ألفاظ الإتقان والإحكام في القرآن الكريم بحث في الفروق الدلالية

Yıl 2021, , 109 - 125, 31.10.2021

Khaırullah Al-shammarı

https://doi.org/10.26650/jos.2021.960003

Öz

يهدف البحث لدراسة ألفاظ تنتمي إلى حقل دلالي خاص، والذي تبينه المقولة الدلالية التالية "الجودة والإتقان والضبط في الفعل" ويقتصر البحث على الألفاظ التي استعملت ضمن لغة القرآن الكريم، فقد عبّر عن هذا المعنى أربعة ألفاظ )أتقن، أحكم، أحسن، أبرم( بعد التقصي والبحث في المعجمات القرآنية، فالبحث هو دراسة دلالية الهدف منها هو تبيين الفروق الدلالية بين تلك الألفاظ التي تتوافق في مقولة دلالية واحدة ،Semantic field theory عامّة، وقد درسنا ذلك من خلال المنهجَيْن الدلاليين: منهج الحقول الدلالية وقد كان منهج بيان دلالة المفردات هو التأصيل الدلالي من خلال ،Etymology ومنهج التأثيل الدلالي تتبع المعاني الحسيّة القديمة التي قيدتها المعاجم العربية، وهذا له دور كبير في جعل المعايير المتبعة لبيان الفروق الدلالية مؤصلة ومنضبطة، فهذا البحث هو دراسة دلالية الغرض الأساس منها هو تقديم الإجابة عن السؤال: هل كانت هذه الألفاظ الأربعة على مستوى واحد من الدلالة ضمن المقولة الدلالية الجامعة لها، بمعنى هل هي مترادفة بمعنى الترادف التام؟ أم أن لهذه المفردات دلالات خاصة تميزها عن بعضها، فتكون مستقلة بزاوية من زوايا المعنى؟ وهل كانت هذه الدلالات الخاصة مرادة مقصودة مدركة في التعبير القرآني؟ وهل يمكن التغاضي عن هذه الفروق بحيث يمكن التبادل بينها بحيث يستعمل لفظ بدل اللفظ الآخر؟

Anahtar Kelimeler

الدلالة، الفروق اللغوية, الترادف, الحقول الدلالية, ألفاظ الإتقان والإحكام

Kur’ân-ı Kerim’de Geçen İhkâm ve İtkân Lafızları Arasındaki Anlam Farklılıkları

Öz

Bu araştırma anlamsal olarak "Fiilde Nitelik " şeklinde ortaya çıkan sözü açıklayan özel anlam bilimsel alana ait lafızların incelenmesini amaçlamaktadır. Araştırma Kur’ân-ı Kerim’in dilinde kullanılan ( أتقن، أحكم، أحسن، أبرم ) lafızlarıyla sınırlıdır. Bu meyanda, Kur’ân’ın lafızlarını açıklayan sözlüklerde yapılan araştırma ve incelemeden sonra bu dört lafız açıklanmıştır. Araştırma genel olarak, bir anlamsal manada uyuşan bu lafızlar arasındaki anlam bilimsel farkları açıklamayı hedeflemektedir. Anlam bilimsel yöntemler olan, Semantic field theory (Anlam bilimsel yöntem) ve Etymology (Etimoloji) yöntemleri bu araştırmada metot olarak kullanılmıştır. Bu, Arapça sözlüklerin kaydettiği kadîm hissî manaları takip etme yoluyla, kelimelerin anlamsal köklerinin delaletini açıklama metodudur. Anlamsal farkların açıklanması, belirlenmesi ve temellendirilmesi açısından takip edilen kıstaslarda bunların büyük bir rolü vardır. Bu araştırmanın temel amacı, anlam bilimsel bir inceleme olup şu sorulara cevap sunmaktadır: Bu dört lafız, onları kapsayan anlam bilimsel söz içinde delaletleri aynı düzlemde mi yani onlar tam anlamıyla eş anlamlı mı? Yoksa, bu kelimeleri birbirinden ayıran özel delaletleri var mı, onların anlam açılarından bir yönüyle diğerlerinden müstakil olarak ayrıldığı bir anlamı var mı? Bu özel delaletler Kur’ânî ifadede anlam, kasıt ve mana olarak ifade edilmiş mi? Bu lafızlar arasındaki anlamsal farkları görmezden gelip, birinin yerine diğerini kullanmak mümkün müdür?

Anahtar Kelimeler

Delâlet, Anlam farklılıkları, Terâdüf, İhkâm ve itkân lafızları

“Perfection” And “Accuracy” as Vocabulary in The Holy Qur’an: A Search for Semantic Difference

Öz

This paper studies words belonging to a particular semantic field that is characterized by the semantic expression “quality in action.” Research is limited to four words used in the Qur’an: أتقن ، and , أحكم ,أحسن، ,أبرم . The research resulted in a study of semantic differences examined through two semantic approaches: semantic field theory and etymology. The semantic rooting was clarifying the meaning of the vocabulary words by tracing the ancient meanings, physical/“sensory” meanings that were restricted by Arabic dictionaries. This approach has a major role in making the criteria used to show semantic differences original and disciplined. This semantic study’s purpose is to answer the following questions: Were these four words on one level of meaning within the semantic category that encompasses them, i.e., are they synonymous? Or do these terms have special connotations that distinguish them from each other so that they are independent from one angle of meaning? Were these connotations intended in the Qur’anic expression? Is it possible to overlook these differences so that the words may be used interchangeably?

Anahtar Kelimeler

semantics, linguistic differences, synonymy, semantic fields, mastery and precision

Kaynakça

• Cebel, Muhammed Hasan. el-Mu’cemu’l- iştikaki el-Muassel li Elfazi’l-Kur’ani’l-Kerim, Kahire: Mektebetuladab, b.1, 2010.
• Ebu Hatim, Ahmed b. Hamdan er-Razi. Kitâbü’z-Zine, Thk: Said el-Ğanemi, Bağdat, Beyrut: Menşuratu’lcemel, b.1, 2015.
• El- Alusi, Muhammed Ebü’l-Fazl, Rûhu’l-Meani fi tefsiri’l-Kur’ani’l-azim ve’s-sebi’l-mesani, Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-Arabi.
• El- Halil, Ebu Abdurrahman, el-Ferahidi el-Basari. el-Ayn, Thk: Mehdi El- Mahzumi ve İbrahim es-Samirai, Bağdat: Dâru ve mektebetu’l-hilâl.
• El-Cevheri, Ebu Nasır İsmail b. Hammad el-Farabi. es-Sıhah Tacu’l-Luğa ve Sıhahu’l-Arabiyye. Thk: Ahmed b. Abdilgafur b. Attar, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melayin, b.4, 1407/1987.
• El-Ezheri, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed b. el-Herevi. Tehzibü‘l-luğa. Thk: Muhammed Avvad Mer’ab, Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-Arabiyyi, b.1, 2001.
• El-Kurtubi, Ebu Abdullah Şemseddin. el-Câmiu li Ahkami’l-Kur’ani’l-Kerim. Thk: Ahmed el-Berduni, İbrahim el-‘Itfiyyiş, Kahire: Dâru’l-kitabi’l-Mısriyye, b.2, 1384/1964.
• Er-Rağıb el-İsfahani, Ebu’l Kasım el-Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredat fi garibi’l-Kur’an. Thk: Safvan Adnan ed-Davudi, Dimeşk, Beyrut: Dâru’l-kalem, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, b.1, 1412.
• Er-Razi, Fahreddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer. et-Tefsiru’l- Kebir. Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-Arabi, b.3, 1420.
• Es-Semin el-Halebi, Ebu’l-Abbas Şihabüddin. ed-Dürrü’l-mesûn fi ulûmi kitabi’l-meknûn. Thk: Ahmed Muhammed el- Harrad, Dımaşk: Dâru’l-kalem.
• Ez-Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Mahmut b. Ömer. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l- Arabiyyi, b.3, 1407.
• İbn Faris, Ahmet Bin Faris el-Kazaveyni. Mekâyisi’l-Luğa. Thk: Abdusselam Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrir ve’t-Tenvir. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru sâdır, b.3, 1414.