Sipehsâlâr Risâlesinde Bulunan Mevlânâ’ya Ait Şiirlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, , 293 - 318, 03.10.2024

Kâmuran Bozkurt

https://doi.org/10.26650/jos.1431007

Öz

Şair ve mutasavvıf Mevlânâ Celâleddîn (ö. 672/1273) hakkında günümüze kadar pek çok eser kaleme alınmış ve alınmaya da devam etmektedir. Bunlardan onun hayatı, düşünce dünyası ve çevresindekiler hakkında bilgi veren eserlerin temel kaynaklarının başında hiç şüphesiz Mecdüddin Ferîdûn b. Ahmed-i Sipehsâlâr’ın yazmış olduğu “Risâle-i Sipehsâlâr der-Menâkıb-ı Hazret-i Hüdâvendigâr” adlı menâkıbnâme gelmektedir. Sipehsâlâr’ın kendi ifadesine göre kırk yıl Mevlânâ’nın hizmetinde bulunması dolayısıyla da anlattıklarının kendi gözlemlerine ve onun çevresinde bulunan kimselerden yaptığı rivayetlere dayanması bu eserin Mevlânâ araştırmalarında mümtaz bir yer ihraz etmesine sebep olmuştur. Ayrıca bu yazarın Mevlânâ’nın babası Sultânu’l-Ulemâ Bahâeddin Veled’in hayatına, şeceresine, Belh’i terk etme nedenine ve o dönemin sosyal ve tarihi olaylarına ışık tutması ile Şems’in Konya’ya gelişi ve sonrasında yaşananları bir şahit olarak aktarması bakımında da ehemmiyeti haizdir. Bir mukaddime ve üç bölümden oluşan ve mensur-manzum karışık yazılan Sipehsâlâr Risâlesinde başta Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevî ve Külliyât-ı Dîvân-ı Şems’i ile Sultan Veled’in Velednâme adlı eserleri olmak üzere birçok şairin eserlerinden şiirler bağlama uygunluğu itibariyle nakledilmiştir. Bu çalışmada Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevî ve Külliyât-ı Dîvân-ı Şems adlı eserlerinden iktibas edilen beyit ve gazellerin esere katkısı ve bu şiirlerden bazılarının sebeb-i vürûdu olarak belirtilen olayların değerlendirilmesi üzerinde durulmuş, ayrıca Sipehsâlâr Risâlesinin muhtevası, üslubu ve kendisinden sonraki eserlere etkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Celâleddin, Mecdüddin Ferîdûn b. Ahmed-i Sipehsâlâr, Sipehsâlâr Risâlesi, Mesnevî-i Ma’nevî, Külliyat-ı Divân-ı Şems

Evaluation of Rumi’s Poems in the Treatise of Sipahsalar

Öz

Many works have been written about the poet and mystic Rumi (d. 672/1273) and continue to be written. Among these, the main source of works that provide information about his life, world of thought, and those around him is undoubtedly the hagiography called “Risâla-i Sipahsâlâr der-Menâkib-i Hazret-i Khudâvendigâr” written by Majduddin Fereydoun bin Ahmed Sipehsalar. According to Sipahsalar he served in Rumi for forty years and the fact that what he said was based on his observations and narrations from people around him caused this work to occupy a distinguished place in Rumi studies. In addition, this author sheds light on the life of Sultanul-Ulama Bahauddin Wold, the father of Rumi, his genealogy, the reason for his departure from Balkh, the social and historical events of that period, the arrival of Shams in Konya and what happened after that. In this treatise, which consists of an introduction and three parts and is written in mixed prose and verse, poems from the works of many poets, especially Rumi’s Masnavi, Divan-i Shams-i Tabrizi, and Sultan Walad’s Waladnâme, are quoted in terms of their suitability to the context. In this study, the contribution of the couplets and ghazals quoted from Rumi’s works Masnavi and Divan-i Shams-i Tabrizi to the work and the evaluation of the events stated as the reason for some of these poems are emphasized. İn addition, the content, style and influence of the Sipahsalar Treatise on subsequent works are examined.

Anahtar Kelimeler

Rumi, Majduddin Fereydoun bin Ahmed Sipahsalar, Risâla-i Sipahsâlâr, Masnavi, Divan-i Shams-i Tabrizi

Kaynakça

• Değirmençay, Veyis. “Sultan Veled”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37:521-522. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. google scholar
• Eflâkî, Ahmed. Menâkıbu’l-Ârifîn. tsh. Tahsin Yazıcı, 2. Baskı. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1980. google scholar
• Eflâkî, Ahmed. Menâkıbu’l-Ârifîn. tsh. Tahsin Yazıcı, 2. Baskı. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976. google scholar
• Eflâkî, Ahmed. “Tahlil ve Nakd-i Menâkıbu’l-Ârifîn”. Menâkıbu’l-Ârifîn. tsh. Tahsin Yazıcı. II: 1213-1334. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1980. google scholar
• Eflâkî, Ahmed. “Önsöz”. Menâkıbu’l-Ârifîn, tsh. Tahsin Yazıcı. I: 7-28. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976. google scholar
• Fürûzanfer, Bediüzzamân. Ehâdis ve Kısas-ı Mesnevî. Trc. Hüseyin Davûdî. 7. Baskı. Tahran: Emîr Kebir, 1393 hş. google scholar
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ Celâleddin Hayatı, Eserleri, Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2015. google scholar
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2006. google scholar
• Hümâm-ı Tebrîzî, Dîvân-ı Hümâm-ı Tebrîzî, tsh. Raşid Eyvazî. Tebrîz: Danişkede-i Edebiyât ve Ulûm-ı İnsânî-i Tebrîz, Müessese-i Tarih ve Ferheng-i İran, 1351 hş. google scholar
• İbni Bîbî. Selçuknâme. Trc. Mükrimin Halil Yinanç. Hzr. Rafet Yinanç ve Ömer Özkan. 3. Baskı. İstanbul: Kitabevi, 2015. google scholar
• Kırlangıç, Hicabi. “Mevlânâ’nın Şiirlerinin Tahliline Menâkıbu’l-Ârifîn’nin Katkısı”. Uluslararası Tasavvuf ve Edebiyat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed. Asuman Gökhan. 235-240. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2021. google scholar
• Köprülü, M. Fuad. “Anadolu Selçukluları Tarihinin Yerli Kaynakları”. Belleten VII/27 (1943): 379-522. google scholar
• Mevlânâ Celâleddin Muhammed. Mesnevî-i Ma‘nevî. Tsh. Reynold Alleyne Nicholson. Hzr. Mesut Hâşemî. 2. Baskı. Tahran: İntişârât-ı Ferheng-i Câmi’, 1391 hş. google scholar
• Mevlânâ Celâleddin Muhammed. Külliyât-ı Dîvân-ı Şems. ba-Tashihât ve Havâşî Bedîüzzaman Fürûzanfer. 4. Baskı. 2-4-6-7. Tahran: Emîr Kebir, 1378 hş. google scholar
• Mevlânâ Celâleddin Muhammed. Mektûbât-ı Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Tsh. Tevfik H. Sübhânî. 1. Baskı. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhi, 1371. google scholar
• Muvahhid, Muhammed Ali. “Sipehsâlâr ve Risâle-i Û der-Menâkıb-ı Hüdâvendigâr”. Pejuhişnâme-i Edeb-i Hamâsî 9 (Tabistan ve Payiz 1389 hş.): 25-32. google scholar
• Mütenebbî, Emsâl-i Sâire ez Şi’r-i Mütenebbî, Sâhib b. Abbâd, trc. Fîrûz Harirçî. Tahran: İntişârât-ı Sahar, 2536. google scholar
• Odunkıran, Fatih. Mevlevî Tezkiresi: Sefîne-i Nefîse-i Mevlevîyân İnceleme Metin, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2020. google scholar
• Önge, Mustafa. “Tarihsel Süreçte Konya Kent Morfolojisinin Gelişimi”. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildirileri. Ed. Ayşe Sema Kubat vd. 455-468. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, 2018. google scholar
• Sipehsâlâr, Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed. Risâle-i Sipehsâlâr der-Menâkıb-ı Hazret-i Hüdâvendigâr. Tsh. Muhammed Afşin Vefayî. 2. Baskı. Tahran: Sohen Yayınları, 1387 hş. google scholar
• Sipehsâlâr, Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed. “Önsöz”. Risâle-i Sipehsâlâr der-Menâkıb-ı Hazret-i Hüdâvendigâr. Tsh. Muhammed Afşin Vefayî. Bir-On dört. Tahran: Sohen Yayınları, 1387 hş. google scholar
• Sipehsâlâr, Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed. Mevlânâ ve Etrafındakiler. Trc. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1977. google scholar
• Sipehsâlâr, Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed. Mevlânâ Menkıbeleri -Sipehsâlâr Risâlesi-. Trc. Kâmuran Bozkurt. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2022. google scholar
• Sultan Veled. “Mukaddime”. Velednâme. be-tashih-i Celâleddin Hümâyî, be-ihtimâm-i Mâhduht Bânû Hümâyî. Yüz on üç. Tahran: Hüma Yayınları, 1376 hş. google scholar
• Sümer, Faruk. “Kılıcarslan IV”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 403-405. Ankara: TDV Yayınları, 2022. google scholar
• Şahin, Haşim. “Menâkıbnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29: 112-114. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004. google scholar
• Şimşekler, Nuri. “Ferîdûn-ı Sipehsâlâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 260. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. google scholar
• Şîrâzî, Sa’dî. Şerh-i Gazelha-yi Sâ’dî. Hzr. M.R Barzegar Khaleghi -Touraj Aghdaii, 1. Baskı. I. Tahran: İntişârât-ı Zevvâr, 1386 hş. google scholar
• Şîrâzî, Sa’dî. Gülistan. Hzr. Halîl Hatîb-i Rehber. 22. Baskı. Tahran: İntişârât-ı Safî Alişâh, 1388 hş. google scholar
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. 16. Baskı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018. google scholar
• Vefâyî, Muhammed Afşin. “Bahş-i Nev Yâfteyî Ez Akvâl-i Mevlânâ Der Hulâsatü’l-Menâkıb”. Mecelle-i Danişkede-i Edebiyat ve Ulum-i İnsanî-i Meşhed 160 (Bahar 1387): 295-308. google scholar