“The Turk” Motif in Rumi’s Poems

Yıl 2022, , 61 - 83, 28.10.2022

Davoud Sparham

https://doi.org/10.26650/jos.1161869

Öz

Like other poets, Rumi used various symbols to effectively express his thoughts, beliefs and feelings. Turk as a word and literary symbol is one of the motifs that Rumi had much to do with due to his presence in the land of the Turks (Eastern Rome) and the fact that his beloved teacher, (Shams Tabrizi) was also Turk. By performing a complete review of Rumi’s works, this article precisely elaborates on the scope of semantic and literary usage (symbolic and non-symbolic) of the Turk motif as well as the interpretations and images Rumi presented by referencing this motif. The most important literary use of “ the Turk motif” in Rumi’s poems was to establish artistic and spiritual/semantic contrasts between Turks and Hindus, Tajiks, Armenians, Romans, Bulgarians, Arabs, Kurds or Zanzibaris. In addition to this, Rumi also used the Turkish motif to express special symbolic features such as; the beloved, beauty and flirtation, strength and sharpness, and plunder and desertion, as well as metaphors such as the moon and the sun. The diversity of Turkic peoples in Rumi’s language is another point to which this article pays attention. Rumi wrote about the Khatai Turk, Turkestan Turk, Targhir Turk, Turkman Turk, and Tabrizi Turk. Rumi exhibited a unity of the existential and the intuitive and thus used his single- minded approach to create the most beautiful and magnificent spiritual and meaningful expression of unity in the Sufi multiplicity by taking advantage of the diversity and formal plurality of nations and languages.

Anahtar Kelimeler

Rumi, Turk, motif, metaphor, symbol

Mevlânâ’nın Şiirlerinde “Türk” Motifi

Öz

Mevlânâ, inanç, duygu ve düşüncelerini etkili ifade etmek için diğer şairler gibi çeşitli semboller kullanır. Mevlânâ’nın Türk topraklarında bulunması ve mahbubunun (Şems-i Tebrizî) Türk olması nedeniyle çok ilgili olduğu motiflerden birisi “Türk” kelimesi ve edebi sembolüdür. Mevlânâ’nın eserleri dikkatli bir şekilde incelenerek bu motif ve tabirin edebi kullanım alanı (sembol ve sembol içermeyen) ile şairin “Türk” aracılığıyla sunduğu yorum ve imgeler detaylandırılmıştır. Mevlânâ’nın şiirlerinde “Türk’ün en önemli edebi kullanımı Türkler ile Hindular, Tacikler, Ermeniler, Romalılar, Bulgarlar, Araplar, Kürtler ve Zanzibarlar arasında sanatsal ve manevi/anlamsal karşıtlıklar kurmaktır. Ayrıca sevgili, güzellik, işve, sağlamlık, keskinlik, yağma ve firar… gibi sembolik özellikteki kelimelerin yanında ay ve güneş gibi istiareler Türk motifiyle ifade edilir. Mevlânâ’nın dilindeki Türk halklarının çeşitliliği de dikkat edilen bir husustur. Mevlânâ Hatâyî Türkleri, Türkistan Türkleri, Tarâzî Türkleri,Türkmenistan Türkleri ve Tebriz Türklerinden bahseder. Ayrıca Mevlânâ vahdet-i vücûd/fizikötesi’nin bir arifidir. Bu nedenle tek görüşlü yaklaşımında milletlerin ve dillerin çeşitliliğinden yararlanarak sufi çoğulluğundaki birliğin en güzel ve görkemli manevi/anlamlı ifadesine dikkat çeker.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Türk, motif, istiare, sembol

موتیف«تُرک» در اشعار مولانا

Öz

مولانا همچون دیگر شاعران برای بیان مؤثر اندیشه، باور و احساسات¬خود از نمادهای¬متنوعی سود می¬برد. واژه و نماد ادبی «تُرک» از جمله موتیف¬هایی¬است¬که مولانا به دلیل حضور در سرزمین ترکان(روم شرقی) و تُرک¬بودن محبوبش(شمس تبریزی) بدان علاقة¬وافر دارد. با بررسی¬کاملی¬که از آثار مولانا به عمل آمد دایرة کاربرد معنایی و ادبی(نمادین و غیر نمادین) این موتیف و تعابیر و تصاویری که شاعر با دستاویز «تُرک» ارایه¬کرده به¬نحوی دقیق تدوین شد. مهم¬ترین شیوة کاربرد ادبی «تُرک» در اشعار مولانا برقراری تقابل¬های هنری و معنوی/معنایی بین تُرک و هندو، ترک و تاجیک، ترک و ارمنی، ترک و رومی، ترک و بلغاری، ترک و عرب، ترک و کُرد، ترک و زنگباری است. علاوه برآن اوصاف و ویژگی¬های نمادین ویژه¬ای چون؛ معشوق، زیبایی و عشوه-گری، صلابت و تندی، یغما و ترکتازی، و... استعاراتی چون ماه و خورشید و... با موتیف ترک بیان شده¬است. تنوع اقوام ترک در زبان مولانا نیز نکتة دیگری¬¬است¬که بدان توجه شده¬است. مولانا از ترک ختایی/خطایی، ترک ترکستانی، ترک طرازی، ترک ترکمانی، ترک تبریزی سخن گفته¬است. همچنین مولانا عارفی وحدت وجودی/شهودی¬است لذا در رویکرد یگانه¬نگر خود زیباترین وباشکوه-ترین بیان معنوی/معنایی از وحدت در عین¬کثرت صوفیانه را با بهره¬گیری از تنوع و تکثر صوری اقوام و زبان¬ها رقم می¬زند.

Anahtar Kelimeler

استعاره, نماد, موتیف, ترک, مولانا

Kaynakça

• Alston, William. Felsefe-yi Zebân. Ter. Ahmed İrânmeneş, Ahmed Rıza Celîlî. Tahran: Defter-i Neşr u Pejûheş-i Suhreverdî, 1381 hş./2002.
• Âryânpûr, Minûçehr u Digerân. Ferheng-i İngilîsî be Fârsî. Tahran: Cihânrâyâne, 1385 hş./2006.
• Attâr-i Nîşâbûrî, Feriduddîn. Divân-i Eş’âr. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer. Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1396 hş./2017.
• Bîdil Dihlevî, Mirzâ Abdulkâdir. Divân-i Bîdil Dihlevî. Musahhih Ekber Behdervend. Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1396 hş./2017.
• Firdevsî, Ebûlkâsım. Şâhnâme. Tashîh Seyyîd Hamîd. Tahran: Çâp-i Moskova, Neşr-i Katre, 1324 hş./1945. Grousset, René. İmparâtûr-i Sahrâneverdân. Ter. Abdulhuseyn Meykede. Tahran: İntişârât-i İlmî u Ferhengî.
• Haci Leyla, Sengerî, Muhammed Rıza, “Endişe-yi Nemâdhâ-yi Kur’anî der Mesnevî”. Roşdâmûziş-i Kur’an u Ma’arif-i İslâmî. Behâr, (1390 hş./2011): 80.
• Hâcû-yi Kirmânî, Kemaleddîn Mahmûd b. Alî. Divân-i Hâcû-yi Kirmânî. Musahhih Ahmed Sohîlî Hânsârî. Tahran: Neşr-i Nigâh, 1394 hş./2015.
• Hâfız-i Şirâzî, Şemseddîn Muhammed. Dîvân-i Hafez. Musahhih Ganî ve Gazvînî, Neşr-i Hunerver, 1398 hş./2019.
• Hâkânî, Efdaleddîn. Divân-i Hâkânîn. Musahhih Seyyid Ziyâ Seccâdî. Tahran: Neşr-i Zevâr, 1338 hş./1959.
• Hândmîr, Gıyasüddin. Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer. Tashih Celaleddîn Homayî. Tahran: Neşr-i Hayyam, 1380 hş./2001.
• Hasanzâde, İsmâ’il. “Sâhtâr u Amelkerd-i Sipâh-i Gazneviyân”. Pejûheşnâme-yi Ulûm-i İnsânî. Şomare:52, Zemestân, (1385 hş./2006): 135.
• Hevâsî, Ca’fer, “Nemâd u Temsîl der Mesnevî-yi Mevlânâ”. M. Tahkîkât-i Temsîlî der Zebân u Edebiyyât-i Fârsî. Behâr, (1399 hş./2020): 34.
• Hoseynî, Seyyid Hasan, “Nemâd der Kelâm u Tasvîr”. M. Şi’ir. Zemistân, (1384 hş./2005): 45.
• Kafesoğlu, İbrahim. Vâje-yi Turk ez Nazer-i Ma’naşinâsî. Ter. Asgar Dilberîpûr. Tahran: Faslnâme-yi Mutâla’ât-i Âsyâ-yi Merkezî u Kafkas, Neşr-i Vezâret-i Umûr-i Hâricî-yi Cumhûrî-yi İslâmî-yi İrân.
• Mehrînejâd, Rogayye, Kayserî, Haşmet, “Berresî u Tahlîl-i Nemâd-i Katre u Deryâ der Gazeliyât-i Mevlânâ”.
• M. ‘İrfâniyât der Edeb-i Fârsî. Zemistân, (1393 hş./ 2014): 21.
• Mevlevî, Celâleddîn Muhammed. Kulliyât-i Şems-i Tebrîzî. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer, Tahran: Neşr-i Nigâh, 1400 hş./2021.
• Mevlevî, Celâleddîn Muhammed. Mesnevî-yi Ma’nevî. Musahhih Reynold A. Nicholson. Tahran: Neşr-i Dûstân, 1365 hş./1986.
• Muhsiniyân Râd, Mehdî. İrtabâtşinâsî. Tahran: Neşr-i Surûş, 1385 hş./2006. Mu’în, Muhammed. Ferheng-i Fârsî. Tahran: Neşr-i Emîr Kebîr, 1357 hş./1978.
• Nizâmî-yi Gencevî, Celâleddîn Ebû Muhammed İlyâs. Hamse-yi Nizâmî. Tahran: Neşr-i Hermes, 1399 hş./2020.
• Pâdişâh, Muhammed. Ferheng-i Ânnendrâc. Musahhih Muhammed Debîrsiyâkî. Tahran: Neşr-i Hayyâm, 1336 hş./1957.
• Rûdekî, Ebû Abdullah Ca’fer b. Muhammed. Divân-i Rûdekî. Musahhih Emîr Huseyn Mu’înî. Tahran: Neşr-i Tâlâye, 1397 hş./2018.
• Sa’dî, Muslihiddîn. Gulistân-i Sa’dî. Musahhih Muhammed Alî Furûgî. Tahran: Neşr-i Kaknûs, 1382 hş./2003.
• Sa’dî, Muslihiddîn. Kulliyât-i Divân-i Sa’dî. Musahhih Muhammed Alî Furûgî. Tahran: Neşr-i Hermes, 1400 hş./2021.
• Senâyî, Mecdûd b. Âdem. Divân-i Senâî-yi Gaznevî. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer, Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1383 hş./2004.
• Senâyî, Mecdûd b. Âdem. Hadîkatü’l-Hakîka. Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1369 hş./1990.
• Seyyidullah, Sadıkînejâd, Râmîn, “Nemâdhâ-yi Hayvanî Gam u Tahlîl Tesâvîrân der Endişe-yi Mevlânâ”. M. Mevlevî Pejûhî. Tâbistân, (1390 hş./2011): 11.
• Tebrîzî, Muhammed b. Halef. Burhân-i Kâti‘. Tahran: Neşr-i Nîmâ, 1380 hş./2001.