Ottoman Pharmacists’ Association (Union Pharmaceutique Ottomane): Its Establishment and Organization as Defined in its Regulations

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 1, 137 - 199, 01.01.2022

Eyüp Talha Kocacık

https://doi.org/10.26650/oba.994231

Öz

The first association of Ottoman pharmacists known as the Société de Pharmacie de Constantinople (Istanbul Society for Pharmacists), was inaugurated on November 6, 1863. Most Ottoman pharmacists in these years were from the non-Muslim millets of the Empire, which was reflected in the membership profile of the Society. French was the universal scientific language, and pharmacists’ society conducted its session in this language, which was also used in correspondence and publications. Professional societies were re-formed after 1908, in the Second Constitutional period. Associations were promoted and the number of associations multiplied; and pharmacists from all millets established new societies. On August 20, 1908, a society was established with the initiative of Turkish pharmacists in Istanbul, under the name of Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti (Union Pharmaceutique Ottomane). The union chose to use Turkish language in its sessions and correspondence. Its regulation was published in Ottoman Turkish. Our present knowledge leads us to visualize this pharmacists’ society as a creation of this era characterized by the progress and union within the Empire. This article introduces the society’s original regulation with transcription. These regulations also shed light on the society’s foundation and functions. Biographies of its first members are also briefly reviewed.

Anahtar Kelimeler

Union Pharmaceutique Ottomane, professional societies, history of Turkish pharmacy, Ottoman Empire, pharmacists’ associations, pharmaceutical societies

Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti’nin (Union Pharmaceutique Ottomane) Kuruluşu ve Nizamnamesine Göre Yapısı

Öz

Osmanlı eczacılarının mesleki örgütlenmesinin 6 Kasım 1863 tarihinde Société de Pharmacie de Constantinople (Cemiyet-i Eczacıyan der Asitâne-i Aliyye, Dersaadet Eczacı Cemiyeti) isimli cemiyetin kurulmasıyla başladığı kabul edilmektedir. Bu yıllarda, ülkedeki eczacıların büyük çoğunluğunun gayrimüslim olması nedeniyle, bu cemiyet ve daha sonra kurulan eczacılık cemiyetleri gayrimüslim eczacılardan oluşmuştur. Dönemin evrensel tıp ve eczacılık dilinin Fransızca olmasının etkisiyle, cemiyetler Fransızca isimleriyle tanındıkları gibi, yazışma ve toplantılarının sunum dili de Fransızca olmuştur. Eczacı cemiyetleri, 1908’de, İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra, farklı bir safhaya geçmiştir. Bu dönemde birden fazla eczacılık cemiyeti kurulduğu gibi, “millet” esasına dayanan cemiyetler de ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri, 20 Ağustos 1908 tarihinde üyelerinin çoğunluğu Türk ve Müslüman olan eczacılar tarafından İstanbul’da kurulan Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti’dir. Bu cemiyetin ismi, yazışma, yayın ve toplantı dili Türkçe olduğu gibi, nizamnamesi de Türkçe olarak kalem alınmıştır. Dolayısıyla bu cemiyet, şimdiki bilgilerimiz ışığında, Meşrutiyet'in ruhuna uygun, aynı zamanda Osmanlı milletlerinin ittihadını amaçlayan bir eczacılık cemiyetidir. Bu makalede, cemiyetin bugüne kadar bilinmeyen nizamnamesi ve diliçi çevirisi verilecek ve bu nizamname doğrultusunda cemiyetin kuruluş süreci, yapısı, özellikleri ve kurucuları incelenecektir. Amaç, Türk eczacılık tarihi çalışmalarına katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti, mesleki cemiyetler, Türk eczacılık tarihi, Osmanlı İmparatorluğu, eczacı birlikleri, eczacılık cemiyetleri

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT) 2673-3-3 H. 9 Zilkade 1326 [3 Aralık 1908].
• BOA., DH. İrade (İD.) 126-1-1.; 126-1-2.; 126-1-3.; 126-1-4. H. 10 Ramazan 1328 [15 Eylül 1910].
• BOA., DH. MKT. 1277-42-1 H. 12 Zilhicce 1326 [5 Ocak 1909].
• Eyüp Talha Kocacık Arşivi (Sakarya)
• Baylav, Naşit. Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası, 1968.
• Baytop, Turhan. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Eczacılık Cemiyetleri.” Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri. Yayına hazırlayan Ekmeleddin İhsanoğlu içinde, 143-154. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve IRCICA, 1987.
• ———. Eczâhâne’den Eczane’ye Türkiye’de Eczaneler ve Eczacılar (1800-1923). İstanbul: Bayer, 1995.
• ———. Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Abdi İbrahim İlaç Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2000.
• Dersaadet Osmanlı Eczacı İttihat Cemiyeti Nizamnamesi. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1326.
• El Hadj Hamdi. “Procédé nouveau pour la préparation des extraits fluides par lixiviation.” Revue Médico- Pharmaceutique 23, 1 (1910): 4.
• Etker, Şeref. İkinci Meşrutiyetin Tabip Örgütleri. İstanbul: Libra Kitapçılık, 2017.
• Farmakoloğ. “Hamdi Bey.” Farmakoloğ 3, 7-8 (1933): 707-708.
• Farmakoloğ. “Mesleğimizin Türkiye’deki Tarihçesi." Farmakoloğ 3, 7 (1933): 696-706.
• Groc, Gérard, ve İbrahim Çağlar. La Presse française de Turquie de 1795 à nos Jours – Histoire et Catalogue. Istanbul: Éditions Isis, 1985.
• Kocacık, Eyüp Talha. “Edhem Pertev Bey Günü.” Eczacı 16, 181 (2020): 28-29.
• ———. “İstanbul ve Anadolu Eczanelerinde Mesai Saatleri ve Nöbet Uygulamaları: Bir Tarihçe.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 1 (2021): 139-198.
• ———. “Türk Eczacıları Birliği’nden Önce Mesleki Örgütlenmenin Kısa Tarihi.” TEB Haberler 7 (2020): 7-13.
• ———. Farmakoloğ Dergisinin Özetli Bibliyografyası ve İncelemesi. İstanbul: Eczacılık Tarihi Araştırma Derneği, 2016.
• Kocaer, Remzi. Türkiye Eczacılar Almanağı 1949. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1949.
• “La Presse Musulmane.” Revue Du Monde Musulman 8, 5 (1909): 97-139.
• “Ölenlerimiz.” Farmakoloğ 12, 1-4 (1942): 46-50.
• Resimli Eczacı 13, 31 (Ağustos 1339/Ağustos 1923), kapak sayfası.
• Revue Médico- Pharmaceutique 24, 2 (1911): 19; 15, 4 (1902): 42; 15, 8 (1902): 91-92.
• Rizzo, Alfred. Annuaire Oriental. Constatinople: Imprimerie de l’Annuaire Oriental, 1921.
• Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı I. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1997.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı I-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2002.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı II. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1998.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı II-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2003.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı III. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1999.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı III-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2005.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı IV. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2000.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı IV-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2001.
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı V. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2006.
• “Société Pharmaceutique.” Le Moniteur Oriental, 25 Ağustos 1908, 3.