The Boarding School for Merchant Ship Captains during the Modernization of Ottoman Merchant Marine Education

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 2, 219 - 259, 01.07.2022

Mürvet Mutlu Karakaya

https://doi.org/10.26650/oba.1077801

Öz

As official documents attest, the Boarding School for Merchant Ship Captains was the first college established in Istanbul to train merchant ship captains within the Ottoman Empire. The establishment and the regulations of the school were approved by Sultan Abdülhamid II on December 5, 1884. Nonetheless, the school’s opening was delayed until March 21, 1887, due to a lengthy process of securing budget allowances and preparing the groundwork for opening. According to its regulations, the school was established as a special branch of the Naval Academy. The mission of the school was to ensure the involvement of Ottoman citizens in the foreign-governed maritime commerce. A strong curriculum and modus operandi were set forth for this purpose. However, some inadequacies and problems emerged in the implementation, leading to unemployment among graduates. An attempt was made to solve the problem by placing the graduates in lower-ranking positions in the Navy. Graduates did not welcome this solution, which was also incompatible with the founding purpose of the school. Thus, the school was incorporated into the Naval Academy and provided education under its own name until the 1905–06 term. During the last three years of its operation, the remaining students were given the choice between a merchant and a military diploma. The school closed in 1909.

Anahtar Kelimeler

Ottoman modernization, Merchant marine, Marine trade, Captainship, Naval Academy

Osmanlı Ticari Denizcilik Eğitiminin Modernleşmesi Sürecinde Leyli Tüccar Kaptan Mektebi

Öz

Leyli Tüccar Kaptan Mektebi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde ticari gemiler için kaptan yetiştirmek üzere İstanbul’da açılan ve varlığı belgelerle kanıtlanabilen yüksekokul niteliğindeki ilk kurumdur. Sultan II. Abdülhamit’in okulun kuruluşunu ve nizamnamesini onaylayan iradesi 5 Aralık 1884 tarihlidir. Ancak bütçeden ödenek sağlanmasının ve açılış için gerekli hazırlıkların tamamlanmasının uzun süre alması nedeniyle okul, 21 Mart 1887 tarihinde açılabilmiştir. Bahriye Mektebi’nin özel bir şubesi olarak kurulan okulun misyonu, yabancılar elindeki deniz ticaretinde Osmanlı tebaasının da var olmasını sağlamaktır. Bu amaca yönelik olarak nizamnamede kuvvetli bir ders programı ve işleyiş oluşturulmuştur. Ancak uygulamada bazı yetersizlikler ve aksaklıklar ortaya çıkmış ve kısa süre içinde ciddi bir istihdam sorunu başlamıştır. Bu sorun, mezunların donanmanın alt kadrolarında işe alınmasıyla çözülmeye çalışılmıştır. Fakat bu çözüm okulun kuruluş amacına uygun olmadığı gibi mezunlar arasında da memnuniyet yaratmamıştır. Böylece okul en son 1905-06 döneminde kendi adıyla eğitim verdikten sonra, Bahriye Mektebi bünyesine alınmıştır. Devam eden öğrencilere son üç yıl için, ticari veya askeri diploma tercih imkânı verildikten sonra okul 1909’da kapatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlıda modernleşme, Sivil denizcilik, Deniz ticareti, kaptanlık, Bahriye Mektebi

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (İstanbul) (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 682/51115/1, 696/52142, 701/52553, 547/41016, 946/70897, 3897/292232/2, 3897/292232/1, 2271/170298/1, 2271/170298/2, 2277/170703/1, 2277/170703/2, 2283/171158/3,
• 2289/171608/2, 2289/171608/3, 2289/171608/1, 2283/171158/2, 2519/198864.
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 1412/20. İrade Bahriye (İ.BH.) 2/12, 2/12-2-1.
• İrade Dahiliye (İ.DH.) 936/74140/4, 936/74140/3, 936/74140/6, 1295-6/102447.
• Şura-yı Devlet (ŞD.) 6/47/2, 6/47/3, 6/47/4, 9/15/11, 653/80/5, 653/80/2, 653/80/3. Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) 42/42-002, 277/88, 197/118, 74/88, 89/12.
• Yıldız Perakende Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK.) 37/38, 38/38, 91/23. Yıldız Perakende Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.) 17/45. Deniz Müzesi Arşivi (İstanbul) (DMA). 1. Daire 54/118.
• Envanter (ENV) 4467/39. Erkân-ı Harbiye 90/65.
• Erkân-ı Harbiye-i Bahriye Dairesi Defterleri (EHB-d) 10/30, 12/24, 12/25, 12/87, 60/48. Evrak 373/88.
• Islahat 154/22. Limanlar 217-16.
• Mektebler 6/59, 54A/20, 54A/162.
• Mektubi (MKT) 125/97, 165/58, 194/159, 433/79, 433/75, 194/163-A, 194/163-B, 194/164, 433/7, 477/8, 523/15, 568/5A-1, 660/95, 653/127, 666/44, 827/33, 657/57, 1210/62, 1290/46, 660/83, 665/71, 1475/64, 1584/197, 1566/71.
• Muhasebe 951/57, 1510/46, 2521A/264, 1157/117.
• Mülga Bahriye 1027/338.
• Şura-yı Bahriye (ŞUB) 222/25A, 217/8-A, 217/8-B, 217/8-C, 227/37-A, 234/22-A, 234A/46-A, 271/196A, 298/174-A, 293/7-A, 306/106-A, 372/148A, 680/55A, 799A/1-B.
• Umumi Evrak 118/315, 118/316, 149/128, 149/129.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (İstanbul)
• Leyli Tüccar Kaptan Mektebi öğrencileri gemicilik dersinde. Fotoğraf. Alb.73-05.
• Mürvet Mutlu Karakaya Arşivi (İstanbul)
• Yüksek Denizcilik Okulu’nun hatıra zarfı ve kartı (1984). Belge No: 8
• Âli Deniz Ticaret Mektebi Hakkında Malumat. İstanbul: T.C. İktisat Vekâleti Âli Deniz Ticaret Mektebi Neşriyatı, 1932.
• Bahriye Salnamesi. [İstanbul]: Matbaa-i Bahriye, 1323.
• Çakır, Sinan. “Türk Denizcilik Eğitiminin 125 Yıllık Çınarı: İTÜ Denizcilik Fakültesi.” Denizcilik Sorunları, TMMOB Gemi Makineleri İşletme Mühendisleri Odası IV. Ulusal Sempozyum Bildirileri (13 Kasım 2009) içinde, 45-54. [Konya]: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 2009.
• Çakır, Sinan. “Hamit Naci (Abdülhamit Naci Özdeş) ve Okulu Milli Ticaret-i Bahriye Kapudan ve Çarkçı Mektebi’nin Türk Deniz Ticaretindeki Yeri ve Önemi.” Piri Reis Üniversitesi Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu 2010 ve Türk Denizcilik Ticareti Tarihi Sempozyumu II Bildiriler Kitabı içinde, 214-232. İstanbul: [Piri Reis Üniversitesi Yayınları], 2010.
• Düstur, 1. Tertip, 4. Zeyl. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1302.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi, c. 1-2. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ergün, Mustafa. İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları, 1996. Geçili, Derya. “Osmanlı Devleti’nde Kaptanlara Şehadetname Alma Zorunluluğunun Getirilmesi.” Tarih Okulu Dergisi 25 (Mart 2016): 719-734.
• Karakaya, Mürvet Mutlu. Hamit Naci Özdeş ve Milli Ticaret-i Bahriye Kaptan ve Çarkçı Mektebi. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2021.
• Karakaya, Mürvet Mutlu. Yüksek Denizcilik Okulu. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2012.
• Karakaya, Mutlu. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Deniz Ticaret Mekteplerinin Gelişimi (1887-1981)”. Marmara Üniversitesi VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, 111-124. İstanbul: İstanbul Yayınları, 2016.
• Kızıldemir, Orhan. “Memleketimizde Denizcilik Okullarının Tarihçesi.” Denizatı 11, 9-10 (Eylül-Ekim 1981): 4-5.
• Kurtoğlu, Fevzi. “Deniz Mektebinin Tarihine Bir Bakış.” Deniz 18 (1 Birinci Kânun 1936): 7-12. Kuzay, Koray. “İ.T.Ü. Denizcilik Fakültesi Tarihi’ne Dair.” Denizatı 9, 3-4 (Mart-Nisan 1995): 30-32.
• “Leyli Tüccar Kaptan Mektebi’nden İTÜ Denizcilik Fakültesi’ne.” Denizcilik Dergisi (Mart-Nisan 2009): 32.
• Mekteb-i Bahriye-i Şahane ve Sefain-i Ticariye Kaptan Mektebi Şakirdanının İmtihan-ı Umumi Cetveli.
• [İstanbul]: Matbaa-i Bahriye, 1305, 1306, 1307, 1309, 1312, 1313, 1317, 1318.
• Mekteb-i Bahriye-i Şahane ve Sefain-i Ticariye Kaptan Mektebi Şakirdanının İmtihan-ı Umumi Cetveli.
• [İstanbul]: Matbaa-i Bahriye, [t.y.].
• Nurdoğan, Arzu Meryem. “Osmanlı Devleti’nde Tüccar Kaptan Yetiştirme Çabaları.” Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 31 (2010): 103-122.
• Objektiften Yansıyanlarla Sultan II. Abdülhamit Döneminde Eğitim. Editör: Cezmi Eraslan. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2017.
• Pirali, Feridun. “Türkiyede Deniz Ticareti.” Deniz 125-126 (Ocak-Şubat 1946): 19-22.
• Rodopman, Kudret. “DYO (YDO) Denizcilik Fakültesi Oldu.” Denizatı 6, 6-7 (Haziran-Temmuz 1992): [s.y.].
• Salname-i Bahri. [İstanbul]: Matbaa-i Bahriye, 1307, 1308, 1310, 1311, 1313-1322. Tutel, Eser. Gemiler…Süvariler…İskeleler…. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Türk Deniz Ticareti ve Türkiye Denizcilik İşletmeleri Tarihçesi 2. Hazırlayan: Şükrü Yaman. İstanbul: Türkiye Denizcilik İşletmeleri Kültür Yayınları, 1999.
• Ulaştırma Bakanlığı, Ulaştırmada 50 Yıl. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi,1973. “Vaka-yı Dahiliye-i Bahriye.” Ceride-i Bahriye, 3 Şevval 1308 (12 Mayıs 1891).
• Yavaşça, Cemalettin. “Değerli Öğretim Kurumumuz Denizcilik Yüksek Okulu (Dünü, Bugünü, Yarını).”
• Denizcilik Dergisi (Mart-Nisan 2009): 34-37.
• Yüce, Emin. Abdülhamid Donanmasında Bir Bahriyeli. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Karakaya, Mürvet Mutlu. “Cumhuriyet Döneminde Ticari Denizcilik Eğitiminin Tarihsel Gelişimi”. Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Sayım, Enes. “1886-1905 Tüccar Kaptan Mektebi”. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Kocaeli Üniversitesi 2019.
• “The Students of the Merchant Marine Academy.” Fotoğraf. Library of Congress (Washington). Erişim 29.03.2022. https://www.loc.gov/pictures/collection/ahii/item/2003671815
• “Tüccar Kaptan Mektebi.” Fotoğraf. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümleri. Erişim 29.03.2022. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/91018---0019. jpg
• “Tüccar Kaptan Mektebi.” Fotoğraf. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümleri. Erişim 29.03.2022. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90880---0001. jpg
• “Tüccar Kaptan Mektebi mezunları.” Fotoğraf. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümleri. Erişim 29.03.2022. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/ FOTOGRAF/90880---0011.jpg
• “Tüccar Kaptan Mektebi mezunları.” Fotoğraf. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümleri. Erişim 29.03.2022. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/ FOTOGRAF/779-92---0013.jpg