Modern Rasathaneler Çağında Osmanlı Donanmasında Deni̇z Hava Gözlemlerinin Kaynakları, 1868 - 1914

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 369 - 399, 02.08.2024

Saltuk Duran

https://doi.org/10.26650/oba.1367562

Öz

19. ve 20. yüzyıllarda, özellikle Avrupa, ve Kuzey Amerika’da, meteoroloji modern bir bilime dönüşmüştür. Bu dönüşümün başlıca etkenleri seyir güvenliğinin ve tarımsal verimliliğin arttırılması olmuştur. Meteoroloji alanındaki bilimsel ilerlemeler Osmanlı Donanması denizcilerini eğitmeyi amaçlayan yayınlarda da yer bulmuştur. Böylelikle, hava durumunun izlenmesine ilişkin çağdaş teorik ve pratik bilgiler, denizcilerin eski çağlardan beri kullandıkları doğa olaylarına ilişkin geleneksel gözlem yöntemlerini tamamlayıcı olmuşlardır. Aynı zamanda, eski astrometeoroloji kaynakları 20. yüzyıla kadar devam etmiştir. Her ne kadar denizciler tarafından kullanıldıklarına dair somut izler bulunmasa da bu kaynaklar deniz hava tahminleri içermenin yanı sıra sembolik ya da popüler amaçlara hizmet etmişlerdir. Bu makale, Osmanlı Donanması yayınlarından astrometeorolojik kaynaklara kadar, deniz meteorolojisi alanında modern bilimsel gelişmeler ile geleneksel bilginin kesişimine özel bir vurgu yaparak, deniz hava durumunun izlenmesine ilişkin bibliyografik bir inceleme sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meteoroloji, deniz hava gözlemleme, Osmanlı Bahriyesi, modern bilim, astrometeoroloji

Sources of Maritime Weather Monitoring in the Ottoman Navy at the Age of Modern Observatories, 1868-1914

Öz

During the 19th and 20th centuries, especially in Europe and North America, meteorology evolved into modern science with a primary focus on enhancing navigational safety and agricultural productivity. This scientific advancement found its way into the publications of the Ottoman Navy, which aimed to educate sailors. These publications disseminated contemporary theoretical and practical information on weather monitoring, which complemented traditional observational methods of natural phenomena that seafarers had already used since ancient times. Simultaneously, ancient astrometeorological sources persisted into the 20th century. Although there are no tangible traces of their use by sailors, these traditions included meteorological predictions at sea, serving either symbolic or popular purposes. From the publications of the Ottoman Navy to astrometeorological sources, this paper aims to present a bibliographical survey of maritime weather monitoring with a particular emphasis on the intersection of modern scientific advancements and traditional knowledge in the field of maritime meteorology.

Anahtar Kelimeler

Meteorology, maritime weather monitoring, Ottoman Navy, modern science, astrometeorology

Kaynakça

• Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey (BOA) google scholar
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.) 229/66. google scholar
• Turkish Marine Archives, Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey (BOA) google scholar
• Girit Vapuru Seyir Defteri, Özel No: 45, Hicrî 1275 (1858-1859). google scholar
• “Ahval-i Havaiyeye Dair.” Servet-i Fünun, 27 Eylül sene 1322 R., October 10, 1906 G., no. 807, 16th year vol. 32, 6-8. google scholar
• Ak, Mahmut.Menâzırü'l-Avâlim, Vols. 1-3. Ankara: TTK, 2007. google scholar
• Aktar, Mustafa. Rasathane İle Bilimde Yüz Elli Yıl. Istanbul: Yapıkredi Yayınları, 2022. google scholar
• Anameriç, Hakan and Fatih Rukancı. “Rasadhane-i Amire’ye 1869 Yılında Alınan Bazı Araç ve Kitaplar Hakkında Belgeler,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 49 (2009): 223-244. google scholar
• Anderson, Katharine. “Looking at the sky: the visual context of Victorian meteorology.” British Journal for the History of Science 36 (2003): 301-332. google scholar
• Anderson, Katharine. Victorians and the Science of Meteorology. Predicting the Weather. Chicago and London: The University of Chicago Press, 2005. google scholar
• Anduaga, Aitor. Politics, Statistics and Weather Forecasting, 1840-1910. Taming the Weather. London and New York: Routledge, 2020. google scholar
• Ayan, Dursun. “Astronomik Düzenlilikten Sosyo-Matematik Uylaşıma Takvim.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 9 (2008): 215-246. google scholar
• Aydüz, Salim. “Kandilli Rasathanesi.” In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXIV, 301-303. Istanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar
• Aydüz, Salim. “Osmanlı Astronomi Müesseseleri.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (2004): 411454. google scholar
• “Barometrik Olan Hayvanlar.” Servet-i Fünun, 28 Teşrinsani 1307 R., December 9, 1891 G., no. 39. google scholar Behringer, Wolfgang. A Cultural History of Climate. Cambridge: Polity Press, 2010. google scholar
• Beydilli, Kemal. Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). Istanbul: Eren, 1995. google scholar
• Brault, Leon. Memoire de meteorologie nautique lu au congres international de geographie. Paris: Imprimerie de P. Worms, 1876. google scholar
• Bureau central meteorologique de France. Rapport du Comite meteorologique international, Reunion de Berne, 1880. Paris: Gauthier-Villars, 1882. google scholar
• Bureau central meteorologique de France. Rapport du Comite meteorologique international, Reunion de Copenhague, 1882. Paris: Gauthier-Villars, 1884. google scholar
• Congres international de meteorologie tenu a Paris du 24 au 28 août 1878, Comptes rendus, No. 20 de la Serie. Paris: Imprimerie nationale, 1878. google scholar
• Coumbary, Aristide. Fırtınaların Kavanini. Istanbul: Imprimerie et Litographie Voutyras, 1875. google scholar
• Coumbary, Aristide. Dersaadet Rasadhane-i Amiresinin Cevv-i Havaya Dair 20 Senelik Tarassudat-ı Neticesi. Istanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1304 H., 1886/1887 G. google scholar
• Çavuş, Remzi. “Osmanlıca Basında Sunulan Hava Durumu.” Vakanüvis 4 (2019): 560-581. google scholar
• Danışan, Gaye. “A Sixteenth-Century Ottoman Compendium of Astronomical Instruments. Seydi Ali’s Mirat-ı Kâinat.” In Scientific Instruments Between the East and the West, Scientific Instruments and Collections Series, Vol. 7, edited by Niel Brown, Silke Ackerman, and Feza Günergun, 1-15. Leiden, Boston: Brill, 2019. google scholar
• Daniş, Haydar. Hava-yı Nesimi, Hadika-yı Marifet. Istanbul: Alem Matbaası, 1312 H. 1894/1895 G. google scholar
• Delbourgo, James. “The knowing world: A new global science of history of science.” History of Science 57 (2019): 373-399. google scholar
• De Tchiatcheff, Pierre. Asie Mineure: Description physique, statistique et archeologique de cette contree, Partie 2. Paris: Gide et J. Baudry, puis L. Guerin, 1856. google scholar
• Dolet, Simone. “L'astrologie saine de Giuseppe Toaldo et les seismes, cles de la prediction des changements climatiques?” Dix-huitieme siecle 54 (2022), 49-62. google scholar
• Donanma-yı Osmani Cemiyeti. Musavver Büyük Donanma Müneccimi. Istanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası, 1330 R., 1914-1915 G. google scholar
• Düzcü, Levent. Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği (1827-1853). Istanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2017. google scholar
• Düzcü, Levent. “Osmanlı Bahriye Teşkilâtında Reform Çabaları (1876-1922) The Attempts to Reform the Ottoman Naval Organization.” Akademik Bakış 3 (2009): 1-20. google scholar
• El-Rouayheb, Khaled. “The Myth of ‘The Triumph of Fanaticism” in the Seventeenth-Century Ottoman Empire.” Die Welt des Islams 48 (2008): 196-221. google scholar
• Elmacı, İrfan. “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIX 2 (2018): 265-287. google scholar
• Emiralioğlu, Pınar. Geographical Knowledge and Imperial Culture in the Early Modern Ottoman Empire, Transculturalisms, 1400-1700. New York: Routledge, 2016. google scholar
• Düzcü, Levent. “Tersane Mühendishanesi’nde Eğitim (Gemi İnşa, Coğrafya, Harita ve Seyrüsefer) (17731838).” Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2019): 121-131, 129. google scholar
• Eyiceoğlu, Celalettin. “Meteoroloji ve Denizcilik.” Deniz Mecmuası 382 (1948), 39-46. google scholar
• Esseyid Mehmed Sabit. Melhame, 1294 Teşrin-i evvel Ahkamı. Istanbul: Vezir Hanı, Mustafa Efendi Basmahanesi, 1878 G. google scholar
• Faik, Süleyman. Rehber-i Derya, Kısm-ı Evvel, Sevahil ve Cezair-i Bahr-ı Sefid’in Tarifatını Havidir. Istanbul: Mihran Matbaası, 1299 H., 1881/1882 G. google scholar
• Faik, Süleyman. Takvim-i Sâl. 1 Şaban 1307- 29 Receb 1308. March 23, 1890-March 10, 1891 G. google scholar
• Fellens, Jean-Baptiste. Manuel de Meteorologie ou Explication theorique et demonstrative desphenomenes connus sous le nom de meteores. Paris: Roret, 1828. google scholar
• Fenn-i Coğrafya. Istanbul: Mekteb-i Bahriye Printing House, 1273 H., 1856 - 1857 G. google scholar
• Fettahoğlu, Kübra. Rasathane-i Amire (1868-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019. google scholar
• Fettahoğlu, Kübra. “1917’de Kurulan Tedkikat-ı İklimiyye Encümeni’nin Çalışmalarını Düzenleyen Talimatnâmeler.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 2 (2021): 277-340. google scholar
• Fierro, Alfred. Histoire de la meteorologie. Paris: Editions Denoel, 1991. google scholar
• Fleet, Kate. “Ottoman expansion in the Mediterranean.” In The Cambridge History of Turkey, Vol. 2, edited by S. N. Faroqhi, K. Fleet, 141-172. Cambridge: Cambridge University Press, 2012. google scholar
• Lawrence-Mathers, Anne. “Astrometeorology and Mechanisation.” In Medieval Meteorology: Forecasting the Weather From Aristotle to the Almanac, edited by Anne Lawrence-Mathers, 152-172. Cambridge: Cambridge University Press, 2019. google scholar
• Frisinger, H. Howard. The History of Meteorology to 1800 (Boston: American Meteorological Society Historical Monograph Series, 1983), 100. google scholar
• Grellois, Eugene. EObservations faites a Constantinople, de decembre 1854 a mars 1856, par M. Le docteur Grellois.E In Voyage dans la Turquie d’Europe: description physique et geologique de la Thrace. T2, Auguste Visquenel, 57-71. A. Bertrand: Paris, 1868. google scholar
• Gemicilere Mahsus Barometre Risalesi, Bahriye Erkan-ı Harb Dairesinin Harita-yı Bahriye Ahzı Şubesi Tarafından Tercüme Edilmiştir. Istanbul: Matbaa-yı Bahriyede, 1330 R., 1914-1915 G. google scholar
• Günergun, Feza. “La traduction de l’Abrege de la sphere de Jacques Robbe, geographe du Roi de France par Petros Baronian, drogman a Istanbul: Cem-nümâ fi fenn el-coğrafya.” La Revolution française-Cahiers de l’Institut d’histoire de la Revolution française, Pratiques et enjeux scientifiques, intellectuels et politiques de la traduction (vers 1660-vers 1840), Les enjeux politiques des traductions entre Lumieres et Empire 12 (2017): 1-19. google scholar
• Günergun, Feza, Gaye Danışan and Atilla Polat. “Measuring Altitudes with an Alla Franca Instrument, The Ottoman Engineer Feyzi’s Treatise on the Portable Sextant.” In Scientific Instruments Between the East and the West, Scientific Instruments and Collections Series, Vol. 7, edited by Niel Brown, Silke Ackerman, and Feza Günergun, 55-79. Leiden, Boston: Brill, 2019. google scholar
• “Güneşin Lekeleri.” Servet-i Fünun, 27 Temmuz 1321 R., August 9, 1905 G., no. 746, 15th year, vol. 29. google scholar
• Hilmi, Mustafa. Kamere Matuf İstidlalat-ı Havaiye. Istanbul: Matbaa-yı Ebüzziya, 1306 H., 1889/1890 G. google scholar
• Hong, Sungook. “Marconi and the Maxwellians: The Origins of Wireless Telegraphy Revisited.” Technology and Culture 35 (1994): 717-749. google scholar
• Houvenaghel, Guy. “International Maritime Conference 1853.” In The Palgrave Dictionary of Transnational History, edited by Akira Iriye and Pierre-Yves Saunier, 563-564. London: Palgrave Macmillan, 2009. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, History of Geographical Litterature During the Ottoman Period, Vol. I. Istanbul: IRCICA, 2000. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Astroloji Literatürü Tarihi ve Osmanlı Astronomi Tarihi Zeyli, History of Ottoman Astrology Literature and Supplement to the History of Ottoman Astronomy Literature, Vol I. Istanbul: IRCICA, 2011. google scholar
• İsmetzade, Mehmed Arif. Asüman. Istanbul: Matbaa-i Hüseyin Enver, 1310 H., 1892/1893 G. google scholar
• Kasımpaşalı Mehmed Kapudan. Rehber-i Bahriyyun. 1286 H., 1869-1870 G. or 1286 R., 1870-1871. google scholar
• Jenks, Stuart. “Astrometeorology in the Middle Ages.” Isis 74 (1983): 185-210. google scholar
• Kaçar, Mustafa. “Tersâne Hendesehânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyûn.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 9 (2008): 51-77. google scholar
• Kaçar, Mustafa. “Türkiye’de Modernleşmenin Öncü Kurumları.” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Sosyoloji Dergisi (19) 2009: 127-149 google scholar
• Kadıoğlu, Sevtap. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Meteorolojinin Kurumsallaşması ve Ahmet Tevfik Göymen. Istanbul: Anka Matbaa, 2012. google scholar
• Karakaya, Mürvet Mutlu. “Osmanlı Ticari Denizcilik Eğitiminin Modernleşmesi Sürecinde Leyli Tüccar Kaptan. The Boarding School for Merchant Ship Captains during the Modernisation of Ottoman Merchant Marine Education.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 23 (2022): 219-259. google scholar
• Kaya, Didem Sevtap. “Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Coğrafya Ders Kitapları Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 33 (2020): 287-317. google scholar
• Klipffel, Joe. Prevoir le tempspar les dictons marins et savoir lire les signes du ciel. Paris: Arthaud, 1971. google scholar
• Korkmaz, Mehmet. Bahriyede Bir Ömür, Sultan II. Abdülhamid’in Bahriye Nâzırı, Hasan Hüsnü Paşa. Istanbul: Selenge Yayınları, 2022. google scholar
• Korkmaz, Mehmet, Mercan Evren. “Harp Gemisi Seyir Jurnali Defterleri Üzerinden Sultan II. Abdülhamid Donanmasının Tahlili.” Vakanüvis-International Journal of Historical Researches 8 (2023): 1982-2986. google scholar
• Lawrence-Mathers, Anne. “Astrometeorology and Mechanisation.” In Medieval Meteorology: Forecasting the Weather From Aristotle to the Almanac, edited by Anne Lawrence-Mathers, 152-172. Cambridge: Cambridge University Press, 2019. google scholar
• Le Prado-Madaule, Danielle. “L’astrometeorologie: influence et evolution en France 1520-1640.” Histoire, Economie et Societe 15 (1996): 179-201. google scholar
• Levot, P. Recits de naufrages, incendies, tempetes et autres evenements de mer. Paris: Challamel Aine, Libraire-editeur, 1882. google scholar
• Locher, Fabien. “Atmosphere of globalisation. Depressions, the astronomer and the telegraph (1850-1914)” (tr. Neil O’Brien, Seema Sarangi). Revue d’histoire moderne & contemporaine 56 (2009): 77-103. google scholar
• Locher, Fabien. Le savant et la tempete. Etudier l'atmosphere et prevoir le temps au XIXe siecle. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2008. google scholar
• Lockhart, Gary. The Weather Companion. New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore: Wiley Science Editions, 1988. google scholar
• Maarif-i Umumiye Nezareti. Rasadhane-i Amirenin 1912, 1913, 1914 Senelerine Aid Hülasa-yı Rasadatı. Istanbul: Matbaa-i Amire, 1330 R., 1914/1915 G. google scholar
• Mahony, Martin and Angelo Matteo Caglioti. “Relocating meteorology.” History of Meteorology 8 (2017): 1-14. google scholar
• Mahony, Martin. “The ‘genie of the storm’: cyclonic reasoning and the spaces of weather observation in the southern Indian Ocean, 1851-1925.” The British Journal for the History of Science 51 (2018): 607-633. google scholar
• Manssen, K. A. Rapport du Comite permanent du premier congres meteorologique de Vienne. Reunion de Londres. Paris: Imprimerie a vapeur, l’Industrie, 1876. google scholar
• Marie-Davy. « Rapport adresse a son Exc. le ministre de l’Instruction publique par Marie-Davy ». In Annuaire de la Societe meteorologique de France, Tome seizieme, Seance du 8 decembre 1868, Presidence M. Charles Sainte-Claire Deville. Paris: Gauthier-Villars, F. Savy 1868, 174-189. google scholar
• Marsigli, Luigi Ferdinando. Osservazioni intorno al Bosforo Tracio overo Canale di Constantinopoli, rappresentate in lettera alla sacra real maesta di Cristina, Regina di Svezia, da Lvigi Ferdinando Marsilii. Rome: Nicolo Angelo Tinassi, 1681. google scholar
• Mercan, Evren. Modern Harp Gemileri 1850‘den Günümüze. Istanbul: Kronik Yayınları, 2022. google scholar
• Mecmuatü’l Bahriyun. Istanbul: Bahriye Matbaası, 1319 R., 1903-1904. G. google scholar
• Mustafa Paşazade Ahmed Kapudan. Muavin-i Bahriyyun Yahud Hikmet-i Bahriye. Istanbul: Basiret Matbaası, 1292 H., 1875/1876 G. google scholar
• Mühendis Faik Bey. Seyahatname-i Bahr-ı Muhit. Istanbul: Mekteb-i Bahriye-i Şahane Matbaası, 1868. google scholar
• Mülazım Ahmed Şükrü. “Mübahis-i Alaim-i Cevviyye. Barometrelerin Usul-i İdare ve İstimalleri.” Mecmuayı Fünun-u Bahriyye, Vol. 4, No. 12, 13 February 1893, 497-498. google scholar
• Mülazım-ı Evvellerin Kılavuzluk Kursu. Istanbul, Temmuz 1326 R., 1910 G. google scholar
• Müneccimbaşı Hüseyin Hilmi. Takvim-i Sâl, 20 Rebiulevvel 1329-30 Rebiulevvel 1330. March 21, 1911 G.-March 19, 1912 G. google scholar
• Mütercim Cemal and Tevfik. Rehber-i Bahr-i Ahmer. Istanbul: Istepan Matbaası, 1307 H. 1889/1890 G. google scholar
• Naylor, Simon. “Log Books and the Law of Storms.” Isis 106 (2015): 771-797. google scholar
• Nemlioğlu, Koca, Yasemin. “Reading Geography: A Systematic Evaluation on Kitab-ı Bahriye (Book of Navigation) Copies.” International Journal of Geography and Geography Education (IGGE) 42 (2020): 504-526. google scholar
• Nazima, Ali. Heyet-i Arz. Dersaadet: Kasbar Matbaası, 1314 H., 1896-1897 G. google scholar
• Nejad, Edhem. “Mekteblerde Alaim-i Cevviye Rasadhaneleri Manastır.” Sırat-ı Müstakim, R. 9 Şubat 1326, February 22, 1911 G. google scholar
• Observations faites a Constantinople, au college des Lazaristes, pendant l'annee 1835. In Comptes rendus hebdomadaires des seances de l’Academie des sciences VI (1838), 822. Bachelier, Gauthier-Villars: Paris, 1838. google scholar
• Observatoire imperial de Paris. Historique des entreprises meteorologiques, 1851-1867. Paris: Gauthier-Villars, 1868. google scholar
• Observatoire imperiale de Paris. Historique des entreprises meteorologiques, 1864-1867. Paris: Gauthier-Villars, 1868. google scholar
• Peres de la Compagnie de Jesus. La meteorologie et le meteorographe a l'exposition universelle, Extrait des etudes religieuses, historiques et litteraires. Paris: Gauthier-Villars, 1867. google scholar
• Rapport sur les travaux du deuxieme congres international des meteorologistes reunis a Rome du 14 au 22 avril 1879. Proces-verbaux et appendices. Rome: Imprimerie Heritiers Botta, 1879. google scholar
• Rapport du Comite meteorologique international, Reunion de Zurich, 1888. Paris: Gauthier-Villars, 1889. google scholar
• Rapport de la Conference meteorologique, internationale, Reunion deMunich, 1891. Paris: Gauthier-Villars, 1893. google scholar
• Robbe, M. Methode pour apprendre facilement la Geographie. Paris: Chez Antoine Dezallier, 1685. google scholar
• Songur, Funda. Osmanlı Bahriyesinde Lojistik. İmkanlar, Kabiliyetler ve Üslerin Durumu 1867-1914. Istanbul: Timaş Yayınları, 2022. google scholar
• Şanal, Mustafa and Timur Demir. “Heybeliada Bahriye Mektebi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri.” Belleten 76 (2012): 167-206. google scholar
• Şen, Ahmet Tunç. “Reading the Stars at the Ottoman Court: Bâyezîd II (r. 886/1481-918/1512) and his Celestial Interests.” Arabica 64 (2017): 557-608. google scholar
• “Şuun-u Mütenevvia. Telsiz Telgraf ve Hadisat-ı Cevviye Hakkında Malumat.” Servet-i Fünun, 24 April 1324 R., 7 May 1908 G., no. 889, vol. 35. google scholar
• Takvim-i Müneccimbaşı. Istanbul, 1286 H.,1869/1870 G. google scholar
• Traite des presages a tirer des phenomenes astronomiques et des particularites qui se produisent dans chacun des mois de l’annee solaire. 1651-1700, Supplement turc 243. BnF-Gallica, 1v-7r. google scholar
• Teague, Kevin Anthony and Nicole Gallicchio. “The Birth of Modern Meteorology (1800-1950).” In The Evolution ofMeteorology. A look into the Past, Present, and Future of Weather Forecasting, edited by Kevin Anthony Teague and Nicole Gallicchio, 19-29. Hoboken, NJ: Wiley Blackwell, 2017. google scholar
• U.S. Department of Agriculture. Weather Bureau, Report of the International Meteorological Congress held at Chicago, ILL., August 21-24, 1893, under the auspices of the Congress Auxiliary of the World’s Columbian Exposition. Part II. Edited by Oliver L. Fassig, Secretary: Washington, D.C., Weather Bureau, 1895. google scholar
• Ülkekul, Cevat. Türk Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Çalışmalarının 1909 Öncesi. Istanbul: Navy Museum of Istanbul, 2009. google scholar
• Ünal, Uğur. “20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Askerî Mektepleri.” Belleten 73 (2009): 581-604. google scholar
• Ünver, Süheyl. İstanbul Rasathanesi. Ankara: TTK, 2014. google scholar
• Üstüner, Ahmet. “Avrupa Coğrafyacılığının Osmanlı Dünyasına İntikali: Tercüme Eserler [The Transfer of European Geography Studies to the Ottoman World: Translated Works].” In İslam’da Medeniyet Bilimleri Tarihi. Şentürk, Recep, Ahmet Süruri, Rıza Tevfik Kalyoncu, Mustafa Sürün, and Ebru Morgül, 70-107. Istanbul: İbn Haldun Ünv. Yay., 2021. google scholar
• Üstüner, Ahmet. “Klasik Çağ Sonrası Osmanlı Coğrafya Çalışmaları.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 33 (2020): 41-144. google scholar
• Yakıtal, Emin. “Bahriye Mektebi.” In TDVİslâm Ansiklopedisi 4, 509-11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991. google scholar
• Yalçın, Osman. “Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşı’nın Etkisi.” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 59, (Güz 2016) : 181-236. google scholar
• Yerasimos, Stephane. “Les ingenieurs ottomans.”, Bâtisseurs et bureaucrates. Ingenieurs et societe au Maghreb et au Moyen-Orient, ed. CNRS. Lyon : Maison de l’Orient et de la Mediterranee (1990): 47-63. google scholar
• Zorlu, Tuncay. Innovation and Empire in Turkey Sultan Selim III and the Modernisation ofthe Ottoman Navy. London and New York: Tauris Academic Studies, 2008 google scholar
• Atasoy, Faysal Okan. “Melhame-i Şeyh Vefa Giriş-Metin-Sözlük / Melhame-i Şeyh Vefa Introduction-Text-Vocabulary. ” Master’s thesis, T.C. Marmara Üniversitesi, 2001. google scholar
• Avcı, Elif, “Mühimme Defterleri Işığında XVI. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nde Doğal Afetler.” Master’s Thesis, Ankara: Gazi University, 2020. google scholar
• Bal, Nurcan. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Bahriyesi’nde Gemi İnşa Teknolojisinde Değişim: Buharli Gemiler Dönemi.” Master’s thesis, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2010. google scholar
• Danışan, Gaye. “16. Yüzyılda Osmanlılarda Deniz Astronomisi ve Astronomi Aletleri / 16th-century Ottoman Nautical Astronomy and Astronomical Instruments.” Doctoral thesis, Istanbul: Istanbul University, 2016. google scholar
• Dede, Ezgi. “Selanik Ziraat Mektebi (1889-1912).” Master’s thesis, Çanakkale Onsekiz Mart University, 2017. google scholar
• Doğan, Arslan “İstanbul’da Meydana Gelen Doğal Afetler ve Sosyal Hayata Etkisi (XVI. ve XVIII. Yüzyıl).” Master’s Thesis, Konya: T.C. Selçuk Üniversitesi, 2017. google scholar
• Toruk, İbrahim. “Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928).” Master’s Thesis, Marmara University, 2013. google scholar