Avusturyalı Bir Hekimin Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye Mirası: Graziadio Friedrich Vallon (1819-1859) ve Kütüphanesi

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 1, 1 - 34, 01.01.2022

Ebru Aykut

Öz

Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane, Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli eğitim kurumlarından biriydi. 1838’den itibaren Viyana’dan davet edilen Avusturyalı hekimler, okul müfredatının ve kamu sağlığı hizmetlerinin yeniden düzenlenmesinde büyük rol oynadılar. Bu hekimler arasında Karl Ambros Bernard, Sigmund Spitzer, Joseph Wartbichler ve Lorenz Rigler’in biyografileri çalışılmış, Osmanlı tıp eğitimine katkıları büyük ölçüde teslim edilmiştir. Viyana ekolünün Tıbbiye’deki son temsilcisi Graziadio Friedrich Vallon (1819-1859) ise literatürde ihmal edilmiş bir figür olarak kalmıştır. Bu makale, Avusturya Ulusal Kütüphanesi ve Bavyera Devlet Kütüphanesi digital arşivlerindeki süreli tıbbi yayınlardan faydalanarak Vallon’un hayatı ve kariyerine ışık tutmayı amaçlarken, aynı zamanda Osmanlı Arşivi’nde bulunan bir dosyaya odaklanıyor. Dosya, Vallon’un kütüphanesindeki kitapları listeleyen bir defter ihtiva etmekte ve bu kitapların Vallon’un vefatının ardından Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane kütüphanesi için satın alındığını göstermektedir. Bu defter sayesinde, bir on dokuzuncu yüzyıl hekiminin özel kütüphanesine yakından göz atma ve 1859’dan sonra okulun kütüphanesinde bulunan kitap koleksiyonunu kısmen de olsa keşfetme imkânı buluyoruz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tıp tarihi, Graziadio Friedrich Vallon, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane kütüphanesi, Viyana Tıp Ekolü, Avusturya-Osmanlı tıbbi ilişkileri

Teşekkür

Bu çalışmaya katkıları için Nuran Yıldırım, Feza Günergun, Fatih Artvinli, Cem Bico ve Osmanlı Bilimi Araştırmaları dergisinin anonim hakemlerine teşekkür ederim.

Legacy of an Austrian Physician at the Imperial School of Medicine: Graziadio Friedrich Vallon (1819–1859) and His Library

Öz

The Imperial School of Medicine was one of the foremost educational institutions of the Ottoman Empire. From 1838 onward, the Austrian physicians invited from Vienna played a significant part in reorganizing the school’s curriculum and public health services. Among these physicians were Karl Ambros Bernard, Sigmund Spitzer, Joseph Wartbichler, and Lorenz Rigler. Their biographies and contributions to Ottoman medical education have received relatively large attention, whereas the final representative of the Viennese physicians at the Imperial School of Medicine, Graziadio Friedrich Vallon (1819– 1859), has remained a neglected figure in the literature. This article seeks to shed light on Vallon’s life and career by using medical periodicals available in the digitized archives of the Austrian National Library, the Bavarian State Library, and a dossier from the Ottoman archives. The dossier includes an inventory listing Vallon’s books from his personal library, thereby showing that the library of the Imperial School of Medicine purchased the books after his death. Thanks to this inventory, we have the opportunity to take a closer look at the private library of a 19th century physician and explore, in some measure, the book collection the school’s library owned after 1859.

Anahtar Kelimeler

The history of Ottoman medicine, Graziadio Friedrich Vallon, the library of the Imperial School of Medicine, Viennese School of Medicine, Austro-Ottoman medical encounters

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Mektubî Kalemi (HR.MKT) 137/66, 20 Cemaziyelahir 1272 (27 Şubat 1856); 179/38, 1 Receb 1273 (25 Şubat 1857); 286/91, 6 Şevval 1275 (9 Mayıs 1859); 288/79 19 Şevval 1275 (22 Mayıs 1859); 289/21, 21 Şevval 1275 (24 Mayıs 1859); 309/1, 13 Rebiülevvel 1276 (10 Ekim 1859).
• İradeler Dâhiliye (İ.DH) 342/22481, 5 Receb 1272 (12 Mart 1856).
• İradeler Hariciye (İ.HR) 77/3745, 25 Receb 1267 (26 Mayıs 1851); 116/5692, 7 Rebiülahir 1271 (31 Aralık 1854); 199/5832, 8 Receb 1271 (27 Mart 1855); 167/9001, 15 Şevval 1275 (18 Mayıs 1859).
• İradeler Meclis-i Vâlâ (İ.MVL) 155/4444, 1 Muharrem 1266 (1 Aralık 1849).
• Maliye Masârifat Defterleri (ML.MSF.d) 3943, 14 Rebiülevvel 1258 (25 Nisan 1842).
• Sadâret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD) 6/19, 29 Zilhicce 1264 (26 Kasım 1848). Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM) 160/93, 25 Zilhicce 1275 (26 Temmuz 1859).
• Sadâret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair (A.MKT.NZD) 40/11, 8 Şevval 1267 (6 Ağustos 1851); 283/39, 9 Zilkade 1275 (10 Haziran 1859). Allgemeine medicinische Central-Zeitung
• Allgemeine Wiener medizinische Zeitung
• Fremden-Blatt
• Gazette médicale d’Orient
• Oesterreichische Zeitschrift für practische Heilkunde
• Wiener medizinische Wochenschrift
• Wiener Zeitung
• Wochenblatt der Zeitschrift der kais. kön. Gesellschaft der Aerzte zu Wien
• Zeitschrift der K. K. Gesellschaft der Aerzte zu Wien
• Aykut, Ebru. “Mekteb-i Tıbbiye Numunehanesi’ndeki Anatomi Koleksiyonları ve Teratolojik Numuneler.” Toplumsal Tarih 311 (2019): 42-47.
• Baytop, Asuman. “Wilhelm Noë (1798-1858) ve Türkiye Bitkiler Koleksiyonu.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 13, 2 (2012): 23-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1221/14332.
• Buklijas, Tatjana. “Mapping Anatomical Collections in Nineteenth Century Vienna.” The Fate of Anatomical Collections. Hazırlayan R. Knoeff ve R. Zwijnenberg içinde 143-159. Burlington: Ashgate, 2015.
• Buklijas, Tatjana. “Cultures of Death and Politics of Corpse Supply: Anatomy in Vienna, 1848-1914.” Bulletin of the History of Medicine 82 (2008): 570-607, doi: 10.1353/bhm.0.0086.
• Catalogue de la Bibliothèque de la Faculté de Médecine de Constantinople. Imprimerie Amiré, 1921.
• Chahrour, Marcel. “‘A Civilizing Mission’? Austrian Medicine and the Reform of Medical Structures in the Ottoman Empire, 1838-1850.” Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences 38 (2007): 687-705, doi: 10.1016/j.shpsc.2007.09.005.
• Cook, Harold. “From the Scientific Revolution to the Germ Theory.” Western Medicine: An Illustrated History. Hazırlayan I. Loudon içinde 80-101. Oxford: Oxford University Press, 1997.
• Çelik, Semih. “Science, to Understand the Abundance of Plants and Trees. The First Ottoman Natural History Museum and Herbarium, 1836-1848.” Environments of Empire. Networks and Agents of Ecological Change. Hazırlayan U. Kirchberger ve B. M. Bennett içinde 85-102. Chapel Hill: The University of North Caroline Press, 2020.
• Günergun, Feza ve Nuran Yıldırım. “Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane’nin Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye Getirdiği Eleştiriler (1857-1867).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 3, 1 (2001): 19-63. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iuoba/issue/1217/14291.
• Günergun, Feza. “Spiridon Mavroyéni Pacha (1817-1902) et sa Contribution à la Diffusion des Sciences Médicales dans l’Empire Ottoman.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6, 1 (2004): 37-63. https://dergipark. org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1211/14256.
• Hof-und Staats-Handbuch des Kaiserthumes Österreich (Zweiter Theil). Wien, 1856. Huber, Valeska. “The Unification of the Globe by Disease? The International Sanitary Conferences on Cholera, 1851-1894.” The Historical Journal 49, 2 (2006): 453-476, doi: 10.1017/S0018246X06005280.
• Kâhya, Esin. “Bizde Disseksiyon Ne Zaman ve Nasıl Başladı?” Belleten XLIII, 172 (1979): 739-759. https:// belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1575/tur.
• Martínez, Francisco Javier. “International or French? The Early International Sanitary Conferences and France’s Struggle for Hegemony in the Mid-Nineteenth Century.” French History 30, 1 (2016): 77-98, doi: 10.1093/fh/crv035.
• Mühlig, Hermann Ritter von. “Bulletin, Constantinople 31 Aout, 1859.” Gazette médicale d’Orient 3, 6 (Eylül 1859): 105-107.
• Ökten, Atilla ve M. Akif Karan. “İstanbul Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı’nın Tarihçesi.” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 60 (2004): 124-131. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/98589.
• Percebois, Isabelle. “Medical Developments in the 19th Century: The Vienna Clinical School.” Medicographia 35, 3 (2013): 349-361.
• Pinell, Patrice. “The Genesis of the Medical Field: France, 1795-1870.” Revue française de Sociologie 52 (2011): 117-151. https://www.cairn.info/revue-francaise-de-sociologie-1-2011-5-page-117.htm.
• Preyss, Georg. Das Leben und Wirken des k. k. Raths, Stabsfeldarzts und Professors der Augenheilkunde am Josefinum Dr. Friedrich Jaeger Ritter v. Jaxtthal (Gedächtnissrede gehalten bei Gelegenheit der Jahresfeier der wissenschaftlichen Thätigkeit des Wiener medicinischen Doctoren-Collegiums am 22 October 1877). Wien: Verlag, 1877.
• Puschmann, Theodor. Die Medizin in Wien während der letzten 100 Jahre. Wien: Verlag, 1884. Rıza Tahsin. Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye. Dersaadet: Kader Matbaası, 1328 (1912).
• Rokitansky-Tilscher, Ursula. “The Influence of Neighbouring Countries and Sciences and the International Spread of Viennese Medicine: Carl Freiherr von Rokitansky’s International Relations.” Wiener medizinische Wochenschrift (29 January 2019): 1-10, doi: 10.1007/s10354-019-00725-1.
• Rukancı, Fatih. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı’da Tıp Kütüphaneciliği’ne Dair Arşiv Belgelerinden Örnekler.” Bilgi Dünyası 15, 1 (2014): 189-201, doi: 10.15612/BD.2014.413. S
• akula, Alex. “Joseph Skoda 1805-81: A Century Tribute to a Pioneer of Thoracic Medicine.” Thorax 36 (1981): 404-411, doi: 10.1136/thx.36.6.404.
• Samsinger, Elmar. “Die Einrichtung ordentlicher Quarantäne-Anstalten zur Unterdrückung der orientalischen Pestseuchen in Konstantinopel einzuleiten: Vom Wiener Dioskurides zu den Begründern der modernen Medizin in Konstantinopel.” Österreich in Istanbul III. K. (u.) K. Präzenz im Osmanischen Reich, hazırlayan E. Samsinger içinde 247-299. Wien: Lit., 2018.
• Stern, Bernhard. Medizin, Aberglaube und Geschlechtsleben in der Türkei. Berlin: Verlag, 1903.
• Terzioğlu, Arslan. “İstanbul Tıp Fakültesi Tarihçesi.” İÜ İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 63, 2 (2000a): 1-18. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuitfd/issue/9322/116535.
• Terzioğlu, Arslan. “The History of İstanbul Medical Faculty.” İÜ İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, 63, 2 (2000b): 19-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuitfd/issue/9322/116535.
• Ülman, Yeşim Işıl. Galatarasay Tıbbiyesi. Tıbbiye’de Modernleşmenin Başlangıcı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017. Vallon, Graziadio. “Notes cliniques, 1857-58.” Gazette médicale d’Orient 3, 8-9 (Kasım-Aralık 1859): 159- 164.
• Well, Wilhelm Edlen von. Medicinische Jahrbücher des kaiserl.-königl. Österreichischen Staates (Dreiundsechzigster Band). Wien: Bei Braumüller und Seidel, 1848.
• Yıldırım, Nuran. Tıphâne-i Âmire ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’den İstanbul Tıp Fakültesi’ne. İstanbul: Betim Kitaplığı, 2019.
• Yıldırım, Nuran. “Tıp Eğitimimizin Tarihsel Sürecinde Eğitim Modellerine Bakış (1827-1933).” Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961). Hazırlayan Namık K. Aras, Emre Dölen ve Osman Bahadır içinde 237-287. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2007.
• Yılmaz, Özgür. “Fransız Epidemiyolog Antoine Fauvel’in Osmanlı Devleti’ndeki Çalışmaları (1847-1867).” Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Mayıs 2014. Hazırlayan Mehmet Fatih Gökçek içinde 190-206. Ankara: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Zampieri, Fabio. “Exchanges and Interactions Between Padua and Vienna Medical Schools in the XIX Century.” Wiener medizinische Wochenschrift (26 May 2020): 1-6, doi: 10.1007/s10354-020-00754-1.
• “Bibliothek des Wiener medizinischen Doctoren-Collegiums.” Erişim 30 Temmuz 2020. https:// exlibrisjosephinum.wordpress.com/virtuelle-bibliotheken-2/wiener-medizinisches-doktorencollegium/
• Vallon, Graziadio. “De arte morbos praevidendi ex examine causarum remotarum et prodromorum.” Dissertatio Inauguralis, Vindobonae, 1848. http://digital.onb.ac.at/OnbViewer/viewer. faces?doc=ABO_%2BZ155895908.