On Dokuzuncu Yüzyılda Çanakkale Boğazı’nda Yeni Bir Savunma Noktası: Bigalı Kalesi

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 2, 255 - 275, 05.07.2021

Özkan Keskin

Öz

On dokuzuncu yüzyıl başında Osmanlı-Rus gerginliğinin giderek tırmanmasıyla Çanakkale Boğazı’nda tabya ve batarya yapımını devletin öncelikli işleri arasına girmişti. Osmanlı Devleti, Rusya ile yapmış olduğu 1799 ittifakına rağmen barışın kalıcı olmayacağını görüyor ve Fransa’ya yakınlaşmayı tercih ediyordu. Gelişmeler Osmanlı yönetiminin öngörülerinde yanılmadığını gösterdi ve Rusya ile gerginleşen ilişkiler 1806’da savaşa dönüştü. Bu noktada İngiltere, müttefiki Rusya’nın tüm askeri kuvvetlerini Avrupa’da devam eden IV. Koalisyon Savaşında kullanmasını istiyordu. Osmanlı Devleti’nin sulh müzakerelerine oturtulması, ancak İstanbul’un zorlanması ile mümkün olabilirdi. Bu amaçla Çanakkale Boğazı açıklarında bekleyen İngiliz donanması 19 Şubat 1807’de Boğaz’dan kolayca geçerek ertesi gün İstanbul Boğazı’na demirledi. İstanbul’daki İngiliz baskısı devam ederken, Çanakkale Boğazı’nın Avrupa yakasında Bigalı adıyla bir tabya yapımına başlandı. Ancak Sultan III. Selim’in de tespit ettiği gibi, Çanakkale Boğazı’ndaki görevliler tabyanın yapımına gereken önemi vermemişlerdi. Bu çalışmada başta Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılarak, mimarı ve yapım tarihi literatürde tam olarak bilinmeyen Bigalı Kalesi’nin yapımı ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Boğazı, Bigalı Kalesi, tabya, Osmanlı İmparatorluğu

Teşekkür

Çanakkale Savaşları ve Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı

Fort Bigali: A Nineteenth-Century Defensive Position in the Dardanelles

Öz

In the early nineteenth century, the escalation of Ottoman–Russian tensions forced the Ottoman empire to construct forts and batteries along the Dardanelles Strait. Despite the 1799 alliance with Russia, the Ottoman Empire sought diplomatic proximity with France. At the time, Great Britain wanted Russia as an ally and aimed to use its military forces at the Fourth Coalition War that occurred in Europe against France. To include the Ottoman State into peace negotiations, the British Fleet crossed the Strait on February 19, 1807 and anchored at the Bosphorus on the next day. Despite the continued pressure exerted by the British on Istanbul, the construction of a fort named Bigali on the European side of the Dardanelles had begun. Thus, the study examines the construction of Fort Bigali, unveils its little-known architect and construction date, by referring primarily to Ottoman archival documents.

Anahtar Kelimeler

Dardanelles, Fort Bigalı, bastions, Ottoman Empire

Kaynakça

• Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Arşivi
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi II. Abdülhamid Fotoğraf Arşivi
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Cevdet Askeriye (C. AS.) 15/646, 141/6259, 142/6294, 167/7322, 185/8028, 202/8681, 227/9641, 300/12447, 477/19887, 561/23567, 745/31345, 783/33154, 813/34560, 1042/45749
• Cevdet Hariciye (C. HR.) 124/6183
• Divan-ı Hümâyûn Baş Muhasebe Bina Eminliği Defterleri (D. BŞM. BNE.d.) 16393, 16462
• Divan-ı Hümayûn Baş Muhasebe Tophane Defterleri (D. BŞM. TPH. d.) 18874
• Hatt-ı Humâyûn (HAT.) 36/1847, 40/2007, 40/2016, 107/4206, 159/6636, 175/7598, 175/7598/H, 175/7614, 268/15663, 316/18562, 595/29210, 1344/52550, 1533/40
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT.) 277/42
• İrâde Dahiliye (İ. DH.) 516-35138
• İrâde Mesâil-i Mühimme (İ. MSM.) 67-1932
• İrâde Tophane (İ. TPH.) 3/2, 15/21
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı Topkapı Sarayı Yazma ve Matbu Eserler Koleksiyonu ArşiviH.1871
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TSMA.) 654-21
• Acıoğlu, Yusuf. “Çanakkale’deki Osmanlı Dönemi Savunma Yapıları.” Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2013.
• Ahmed Cevdet. Tarih-i Cevdet. 12 Cilt.Dersaadet: 1309.
• Aydın, Mahir. “Kaleler,” Osmanlı Askeri Tarihi. Editör Gültekin Yıldız, 15-45. İstanbul: Timaş, 2017.
• Baretti, Guiseppe Marco Antonio. A Dictionary Spanish and English, and English and Spanish. London: Wingrave, 1794.
• Cabi Ömer Efendi. Cabi Tarihi I. Hazırlayan Mehmet Ali Beyhan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Driault, Édouard. Napoléon’un Şark Siyaseti Selîm-i Sâlis, Napoléon, Sébastiani ve Gardane. Mütercim: Köprülüzâde Mehmed Fuad, Çeviriyazı: Selma Günaydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Emecen, Feridun M. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600). İstanbul: İş Bankası, 2015.
• Eyice, Semavi. “Kale” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 234-242. İstanbul: Diyanet Vakfı, 2001.
• Fedakâr, Cengiz. Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı Kırım’a Giden Yolda Anapa Kalesi (1781-1801).İstanbul: İş Bankası, 2014.
• Gezer, Ömer. Kale ve Nefer Habsburg Serhaddinde Osmanlı Askeri Gücü (1699-1715). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2020.
• Hatip, Salih Murad. “Çanakkale Boğazı (Bahr-i Sefid Boğazı) Savunma Sistemi (1770-1918).” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2013.
• İnalcık, Halil. Devlet-i ʿAliyye. 4 cilt. İstanbul: İş Bankası, 2012.
• Karaca, Ali. “Savunma Sisteminin Ana Unsuru İstihkamlar Bakımından Çanakkale Boğazı Tahkimi (1655-1915).” Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri, I: 307-334. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 2000.
• Keskin, Özkan. “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması: Çanakkale Telgraf Hattı Örneği.” Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi 25 (2011): 67-81.
• Mütercim Âsım Efendi. Âsım Efendi Tarihi. Hazırlayan Ziya Yılmazer, 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Puryear, Vernon J. Napoleon and the Dardanelles. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1951.
• Saint-Denys, Juchereau de, Révolutions de Constantinople en 1807 et 1808.Tome Second. Paris: Libraire de Brissot-Thivars, 1819.
• Stein, Mark L. Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları. Çeviren Gül Çağalı Güven. İstanbul: İş Bankası, 2007.
• Şenocak, Lucienne Thys. Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler Hadice Turhan Sultan. Çeviren Ayla Ortaç. İstanbul: Kitap, 2009.
• Tott, Baron de. Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralar. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, ty.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Yeşil, Fatih. “İstanbul Önlerinde Bir İngiliz Filosu: Uluslararası Bir Krizin Siyasi ve Askeri Anatomisi.” Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi. Editör Seyfi Kenan içinde 391-493. İstanbul: İSAM, 2010.
• Yeşil, Fatih. Trajik Zafer Büyük Güçlerin Doğu Akdeniz’deki Siyasi ve Askeri Mücadelesi (1806-1807). İstanbul: İş Bankası 2017.
• Yeşil, Fatih ve Ömer Gezr. “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Sürat” Topçuluğu II (1773-1807): Taktik, Talim, Muharebe Performansı ve Nizâm-ı Cedid.” Osmanlı Araştırmaları 53 (2019): 231-285.
• Yıldız, Aysel. “Vaka-yı Selimiyye or the Selimiyye Incident: A Study of the May 1807 Rebellion.” Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2008.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Çeviren Nilüfer Epçeli, çeviri kontrol Kemal Beydilli, editör Erhan Afyoncu, 7 cilt. İstanbul: Yeditepe, 2011.