Arapça’nın Suriye Lehçesindeki Daha Önce Kökeni Belirlenmeyen Türkçe Kelimeler

Yıl 2024, , 337 - 351, 03.10.2024

Muhammed Akif

https://doi.org/10.26650/jos.1467606

Öz

Dilin başka dilleri etkileyen ve onlardan etkilenen canlı bir organizma olduğu göz önüne alındığında, diller arasındaki etkileşim doğal bir süreçtir. Türk dili ve Arap dili ve lehçeleri arasında ise coğrafi ve kültürel yakınlık nedeniyle doğal bir etkileşim süreci yaşanmıştır. Suriye lehçesi, Türk dilinden büyük ölçüde etkilenen Arap lehçeleri arasında yer almaktadır. Pek çok Türkçe kelime Suriye lehçesine geçmiş ve halen kullanılmaktadır. Öyle ki, bu kelimelerden Türkçede bulunmayan birçok yeni fiil türetilmiştir. Arapça lehçeleri ve Türkçeden Arapçaya geçen sözcükler üzerine bugüne kadar yapılan çalışmalarda, Türkçe köklerle türetilen bu sözcüklerin kökleri ya bilinmemekte ya da gözardı edilmekteydi. Bu nedenle bu çalışma, Türkçeden Suriye lehçesine geçen ancak kökenleri bilinmeyen ya da kökenlerinden bahsedilmeyen Türkçe sözcüklerin izini sürmektedir. Çalışmada, kökeni daha önce bilinmeyen ve bazıları açıkça Türkçe olan, ancak daha önce kanıtlanamayan ya da kayda geçmeyen yaklaşık 65 sözcük tespit edildi. Bu sözcükleri tespit etmede, Türkçe sözlüklerdeki Türkçe kökenlerini bulmada, bazılarının kökenine ilişkin şüphe ve farklılıkları reddetmede yöntem olarak tarihsel betimleyici yaklaşım kullanılmıştır. Daha sonra bu sözcüklerin Suriye lehçesindeki anlamları ve kullanımları gündelik dildeki örneklerle desteklenerek açıklanmıştır. Çalışma, Arapçanın lehçelerinde yaygın olan ancak kökenleri belirtilmeyen veya Türkçe kökenli olduğu gözardı edilen sözcüklerin tespit edilmesini sağlayarak Türkçe ve Arapça arasındaki etkileşimin önemli bir boyutuna ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Türk Dili, Türkçe Kelimeler, Suriye Lehçesi, Yabancı kelimeler

ة ّ َهَجِة ُ الُّسورّي ٌ ّ لم تؤّصل من قبل في الَّل ٌ ألفاٌظ تركيٌ

Öz

إن التداخل بين اللغات عملية طبيعية فاللغة كائن حي يؤثر ويتأثر بغيره، وهذا ما حدث بين اللغة التركّيّة واللغة العربّيّة ولهجاتها بحكم المجاورة والعيش في بيئة واحدة. ولقد كانت اللهجة السورّيّة من بين اللهجات ً باللغةالتركية، فقد دخل كث ٌيٌر من األلفاظ التركّيّةإلى اللهجةالسورّيّة ومازالت ًكبيرًا العربّيّةالتي تأثرت تأثرًا ًمن األفعال التي ال توجدفي اللغةالتركّيّة، وبقي العديد تستعمل على ألسنةالعامة، لدرجةأنهماشتقوامنهاكثيرًا من تلك األلفاظ مجهولة األصل ولم يذكر أحد ممن ُعني بالحديث عن اللهجة العامّيّة، أو ممن ُعني بالحديث ً لتلك األلفاظ،من هنا تأتي هذه الدراسةلتحاول أن تؤصل األلفاظ التركّيّة عن األلفاظ الدخيلةأو التركّيّةأصًال التي دخلت إلى اللهجةالسورّيّة ولكنها بقيت مجهولةاألصل ولم يذكر أحد أصلها، وقد رصد ْْت ما يقارب من ُثبت ولم يسجل َ أنهتركي إال أنهلم ُي ً لم يذكر أصلهامن قبل، وربماكان منهاما يبدو واضحَا ستة وستين لفظًا في دراسة قبل ذلك، وقد اتبع ْْت الدراسة المنهج الوصفي التاريخي في تعقب تلك األلفاظ وتسجيلها ومعرفة أصلها الترك ّّي في المعاجم التركّيّة ونفي الشبهة واالختالف عن أصل بعضها، ووصل ْْت الدراسةإلى تأصيل ُذكر أصلها أو يخطر على بال أحد أنهترك ّّي األصل. ألفاظ منتشرة وشائعة على لسانهم ولكنها بقيت دون أن ُ

Anahtar Kelimeler

اللغة العربّيّة وآدابها, اللغة التركّيّة, األلفاظ التركّيّة, اللهجة السورّيّة, األلفاظ الدخيلة

Previously Unidentified Turkish Words in the Syrian Dialect of Arabic

Öz

Language is a living organism that both influences and is influenced by others, and interaction between languages is a natural process. Due to geographical and cultural proximity, Turkish and Arabic languages, along with their dialects, have experienced such interactions. The Syrian dialect is among those Arabic dialects heavily influenced by Turkish. Numerous Turkish words have been integrated into the Syrian dialect and are still used today. These words have even led to the creation of new verbs not found in Turkish. However, past studies on Arabic dialects and Turkish-derived words have either not identified or overlooked the Turkish origins of many such words. This study focuses on identifying Turkish words in the Syrian dialect whose origins remain unknown or unmentioned. Approximately 65 words were found, some clearly of Turkish origin, but previously undocumented or unproven. A historical-descriptive approach was used to trace these words, verify their Turkish origins, and resolve doubts about their etymology. Additionally, the meanings and usage of these words in the Syrian dialect were clarified with examples from daily language. This study highlights the overlooked Turkish roots of many words in Arabic dialects, emphasizing an important dimension of Turkish-Arabic language interaction.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Turkish Language, Turkish words, Syrian Dialect, Foreign Words

Kaynakça

• Alp, M. (2007). Kelimelerin Göçü: Türkçe Nisbet Eki “-Ci’ nin” Şam Bölgesi (Suriye, Ürdün, Filistin Ve Lübnan) Arap Halk Ağzında Kullanımı Hakkında Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1), 179-226. google scholar
• Amal Nayıuf, Tymaa Hasanain Hammouda, Mustafa Jarrar, Fadi A. Zaraket and Mohamad-Bassam Kurdy. Nabra: Syrian Arabic Dialects with Morphological Annotations. Proceedings of the The First google scholar
• Arabic Natural Language Processing Conference )ArabicNLP 2023(, pages 12-23 December 7, 2023 Association for Computational Linguistics. google scholar
• Aburrahim, Yasin. )2012(. Mevsu’aetu’l-Amiyyeti’s-Sûriyye. Dimaşk: el-Heyetu’l-‘Âmmeti’s-Sûriyye li’l-Kitâb. google scholar
• Ajghif, Mohammad. )2020(. Memlükler Dönemindeki Müsta’rib Türk Tarihçilerin Eserlerindeki Türkçe Kelimeler: Tarihu’l Fahiri Örneği. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi. google scholar
• Akalın, Ş. )2011(. Türkçe Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım. google scholar
• Ayn el-Furati. “es-Serid” ve “el-Çike” Eklat Şabiye Mutvarse Lede Ebna er-Raka”. )2023, 1 Temmuz(. https://eyeofeuphrates.com/ar/news/2022/02/19/4491 google scholar
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. Istanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
• Dar el-Vesayik er-Rakamiye et-Tarihiye. “el-Maruk el-Halebi ve Kısatu Telaki el-Hadarat”. )2023, 31 Mart(. https://www.dig-doc.org/index.php?page=dmlkZW8=&op=ZGlzcGxheV92aWRlb19kZXRhaWxzX3U=&video_ id=MzQz&lan=YXI google scholar
• Derleme Sözlüğü. )1993(. 12. Cilt. Ankara: Ankara Üniversitesi basımevi, 2. Basım. google scholar
• Duzi, Reinhart Pieter Anne. )1979(. Tekmîletu’l-‘Ma’âcimi’l-‘Arabiyye. çev. Muhammed Selim en-Na’îmî, Irak: Vizartu’s-Sekâfeti ve el-I’lâm. google scholar
• Ebu Hayyan, Eseer ed-Din Al-Endülüsi. )H. 1309(. Kitabu’l İdrak Li-Lisani’l Etrak. İstanbul: Amira Matbaası. google scholar
• el-Asadi, Muhammed Khair ed-Din. )1987(. Mavsuatu Halep el-Mukarine. Halep: Camitu Halep. google scholar
• el-Hanafi, Magdı Hassanın İsmail Hassan. )2017(. DİL AİLESİ, Belirlilik ve Belirsizlik, Erillik Ve Dişillik, İkillik Ve Çoğulluk Yönlerinden Arapça ve Türkçe Arasında Filolojik Olarak Karşılaştırma, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 4/ Sayı: 8. google scholar
• Enis, İbrahim. )1992(. Fi el-Lehcat el-Arbiye. Kahire: İngiliz-Mısır Kütüphanesi. google scholar
• Envari, Dr. Hasan. )1381(. Fehrenk Bezrek Sehen. Tahran: Sehen. google scholar
• İbrahim, Receb abdulcevad. )2002(. el-Mucamu el-Arabi li-Asmau el-Malabis. el-Kahire: Darul-Afak el-Arabiye. google scholar
• İbn Abbad, İsmail. )1994(. el-Muhit fi el-Luğa. thk: Muhammed Hasan el-Yasin. Beyrut: Alem el-Kütüb. google scholar
• İbn el-Esir, Mecid ed-Din el-Cezerî. )1979(. en-Nihaye fi Garip el-Hadis ve el-Eser. thk: Taher Ahmed el-Zavi-Mahmud Muhammad et-Tanaji. Beyrut: el-Maktebe el-İlmiye. google scholar
• İbn Faris, Ahmed bin Zekerya el-Kazvini. )1979(. Makayusu-luğa. Beyrut: Daru-lFikir. google scholar
• İsmail, Faruk. )2023(. et-Tadud el-Luğavi fi Suriye Beyn el-Mazi ve el-Hazir. Mecaltu Kalamun, 23. google scholar
• İşler, E ve Özay, İ. )2015(. Türkçe Arapça Kapsamlı Sözlük. Ankara: Fecr Yayınları, 5. Basım. google scholar
• Kaşkaş, Raneem Muhammad Diaa ve Bahit, Ibrahim. )2023(. Zavahir Lupaviye fi el-Lehcetğ es-Suriye. Maceletu er-Rashun, Camitu el-Medine ed-Duliye, 9/3. google scholar
• Müdeventü Vatan. “Sebet el-Arus ve el-Aski” min Tekalid el-Urs ed-Dimaki el-Kadim. )2023, 31 Aralık(. https://www.esyria.sy/2009/07/%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A7%D9%84% D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A2%D8%B3%D9% 83%D9%8A-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%85%D8%B4% D9%82%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85 google scholar
• Muhtâr, Ahmet Ömer. )1429/2008(. Mu’camu’l-Luğâti’l-‘Arabiyyeti’l-Mu‘âsire. Kahire: ‘Âlemu’l-Kutub,. google scholar
• Nişanyan, S. )2009(. Sözlerin Soyağacı. Istanbul: Everest yayınları, 4. Basım. google scholar
• Rida, Ahmed. )1958(. Mucamu Metn el-Luğa. Beyrut: Dar Mektebtü el-Hayat. google scholar
• Sâmi, Şemseddin. )1317(. Kamûs-ı Turkî. Dar Sadet: Ikdâm. google scholar
• Tercüman. “Duşma.” )2022, 18 Mart(. google scholar
• https://torjoman.com/dictionary/ar/search/arabic-arabic/%D8%AF%D9%8F%D8%B4%D9%92%D 9%85%D9%8E%D8 % A9. google scholar
• Teymur, Ahmed bin Ismail bin Muhammed. )2002(. Mucamu Timur el-Kebir fi el-Alfaz el-Amiye. thk. Hüseyin Nassar. Kahire: Dar el-Kütüb ve el-Vesaik el-Kavmiye. google scholar
• Ünsî, Muhammed Ali. ed-Derarî’l-Lami’ât fi Muntehebâti’l-Luğat. b.y., y.y. t. google scholar
• Vatan - el-Lupat el-Hams el-Ekser Tesiren ala el-Lehecat el-Arabiye. )2015, 27 Temmuz(. google scholar
• Vikipedi. “Yakartop”. )2023, 29 Nisan(. https://tr.wikipedia.org/wiki/Yakartop. google scholar
• Yıldız, Musa. )2006(. Türkçe ile Arapça Arasındaki Karşılıklı Etkileşim, Nüsha, Yıl: vı, Sayı: 23. google scholar
• Ziyadat, Teysir ve Yayir, Semire. )2014(. et-Tasur ve et-Tasir el-Luğuy Beyn el-Luğati el-Arabiye ve Et-Türkiye. Mecalatu ed-Dirasat el-Luğuye ve el-Adebiye. google scholar
• Zübeydi, Muhammed bin Muhammed bin Abdurrazak. )2001(. Tacu el-Arus min Cevahir el-Kamus. thk. Macmua. Kuveyt: el-Meclis El-Vatani li-Sekafati ve el-funun ve el-Adab. google scholar