to forestall financial loss from the disruption of maritime trade and postal traffic and to prevent panic and chaos from breaking out. This article examines the atmosphere of panic that the 1910 cholera epidemic created in the Ottoman port cities of Haifa, Beirut, Jaffa, Chania, Samsun, Trabzon, Izmir, Çanakkale, and Thessaloniki, as well as the inland cities of Adana, Osmaniye, Aleppo, Tiberia, and Damascus. It also examines some events that followed the epidemic as reflected in the consular reports of 1911–1914. Local incidents occurring during an epidemic may provide important clues toward understanding and evaluating the overall picture of the era and the area.

Anahtar Kelimeler

Epidemic, Cholera, Plague, Harbor cities, Quarantine, Middle-East, Ottoman Empire, Turkey

Kaynakça

• Politische Archiv des Auswärtiges Amt, Bundesrepublik Deutschland, Berlin
• Bericht aus Beirut, J.Nr: 2836, PAAA, Konstantinopel-408, Beirut, den 12 September 1912.
• Bericht aus Salonik, J.Nr. 1556, PAAA, Konstantinopel-408, Salonik, den 27 März 1913.
• Bericht von Bergfeld, J.Nr. 32, PAAA, Konstantinopel-408, Trapezunt, den 12 Januar 1914.
• Bericht von Bergfeld, J.Nr. 35, PAAA, Konstantinopel-408, Trapezunt, den 13 Januar 1914.
• Bericht von Bergfeld, J.Nr. 509, PAAA, Konstantinopel-408, Trapezunt, den 11 Oktober 1913.
• Bericht von Bergfeld, J.Nr: 1780, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 8 November 1912.
• Bericht von Bergfeld, J.Nr: 1965, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 6 Dezember 1912.
• Bericht von Dr. Brode, J.Nr.1166, Konstantinopel-408, Jaffa, den 8 September 1911.
• Bericht von Dr. Brode, J.Nr.1171, PAAA, Konstantinopel-408, Jaffa, den 11 September 1911.
• Bericht von Dr. Brode, J.Nr.1570, Konstantinopel-408, Jaffa, den 29 November 1911.
• Bericht von Hueber, Jr. Nr, 2924, PAAA, Konstantinopel-408, Smyrna, den 18 September 1911.
• Bericht von Hueber, Jr. Nr, 2995, PAAA, Konstantinopel-408, Smyrna, den 25 September 1911.
• Bericht von Hueber, Jr. Nr. 3158, PAAA, Konstantinopel-408, Smyrna, den 6 August 1913.
• Bericht von Hueber, Jr. Nr. 3370, PAAA, Konstantinopel-408, Smyrna, den 20 Oktober 1911.
• Bericht von Krüger, J.Nr. 298, PAAA, Konstantinopel-408, Canea, den 23 September 1911.
• Bericht von Krüger, J.Nr.285, PAAA, Konstantinopel-408, Canea, den 7 September 1911.
• Bericht von Krüger, J.Nr.294, PAAA, Konstantinopel-408, Canea, den 11 September 1911.
• Bericht von Löytved Hardegg, J.Nr. 2042, PAAA, Konstantinopel-408, Haifa, den 23 September 1911.
• Bericht von Löytved Hardegg, J.Nr. 233, PAAA, Konstantinopel-408, Haifa, den 21 Januar 1913.
• Bericht von Löytved Hardegg, J.Nr. 2678, PAAA, Konstantinopel-408, Haifa, den 13 Dezember 1912.
• Bericht von Löytved Hardegg, J.Nr. 2744, PAAA, Konstantinopel-408, Haifa, den 23 Dezember 1912.
• Bericht von Mertens, Bericht No: 66, J. Nr:1640, PAAA, Konstantinopel-408, Konstantinopel, den 16 Februar 1914.
• Bericht von Rössler, J.Nr. 1878, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 9 September 1911.
• Bericht von Rössler, J.Nr.158, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 26 Januar 1912.
• Bericht von Rössler, J.Nr: 833, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 20 Mai 1912.
• Bericht von Rössler, J.Nr: 922, PAAA, Konstantinopel-408, Aleppo, den 8 Juni 1912.
• Herr Oberingeneur Winkler, der Vorstand der II. Bauabteilung, “Cholera-Epidemie”, Gesellschaft für den Bau von Eisenbahnen in der Türkei, Bau der Bagdadbahn Der Vorstand der Bauabteilung II, PAAA, Konstantinopel-408, Adana, den 16 Dezember 1911.
• Informastions Sanitaires, No:40-42, PAAA, Konstantinopel-408, Dardanelles, le 15-16 Janvier 1914.
• Informations Sanitaires, Movement des Troupes et des Emigres, No:51, PAAA, Konstantinopel-408, Constantinople, le 20 janvier 1914.
• Barua, Dhiman. “History of Cholera,” Cholera, yayına hazırlayanlar Dhiman Barua ve William B. Greenough III içinde. New York: Plenum Medical Book Company, 1992.
• Childs, William John. Yürüyerek Anadolu, Samsun-Halep, 1911-1912. Çeviren Füsun Tayanç ve Tunç Tayanç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2017.
• Çalık, Ramazan ve Muzaffer Tepekaya, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 16 (2006): 205-228.
• Emgili, Fahriye. “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Siyasetinde Sıtma Mücadelesinin Önemi.” The Journal of Academic Social Science Studies Sayı 50 (2016): 297-318.
• Karaimamoğlu, Tolga. “Kara Ölüm Veba Salgını ve Ortaçağ İngiltere’sine Etkileri.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4, 37 (2016): 591-610.
• Kuneralp, Sinan. “Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera.” Çeviren Münir Atalar, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi Sayı 7 (1996): 497-511.
• Odabaşı, İ. Arda. “Selanik 1910-1911: Kolera Salgınları, Kahraman Bir Doktor, Yahudi İşçilerin İsyanı ve Serseri Gazeteciler.” Toplumsal Tarih Sayı 296 (Ağustos 2018): 56-63.
• Özdemir, Hikmet. Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005.
• Saad, Lamec. Sechzehn Jahre als Quarantäneartz in der Türkei. Berlin: Dietrich Reimer (Ernst Vohsen), 1913.
• Sarıyıldız, Gülden. Hicaz Karantina Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Yıldırım, Nuran. “İstanbul Boğazı’nda Karantina Uygulamaları.” Yeni Deniz Mecmuası (1 Mart 2016): 45-61.
• Yıldırım, Nuran. “Kolera ve İstanbul Suları.” Toplumsal Tarih Sayı 145 (Ocak 2006): 2-11.
• Yıldırım, Nuran. “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamaları. Karantina istemezük!” Toplumsal Tarih Sayı 150 (Haziran 2006): 18-27.
• Yıldırım, Nuran. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5. İstanbul: İletişim Yayınları, (1985): 1320-1338.
• Yıldız, Emrah. “Arşiv Belgeleri Işığında Mersin’de Salgın Hastalıklar (19. Yüzyıl).” Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi. Yayına hazırlayanlar Tülin Selvi Ünlü ve Züheyla Sara Belge. Mersin: Mersin Üniversitesi, 2013.
• Schulze-Tanielian, Melanie, Disease and Public Health (Ottoman Empire/Middle East). Erişim tarihi: 9.6.20 https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/disease_and_public_health_ottoman_empiremiddle_east