Dımaşk Hâkimi Tuğtegin: Haçlılarla Mücadele, Savaş ve İttifak

Yıl 2024, , 95 - 116, 03.10.2024

Birsel Küçüksipahioğlu

https://doi.org/10.26650/jos.1522758

Öz

1095’te resmen başlayan Haçlı Seferleri sırasında Haçlılarla mücadele büyük bir özveri ve gayretle Türkler tarafından gerçekleştirildi. Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ın Haçlılara karşı Anadolu’yu geçilmez kılan stratejisi ve başarısı önemliydi. 1108’de Büyük Selçuklu Devleti tarafından Haçlılarla mücadele devlet politikasına dönüştü ve Sultan Muhammed Tapar tarafından bu göreve Musul emîri Mevdûd b. Altuntegin getirildi. Mevdûd ile başlayan, İmâdeddin Zengi ve Nureddin Mahmud Zengi ile devam eden süreç, Belek, Aksungur el-Porsuki, İlgazi ve Dımaşk Atabeği Tuğtegin tarafından desteklendi. Tuğtegin’in, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’un yanında yer aldığı, çalışkanlığı ve başarısı ile meliki etkilediği, bu sebeple Tutuş tarafından oğlu Dukak’a atabeg tayin edildiği bilinmektedir. Tutuş’un 1095 Rey Savaşı’nda hayatını kaybetmesinden sonra Dukak’a olan bağlılığını devam ettiren Tuğtegin bu süreçte Dımaşk’ı Haçlı tehlikesine karşı koruması ve melikliği güçlendirme faaliyetleri ile dikkatleri üzerine çekmiştir. Dukak’ın 1104’te ölümünden sonra ise siyasi oluşumunu başlatarak Dımaşk Atabegliği veya Tuğteginliler Hanedanlığı’nı kurmuştur. Müstakil yönetimi boyunca halkına cömert ve adil davranan Tuğtegin, Haçlılarla mücadele etmiş, dönemin şartları gereği onlarla ittifak yapmaktan da çekinmemiştir. Bu makale Tuğtegin’in Haçlılarla ilişkilerini ele alarak, savaş, ittifak ve anlaşma üzerinden belirlediği politikalarla onlara bakışını değerlendirmeye çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dımaşk, Tuğtegin, Haçlılar, Taberiye, Kudüs

Tughtigin, Ruler of Damascus: Struggle with the Crusaders, War, and Alliance

Öz

During the Crusades, which officially began in 1095, the Turks carried out the fight against the Crusaders with great devotion and zeal. The strategy and success of the Turkish Seljuk Sultan Kilij Arslan I against the Crusaders, who made Anatolia impassable against them Crusaders were important. In 1108, the struggle against the Crusaders was turned into a state policy by the Great Seljuk Empire, and Sultan Muhammad Tapar appointed Mawdūd, amīr of Mosul, to this task. The process that started with Mawdūd and continued with Imād al-Dīn Zangī and Nūr al-Dīn Maḥmūd Zangī was supported by Belek, Aksunkur al-Bursukī, Ilghāzī and Tughtigin, the Atabeg of Damascus. It is known that Tughtigin was a supporter of the Seljuk Malik of Syria Tutush, who impressed the malik with his diligence and success. For, this reason, he was appointed atabeg to his son Dukāk by Tutush. After Dukāk’s death in 1104, he began his political formation and established the Atabegate of Damascus or Tughtiginites. Tughtigin, who treated his people generously and fairly throughout his independent rule, fought against the Crusaders and did not hesitate to ally with them due to the conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Damascus, Tughtigin, Crusaders, Tiberias, Jerusalem

Kaynakça

• Albertus Aquensis, Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione, Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae, RHC. occ., IV, s. 265-713, trc. Susan B. Edgington, Albert of Aachen, Historia Ierosolimitana. History of the Journey to Jerusalem, Oxford: 2007. google scholar
• Alptekin, Coşkun, Dımaşk Atabegliği (Tog-Teginliler), Istanbul: Marmara Üniversitesi Yayın, 1985. google scholar
• ________________, “Aksungur el-Porsukî”, DİA., II, s. 297. google scholar
• Azîmî, Târîhu’l-Azîmî, trc. Ali Sevim, Azîmî Tarihi Selçuklularla İlgili Bölümler (h. 430-538= 1038/39-1143/1144, Ankara: TTK Yayınları, 1988. google scholar
• Cahen, C, La Syrie du Nord a L’epoque des Croisades et la Principaute Franque d’Antioche, Paris: 1940. google scholar
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), Ankara: TTK Yayınları, 1990. google scholar
• _____________, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), Ankara: TTK Yayınları, 1987. google scholar
• Fulcherius Carnotensis, Gesta Francorum Iherusalem peregrinantium, RHC occ., III, s. 311-485, trc. R. Ryan, Fulcher of Chartres. A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127, Knoxville: 1969. google scholar
• Fink, Harold S., “The Role Of Damascus in the History of the Crusades”, The Müslim World, 1959(XLIX), s. 41-53. google scholar
• Galterius Cancellarius, De Bello Antiochene, RHC. occ., V, s. 75-132. google scholar
• Gesta Francorum et aliorum Hierosolimitanorum, RHC occ., III, s.119-163 terc. R. Hill, The Deeds of the Franks and the other Pilgrims to Jerusalem, Clarendon Press, Oxford: 1979. google scholar
• Ibn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Büyük İslâm Tarihi, trc. Mehmet Keskin, Istanbul: Çağrı Yayınları, 1994, XII. google scholar
• Ibnü’l-Adim, Buğyetü’t-taleb fi târîhi Haleb, trc. Ali Sevim, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1982. google scholar
• Ibnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih, trc. Istanbul: Bahar Yayınları, 1987, X-XI. google scholar
• Ibnü’l-Kalânisî, Zeylü Târihi Dımaşk, trc. H.A.R. Gibb, The Damascus Chronicle of the Crusades, London: 1932. google scholar
• Karaca, Sevtap Gölgesiz, Kudüs Haçlı Krallığı Siyasi Tarihi (1099-1187), Ankara: TTK Yayınları, 2020. google scholar
• Küçüksipahioğlu, Birsel, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi (1109-1187), Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2007. google scholar
• _____________________, Haçlılar ve İstanbul (1096-1261), Istanbul: Pozitif Yayınları, 2021. google scholar
• _____________________,“Mevdûd b. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 12(Eylül 2014), s. 37-49. google scholar
• _____________________, “Musul ve Halep Valisi Imâdeddin Zengi’nin Haçlılarla Mücadelesi”, Şarkiyat Mecmuası, 36(2020), s. 103-126. google scholar
• ______________________, Artuklu Döneminde Orta Doğu’da Haçlılar ve Politikaları”, Bir Medeniyet Merkezi google scholar
• Olarak Orta Doğu Uluslararası Sempozyum Bildirileri 3-4 Kasım 2016 Mardin, Mardin 2017, s. 95-101. google scholar
• ________________________, “Haçlılarla Mücadelede Türklerin Rolü”, Savaş Tarihi, ed. Dr. Erdal Korkmaz-Dr. Sadık Emre Karakuş, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2023, s. 21-47. google scholar
• Özergin, Muammer Kemal, Dımaşk Melikliği ve Dımaşk Atabegi Zahir al-Din Toğ-Tegin, (Basılmamış Doktora Tezi) Istanbul: IÜ. Edebiyat Fakültesi, 1965. google scholar
• Raimundus Aguilers, Historia Francorum qui Ceperunt Iherusalem, RHC occ., III, s. 231-309; Ingilizce terc. J.H. Hill ve L.L.Hill, Raymond d’Aguilers, Philadelphia: 1968. google scholar
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, trc. Fikret Işıltan, Ankara: TTK Yayınları, 1992, II. google scholar
• ________________, “The First Crusade: “Antioch to Ascalon”, A History of the Crusades, ed. Kenneth M. Setton, Marshall W. Baldwin, Madison, Milwaukee, London:1969. google scholar
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1989. google scholar
• __________, Artukoğlu Ilgazi”, Belleten, XXVI (1962), s.649-691. google scholar
• __________., “Tuğtegin”, İA, 12/2, s. 44-46. google scholar
• Taef El-Azhari, “Tughtigin”, The Crusades an Encyclopedia, ed. Alan V. Murray, 2006, s. 1204-1205. google scholar
• Sıbt Ibnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-zamân, RHC. Or., III. google scholar
• Urfalı Mateos, Vekayinâme, trc. Hrant Andreasyan, Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Ankara: TTK Yayınları, 1987. google scholar
• Willermus Tyrensis, Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, RHC. occ., I, trc. E. A. Babcock - A. C. Krey, A History of Deeds Done Beyond the Sea. By William Archbishop of Tyre, New York: 1943, II. google scholar