Poem Types Used in Arabic Literature from the Beginning to the Present

Yıl 2022, , 117 - 144, 28.04.2022

Mahmut Üstün

https://doi.org/10.26650/jos.1057717

Öz

When considering Arabic literature, the first genre that undoubtedly comes to mind is poetry. In the age of Jahiliyyah, poetry has yet to complete its evolution but has become a tool that enables Arabic society to adhere to its values. Thanks to poetry, Arabians have recorded the successes they have achieved in wars in previous periods and preserved their customs, glory, and traditions. The fact that poetry has served as a media organ and that it has been used as the strongest tool of propaganda is the simplest proof of how important poetry is in Arabic society, especially in previous periods. Championing poetry as a source of pride, the encouragement of past period’s rulers, literary assemblies, and various competitions have ensured that poetry remains in high regard throughout all periods. Poems have transfigured from different types and shapes over time, as they have garnered raw material from general society. Arabic poetry has followed this same course. The needs of society and the relationships established with different nations in various regions have led to the emergence of different verse forms, such as al-Urjûza, el-Qasîde, ar-Ramal, al-Silsile, al-Dûbeyt, al-Kûmâ, al-Kâne and Kâne, el-Mavâliyâ, al-Muwashshah, az-Zajal, eş-Şi‘ru’l-Hurr and Kasîdetu’n-Nesr, where various meters and rhymes are used. Arabic poetry is assumed to have commenced with ar-Rajaz and al-Qasîd in the age of Jahiliyyah. In this study, various research has been sourced as to where and when the verse types used in Arabic literature from the past to present emerged for the first time, by whom the first examples were written, and in which meter and what rhyme scheme. This study aims to introduce these genres by presenting at least one example of each type of form.

Anahtar Kelimeler

Arabic literature, Poetry types, Qasîde, Muwashshah, Kasîdetu’n-nesr

Başlangıçtan Günümüze Arap Edebiyatında Kullanılan Nazım Türleri

Öz

Arap edebiyatı denilince akla ilk gelen tür hiç şüphesiz şiirdir. Henüz Câhiliye döneminde tekâmülünü tamamlamış olan şiir, toplumun değerlerine bağlı kalmasını sağlayan bir araç olmuştur. Araplar, şiir sayesinde şan ve şereflerini korumuş, önceki dönemlerde savaşlarda elde etmiş oldukları başarıları kayıt altına almış, örf ve adetlerini muhafaza etmişlerdir. Özellikle önceki dönemlerde şiirin basın-yayın organı görevini görmesi ya da başka bir ifade ile en güçlü propaganda aracı olarak kullanılması, şiirin Arap toplumunda ne derece önemli olduğunun en basit kanıtıdır. Şiirin övünç kaynağı olarak görülmesi, dönemin yöneticilerinin şiire olan teşviki, edebiyat meclisleri ve çeşitli müsabakalar ise şiirin bütün dönemlerde zirvede kalmasını sağlamıştır. Şiirler, genel manada hammaddesini toplumdan aldıkları için zaman zaman farklı türlere ve şekillere bürünmüştür. Arap şiiri de bu durumdan nasibini almıştır. Toplumun gereksinimleri ve çeşitli bölgelerde farklı milletlerle kurulan ilişkiler, Câhiliye döneminde er-Recez ve el-Kasîd ile başladığı var sayılan Arap şiirinde, çeşitli vezin ve kafiyelerin kullanıldığı el-Urcûze, el-Kasîde, er-Remel, es-Silsile, ed-Dûbeyt, el-Kûmâ, el-Kâne ve Kâne, el-Mevâliyâ, el-Muvaşşah, ez-Zecel, eş-Şi‘ru’l-Hurr ve Kasîdetu’n-Nesr gibi farklı nazım şekillerinin doğmasına sebep olmuştur. Bu çalışmada geçmişten günümüze Arap edebiyatında kullanılan nazım türlerinin ilk kez nerede ve ne zaman ortaya çıktığı, ilk örneklerinin kimler tarafından hangi bahir ve kafiye düzeni ile nazmedildiği gibi çeşitli bilgiler verilmiş ve her türden en az bir örnek gösterilerek bu türlerin tanıtılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Nazım Türleri, Kasîde, Muvaşşah, Kasîdetu’n-Nesr

Kaynakça

• ‘Abbâs, İhsân. Târîhu’l-Edebi’l-Endelusî ‘Asru’t-Tavâif ve’l-Murâbıtîn (2. Baskı). Ammân: Dâru’ş-Şurûk, 1997.
• ................Târîhu’l-Edebi’l-Endelusî Asm ’t-Tavâifve’l-Murâbıtm (2. Baskı). Ammân: Dâru’ş-Şurûk, 1997.
• ‘Abbâse, Muhammed. “el-Lehecât fî’l-Muvaşşahât ve’l-Ezcâli’l-Endelusiyye”. Abdülhamîd İbn Bâdîs Üniversitesi Mecelletu Havliyyâti’t-Turâs. Cezâyir, (9), 2009, 7-23.
• ................el-Muvaşşahât ve’l-Ezcâlu’l-Endelusiyye ve Eseruhâ f Şi'ri’l- Trûbâdûr. Mostegânim: Dâru Ummu’l-Kitâb, 2012.
• ‘Abdulazîz b. ‘Abdulcelîl. el-Musîkâ’l-Endelusiyyetu’l-Mağribiyye. ‘Kuveyt: 'Alemu’l-Ma’rife, 1988.
• ‘Abîdî, Cemâl Necm. er-Recez Neş’etuh ve Eşheru Şu‘arâih. Bağdât: Matba‘atu’l-Edîb, 1969.
• ‘Atîk, ‘Abdulazîz. el-Edebu’l-‘Arabî fî’l-Endelus (2. Baskı). Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1976.
• Abdulvehhâb, Receb. Funûnu’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî ‘abre’l-‘Usûr. İstanbul: Akdem Publishing, 2020.
• el-Ahfeş el-Evsat. Ebû’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade, Kitâbu’l-Kavâfî. Thk. Ahmed Râtib en-Neffâh. Kâhire: Dâru’l-Emâne, 1974.
• Bakırcı, Selami ve Kenan Demirayak. Arap Dili Grameri Tarihi (Başlangıçtan Günümüze). Erzurum: Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Ceviz, Nurettin ve Diğerleri. Yedi Askı Arap Edebiyatının Harikaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• el-Ceyyûsî, Selmâ el-Hadrâ’. el-İtticahât ve’l-Harekât fî’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî’l-Hadîs. Beyrût: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2001.
• el-Cumahî, İbn Sellâm. Tabakâtu Fuhûli’ş-Şu‘arâ’. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt, Cidde: Dâru’l-Medenî, t.y..
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011, 59.
• Dâhir, Abdulkerîm Ahmed. ‘‘er-Recez fi’l-'Asri’l-Câhilî’’. Yüksek Lisans Tezi. Câmi‘âtu Haleb, 2009.
• Dayf, Şevkî. ‘Asru’d-Düvel ve’l-İmârât eş-Şâm. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1990.
• ................Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî-Iel-‘Asru’l-Câhilî (11. Baskı). Kâhire: Dâru’l-Me'ârif, 1960.
• Demirayak, Kenan. Abbasî Edebiyatı Tarihi. Erzurum: Şafak Yayınları, 1998, 18-64
• ................Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi (Mısır ve Bilâdu’ş-Şâm Bölgesi) (922-1217/1516-1802). Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015.
• ................Arap Edebiyatı Tarihi-I Cahiliye Dönemi, Erzurum: Fenomen Yayınları, 2009, 114-115.
• Ebû Nasr, İsmâil b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. 7 Cilt, Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Ekinci, İsmail. “Arap Şiirinde Urcûze Geleneği ve Râciz Halîl Mutrân’ın Erâciz’i”. Şarkiyat. 12 / 4 (Aralık 2020): 1166-1182.
• Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 24/562-564.
• Erdal, Gülşen. “Endülüs Müzik Kültürünün Qiyan Kızları Aracılığı ile Ortaçağ Avrupasına Aktarımı”. Journal of Human Sciences. Volume: 15, Issue: 4, Year: 2018, 1817-1826.
• el-Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi‘ fî Târîhi’l-Edebi’l-‘Arabî (el-Edebu’l-Kadîm) (1. Baskı). Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî (4. Baskı). 2 Cilt, Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebû’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît. Thk. Enis Muhammed eş-Şâmî ve Zekeriyyâ Câbir Ahmed. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Goldziher, İgnace. Klasik Arap Literatürü (2. Baskı). Çev. Rahmi Er-Azmi Yüksel, Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• Gomez, Emilio Garda. eş-Şi‘ru’l-Endelusî (Bahsfî Tatavvurih veHasâisih)(2. Baskı). Çev. Hüseyn Mu’nis. Kahire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1956.
• Hafâcî, Muhammed ‘Abdulmun‘im. Âdâbu’l-‘Arabiyye fî’l-‘Asri’l-‘Abbâsî el-Evvel. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• el-Hâl, Yûsuf. el-A‘mâlu’ş-Şi‘riyyetu’l-Kâmile. Beyrût: Dâru’l-‘Avde, 1979.
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-Udebâ’ İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma‘rifeti’l-Edîb. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt, Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• el-Hâşimî, Ahmed. Mîzânu’z-Zeheb fî Sınâ‘âti Şi‘ri’l-‘Arab. Kâhire: Mektebetu’l-Âdâb, 1997.
• el-Hillî, Ebû’l-Berekât Safiyyuddîn Abdülazîz b. Serâyâ. el-‘Âtılu’l-Hâlî ve’l-Murahhasu’l-Ğâlî (2.Baskı). Thk. Hüseyn Nassâr, Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2003.
• Houtsma, Martijn Theodoor ve Diğerleri. Mûcezu Dâireti’l-Me‘ârif ve’l-İslâmiyye. 20 Cilt, Kâhire: Merkezu’ş-Şârika li’l-İbdâ‘i’l-Fikrî, 1998.
• İbn Bessâm eş-Şenterînî, Ebü’l-Hasen Alî. ez-Zehîra fî Mehâsini Ehli’l-Cezîra. Thk. İhsân ‘Abbâs, 16 Cilt, Beyrût: Dâru’s-Sekâfe, 1997.
• İbn Hicce, Ebû’l-Mehâsin Takıyyüddîn el-Hamevî. Bulûğu’l-Emel fî Fenni’z-Zecel. Thk. Rızâ Muhsin el-Kurayşî. Dımaşk: Menşûrâtu’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1974.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Thk. Ahmed Fâris. c.I-XV, Beyrût: Dâru Sâdır, h. 1400.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî. el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih. 2 Cilt, Kâhire: Matba‘atu Emîn Hindiyye, 1965.
• İbnü’l-Fârız, Ebû Hafs (Ebü’l-Kâsım) Şerefüddîn Ömer. Divânu İbni’l-Fârız. Beyrût: Dâru Sâdır, t.y..
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdillâh zü’l-vizâreteyn Lisânüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Saîd es-Selmânî el-Endelüsî. Ceyşu’t-Tevşîh. Thk. Hilâl Nâcî-Muhammed Mâzûr. Tûnus: Matba‘atu’l-Menâr, t.y..
• ‘İnânî, Muhammed Zekeriyyâ. el-Muvaşşahâtu’l-Endelusiyye. Kuveyt: ‘Alemu’l-Ma‘rife, 1980.
• ‘Îsâ, ‘Abdulaziz Muhammed. el-Edebu’l-‘Arabî fî’l-Endelus. Kahire: Matba‘atu’l-İstikâme, 1936.
• Kazan, Ramazan. “Arap Edebiyatında Serbest Şiirin İlk Örneklerinden: Bedr Şâkir es-Seyyâb’ın “Unşûdetu’l-Matar /Yağmurun Türküsü” Adlı Şiiri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Yıl: 2015/1, Sayı: 34, 47-74.
• el-Makdisî, Enîs el-Hûrî. el-İtticâhâtu’l-Edebiyye fî’l-‘Âlemi’l-‘Arabî’l-Hadîs (4. Baskı). Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1967.
• el-Merzübânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Mûsâ. el-Muvaşşah. Thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
• Mulûk, Râbih, “Bunyetu Kasîdetu’n-Nesr ve İbdâlâtuhâ’l-Fenniyye”. (Doktora Tezi). Câmi‘atu el-Cezâir, 2007-2008.
• en-Nâsır, Îmân. Kasîdetu’n-Nesri’l-‘Arabiyye et-Teğâyur ve’l-İhtilâf. Beyrût: Mektebetu Nûr, 2002.
• Öztürk, Mürsel. “Rubâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008, 35/176-177.
• Râşid, Mustafa. İstihâletu Tatbîki’ş-Şeri‘ati’l-İslâmiyye. ‘Ammân: Dâru’l-Yâsemîn, 2021, 78.
• eş-Şek‘a Mustafa Muhammed. el-Edebu’l-Endelusî Mevdû‘âtuh ve Funûnuh (9. Baskı). Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1997.
• et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ, Yahya b. Ali. Şerhu Kasâidi’l-‘Aşr. Dımaşk: İdâretu’t-Tıbâ‘i’l-Munîriyye, h. 1352.
• Tuzcu, Kemal. “Endülüs Muvaşşahları ve Harceler”. DTCF Dergisi. 56. 1, 2016, 79-99.
• ................Arap Şiirinde Muvaşşah (IX-XV Yüzyıllar Arası). Ankara: Tiydem Yayıncılık, 2011.
• Üstün, Mahmut. Endülüs Edebiyatı Benî Ahmer/Nasrîler Dönemi. İstanbul: Hikmetevi, 2021.
• Ya‘kûb, İmîl Bedî‘. el-Mu‘cemu’l-Mufassal fî ‘İlmi’l-‘Arûz ve’l-Kâfiye ve Funûni’ş-Şi‘r. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Yahyâvî, Reşîd. eş-Şi‘riyyetu’l-‘Arabiyye el-Envâ‘ ve’l-Eğrâd. Mağrib: İfrikiyâ’ş-Şark, 1991.
• Yanık, Nevzat H. “Nazik el-Melaike (1923-)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. c. 6, Sayı: 36, 2006, 1-24.
• ................“Serbest Şiirin Nazım Ölçüsü”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakütesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8/41, 2008, 11-31.
• Yılmaz, Nurullah. Modern Arap Şiirinde Yeni Bir Eğilim Kasidetu’n Nesr. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2017.
• ez-Zebîdî, Ebû’l-Feyd Muhammed el-Murtadâ. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs (2. Baskı). Thk. ‘Abdusselam Muhammed Hârûn. 40 Cilt, Kuveyt: Matba‘atu Hukûmeti’l-Kuveyt 1994.
• ez-Zevzenî, Ebû Abdullah el-Huseyn b. Ahmed. Şerhu Mu‘allakati’s-Seb‘. Kâhire: Dâru’l-‘Alemiyye, 1993.
• https://poetry.dctabudhabi.ae/#/diwan/poem/204776 (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• https://www.aljarida.com/articles/1468450121979805900/ (Erişim Tarihi: 15.11.2021).