Yahyâ Devletâbâdi ve Hatıratında II. Meşrutiyet Devri İstanbul’u

Yıl 2023, , 117 - 146, 24.10.2023

Güller Nuhoğlu

https://doi.org/10.26650/jos.1342526

Öz

Meşrutiyet ve I. Pehlevî devri İranının en meşhur siyasi ve kültürel şahsiyetlerinden gazeteci, şair ve yazar Mîrzâ Yahyâ Devletâbâdî 1862 yılında Isfahan’a bağlı Devletâbâd’da dünyaya geldi. İlk tahsilini doğduğu yerde yaptıktan sonra Necef’te devam ettiği dini tahsilini İran’a döndükten sonra zamanın ünlü Şiî ulemâsı yanında tamamladı. Meşrutiyet taraftarı olması sebebiyle Muhammed Ali Şah tarafından İstanbul’a sürgün edildi. Burada Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Partisi mensuplarıyla irtibata geçerek İran’ın yeniden meşruti idareye geçmesi için faaliyetler gösterdi. Avrupa’ya seyahatler yaptı.1916’da tekrar İstanbul’a geldi. Bazı Osmanlı devlet adamlarıyla önemli görüşmeler yaptı. Savaştan sonra ülkesine döndü ve Isfahan milletvekili seçildi. 1934’te Tahran’da öldü. Telif ve tercüme olarak çeşitli konularda eserler kaleme aldı. En ünlü eseri hatıra tarzında yazdığı Hayât-ı Yahyâ’dır. Tarih-i Muasır olarak da bilinen dört ciltlik eser İran tarihi açısından olduğu kadar Yakınçağ Türk tarihi için de önemli bir kaynaktır. Özellikle III. ve IV. ciltlerinin bir kısmına konu olan II. Meşrutiyetin ilanı, 31 Mart Vakası, II. Abdülhamit’in, hal’ edilişi, Selanik’e sürgünü, V. Mehmet ’in tahta çıkışı, İttihat ve Terakki’nin iktidara gelişi, Osmanlının I. Dünya Harbine girişi gibi olaylar ve savaş ortamında İstanbul’un sosyal durumu hakkındaki bilgiler bizzat Yazarın İstanbul’da ikameti esnasındaki gözlemlerine dayanır. Bu çalışmada yukarıda zikredilen olaylar Yahyâ Devletâbâdî’nin ifadeleriyle aktarılarak bir yabancının gözünden 20. Yy’ın ilk çeyreğinde İstanbul’un siyasi ve sosyal durumunu ortaya koymak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mîrzâ Yahyâ Devletâbâdî, Hayât-ı Yahyâ, II. Meşrutiyet, II.Abdülhamit, İstanbul

Yahya Devletabadi and His Memoirs of Istanbul During the Second Constitutional Era

Öz

Mirza Yahya Devletabadi was one of the most famous political and cultural figures of the Persian Constitutional Revolution and the Pahlavi period. He was exiled to Istanbul, he established relations with the Young Turks and members of the Committee of Union and Progress Party, carrying out activities to restore constitutional rule in Persia. After the war, he returned to his country and was elected to parliament as a representative of Isfahan. His most famous work Hayat-i Yahya, which he wrote in the style of a memoir, is an important source not only for Iranian history but also for recent Turkish history. The events such as the proclamation of the Second Constitutional Monarchy, the 31st of March Incident, Abdul Hamid II’s succession and exile to Salonika, Mehmet V’s accession to the throne, the coming to power of the Union and Progress Party, the Ottoman Empire’s entry into World War I, and the information about Istanbul’s social situation under the environment of war are based on the author’s observations during his stay in Istanbul. This study aims to reveal the political and social situation of Istanbul in the first quarter of the 20th century through the eyes of a foreigner by narrating the above-mentioned events through Yahya Devletabadi’s statements.

Anahtar Kelimeler

Mîrza Yahya Devletabadi, Hayat-i Yahya, Second Constitutional Monarchy, Abdul Hamid II, Istanbul

Kaynakça

• Âryenpûr, Yahyâ. Ez Sabâ ta Nîmâ. II. Tahran: İntişarat-ı Franklîn, 1351 hş. google scholar
• Beydilli, Kemal. “Bağdat Demiryolu”. DİA. IV: 442-444. İstanbul: TDV, 1991. google scholar
• Bostan, M. Hanefi. “Said Halim Paşa”. DİA. XXXV: 555-560. İstanbul: TDV, 2008. google scholar
• Devletâbâdî, Yahyâ. Hayât-ı Yahyâ. I. Tahran: İntişârât-ı Firdovsî, 1362 hş. google scholar
• Eyice, Semavi. “Kariye Camii”. DİA. XXIV: 495-498. İstanbul: TDV, 2001. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Cemâleddin Efendi”. DİA. VII: 309-310. İstanbul: TDV, 1993. google scholar
• Kanar, Mehmet. Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999. google scholar
• Özcan, Azmi. “İttihâd-ı İslâm”. DİA. XXIII: 470-475. İstanbul: TDV, 2008. google scholar
• Özervarlı, M. Sait. “Muhammed Abduh”. DİA. XXX: 480-485. Ankara: TDV, 2020. google scholar