Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin Çeviri Eseri Risâle-i Frengi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 1, 137 - 174, 31.01.2024

Sibel Pekdogan

https://doi.org/10.26650/oba.1365879

Öz

İnsan sağlığını merkeze alması tıp bilimini, tarih boyunca ilgi duyulan alanlardan biri haline getirmiştir. Özellikle toplum sağlığını önemli ölçüde tehdit eden ve kitle ölümlerine neden olan verem, veba, cüzzam, sıtma, kolera ve frengi gibi salgın hastalıkların ivme kazandığı dönemlerde ve toplumlarda, hekimler gerek bu hastalıkların tanı ve tedavileri hakkında, gerekse halkı bu hastalıklara karşı bilgilendirmek için eserler kaleme almışlardır. Bu hekimlerden biri, Türk tıp tarihinin önemli isimlerinden Mustafa Behçet Efendi’dir. Tıp biliminin yanı sıra Osmanlı dönemi hekimleri arasında mümtaz bir şahsiyet olan Behçet Efendi, Arapça, Farsça, Latince ve İtalyancadan birçok tıp eserini Türkçeye kazandırmıştır. Sadece tıp tarihi alanında değil, doğa bilimleri ve siyaset tarihi alanlarında eserler de kaleme alması onun çok yönlülüğünü göstermektedir.

Bu çalışmada, frengi hastalığının menşei, belirtileri ve tedavisini içeren, Mustafa Behçet Efendi’nin aslı Latince olan “Doctrina de Morbis Venereis” adlı eserin İtalyanca tercümesinden Osmanlı Türkçesine çevirdiği “Risâle-i Frengi” “eseri incelenmiştir. “Doctrina de Morbis Venereis” birçok Avrupa diline çevrilmiş ve defalarca basılmıştır. Bu kıymetli eserin varlığına dikkat çekmeyi amaçlayan çalışmada, öncelikle hastalığın Osmanlı Devleti’ne sirayeti ve devletin hastalığa karşı aldığı önlemler ana hatlarıyla izah edilmiş, daha sonra Mustafa Behçet Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilerek, eserin içeriğinin genel bir tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Salgın hastalıklar, Frengi, Mustafa Behçet Efendi, Osmanlı Devleti, Guayak, Cıva ile tedavi

A Study on the Chief Physician Mustafa Behçet Efendi’s Translation Risâle-i Frengi

Öz

Taking human health to the center has made medical science one of the most interesting areas throughout history. Especially in times and societies where epidemic diseases such as tuberculosis, plague, leprosy, malaria, cholera, and Syphilis, which significantly threaten social health and cause mass deaths, accelerate, physicians, have written works both about the diagnosis and treatment of these diseases and to inform the public about these diseases. One of these physicians is Mustafa Behçet Efendi, one of the essential names in Turkish medical history. In addition to medical science, Behçet Efendi, who had the best foreign language knowledge among the Ottoman physicians and was a high figure in the provinces, brought many medical works in Arabic, Persian, Latin, and Italian. The fact that he wrote not only in medical history but also in natural sciences and political history shows his versatility.

In this article, the treatise “Risâle-i Frengi”, which includes the origin, symptoms, and treatment of syphilis disease, translated from the translation of Physician Mustafa Behçet Efendi into Italian while it was originally Latin, was examined. The work has been translated into many European languages and published many times. This study aimed to draw attention to the existence of this precious work. Firstly, it outlines the spread of the disease through the Ottoman state and the measures taken by the authorities against the disease; then, it provides information about the life and works of Mustafa Behçet Efendi and presents a general introduction of the content of the work.

Anahtar Kelimeler

Epidemics, Syphilis, Mustafa Behçet Efendi, Ottoman Empire, Guayak, Treatment with mercury

Kaynakça

• Mustafa Behçet Efendi, Risâle-i Frengi, İstanbul, Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Tıp, nr. 221, 2a-59b. google scholar
• Akcan, Erol. “Colmar Von Der Goltz Paşa’nın Osmanlı Ordusu ve Asker-Sivil Aydınlar Üzerindeki Etkisi”, Atatürk Dergisi, 4/1 (2015): 13-35. google scholar
• Arpacı, Murat. “Hastalık, Ulus ve Felaket: Türkiye’de Frengi ile Mücadele (1920-1950).” Toplum ve Bilim 130 (2014): 59-86. google scholar
• Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. 2. Bs. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2016. google scholar
• Baytop, Turhan. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No:3235, 1984. google scholar
• Demirci, Nuray ve Çağatay Üstün. “Prof. Dr. Hulusi Behçet’in (1889-1948) Frengi Hakkındaki Radyo Konuşması.” Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 3/1 (2013): 53-61. google scholar
• Duke, A James. The Green Pharmacy Herbal Handbook: Your Comprehensive Reference to the Best Herbs for Healing, London: Rodale Books, 2000. google scholar
• Fracastor, Jerome. La Syphılıs (1530) Golvalıların Hastalığı Üstüne Üç Kitap (Syphılıdıs Sıve Gallıcı Lıbrı Tres), Çeviren Feridun Nafiz Uzluk. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları 197, 1997. google scholar
• Güzel Mumyakmaz, Hatice. “İllet-i Müthişe”:20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’de Frengi İle Mücadele”, Akademik Hassasiyetler, 7/13 (2020): 119-148. google scholar
• Hot, İnci. “Ülkemizde Frengi Hastalığı ile Mücadele.” Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuku Tarihi 12 (2004): 36-43. google scholar
• Karacan, Mehmet. “19. yüzyılda Anadolu’da Frengi ve Alınan Tedbirler,” Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2 (2022): 29-51. google scholar
• Karcı, Erol. “Sinop Frengi ve Gureba Hastanesi’ne Dair Bazı Tespitler.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 19/39 (2019): 461-483. google scholar
• Kılıç, Orhan. Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar. Elazığ: Fırat Üniversitesi Rektörlüğü Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi, 2004. google scholar
• Kökcü Alper Tunga ve Demirsoy Nilüfer. “Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi ve 19. Yüzyılda Osmanlı Tıp Eğitiminde Yenilikçi Hareket,” Türkiye Klinikleri, 24/2 (2016): 67-75. google scholar
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. Yayına hazırlayan Nuri Akbayar. 6 cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. google scholar
• Nıkıforuk, Andrew. Mahşerin Dördüncü Atlısı, Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, Çeviren. Selahattin Erkanlı. 8. Bs. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2018. google scholar
• Ocak, Başak. “Hamidiye Etfal Hastanesi’nin Kurucusu İbrahim Paşa’nın Frengi Hakkındaki Layihası,” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19/38 (2019): 5-25. google scholar
• Sarı, Nil. “Behcet Mustafa Efendi (1774-1834).” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 345. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 1992. google scholar
• Sarı, Nil. “Osmanlı Tıbbında Besinlerle Tedavi ve Sağlıklı Yaşam,” Türk Mutfağı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Sanat Eserleri Dizisi 476, (2008): 137-151. google scholar
• Sezer, Cemal. “Bolu Sancağında Frengi (1912-1918).” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 7/12 (2021): 125-139. google scholar
• Sherman, Irwın W. Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık, Çeviren. Emel Tümbay-Mine Anğ Küçüker. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Şenel, Şennur. “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığı ile Mücadele.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1 Beşeri Bilimler Sayısı (2015): 256-274. google scholar
• Tosun, Alev. “Daphne L. Türlerinin Kimyasal İçeriği ve Biyolojik Aktiviteleri” Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 35 (1)-68 (2006): 43-68. google scholar
• Uzluk, Feridun Nâfiz. Türk Tıbbiyesinin 748. Yıldönümü Dolayısıyla Hekimbaşı Mustafa Behçet Zâti, Eserleri Üstüne Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarih Enstitüsü, 1954. google scholar
• Uzluk, Feridun Nâfiz. “Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin Kitapları ve İslâmlarla Bitik Sevgisi-Bitik Evleri.” Türk Tıp Tarihi Arkivi, 1/3 (1935): 87-100. google scholar
• Güler, Zeynep. “Osmanlı Ordusunun Modernleşmesinde Von Der Goltz Paşa’nın Rolü” Yüksek Lisans tezi, Mersin Üniversitesi, 2007. google scholar