İHYÂ'U 'ULÛMİ'D-DÎN ESERİNDE ZİKİR VE UZLET KAVRAMLARI

Yıl 2012, Sayı: 20, 65 - 75, 20.06.2012

Qafar Ocaqlı

Öz

İslam dini ve tasavvufu konusunda kendine has yorumları
olan Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazâlî “zikir”, “uzlet”
ve “halvet” mevzularına diğer İslam bilginlerinden farklı yorumlar
getirmektedir. Onun bu konudaki söylemleri tasavvufa karşı olmamakla
beraber tasavvuf düşüncesi bağlamında yeni ve kendine özgüdür.
Mesela, Gazâli’ye göre âlimin ilmi, aile reisinin ailesi için yaptıkları
birer zikirdir. Dolayısıyla Gazâlî’ye göre âlim zamanının büyük bir
kısmını zikirle değil, ilimle geçirmelidir.
Hüccetü’l-İslâm lakaplı Gazâlî uzlet ve halvet konusunda da kendisinden
önceki ve devrinin aydınlarından farklı düşünür. Gazâlî’ye
kadar uzlet hayatı insanlardan uzak, “mağara hayatı” olarak düşü-
nülürdü. Çağdaşları da bu düşünceye sahiplerdi. Gazâlî ise uzlet ve
halveti toplumdan soyutlanarak yaşamak değil, insanlarla beraber
yaşayarak onlara hizmet etmek olarak görür.

Anahtar Kelimeler

Zikir, uzlet, halvet, tasavvuf

Kaynakça

• Kurân-i Kerim Çağrıcı, Mustafa, “Gazzâlî”, D.İ.A, İstanbul 1991. el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Munkiz mine’d-Dalâl, Beyrut 2010. el-Gazâlî, İhyâ’u ‘Ulûmi’d-Dîn, Dâru’l-Menâr, Mısır 1955. el-Heysemî, Nûri’d-Dîn Ebû Bekir, Mecma‘u’l-Zevâid, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1988. el-Kuşeyri, Ebû’l-Hâsım ‘Abdulkerîm, er-Risâletu’l-Kuşeyriyye, Kahire 1966.
• Komisyon, el-Mu‘cemu’l-‘Arabiyyu’l-Esâsî, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1996. es-Sekenderî, Şeyh b. Atâullah, Miftâhu’l-Felâh ve Misbâhu’l-Ervâh, Kahi- re1993.
• İbn ‘Arabî, el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, C. 2, Dâru’l-Kutub, Beyrut 1989.
• İbn Manzûr, Lisanu’l-‘Arab’ul-Muhît, C. 1, Beyrut 2001.
• ‘Îsâ, Şeyh Abdulkâdir, Hakâik ‘ani’t-Tasavvuf, Dâru’l-‘İrfân, Şam 2001.
• Mahmudov, Malik, Hatib Tebrizli Hayatı ve Yaratıcılığı, Elm Neşriyatı, Bakü Karâbâ, Mahmûd ‘Ali, Safvatu İhyâ’i’l-Gazâlî, Kahire 1935.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 1995.
• Mubarek, Zeki, el-Ahlâk ‘inde Gazâlî, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1986.
• Muhammed b. Abdulkerîm el-Kesenzânî, Mevsû‘atu’l-Kesenzânî fîmâ İstalaha ‘aleyhi Ehlu’t-Tasavvuf ve’l-‘Urfân, Dâru’l-‘Urfân, Şam, 2005, s. 266–267.
• Mekkî, Ebû Talib, Kûtu’l-Kulûb fî Mu‘âmeleti’l-Mahbûb, Dâru’l-Kutub el- ‘İlmiyye, Beyrut 2001.
• Muhammed Ebû’l-Hudâ es-Sayyâdî er-Rifâ‘i, Gilâdatu’l-Cevâhir fî Zikri’l- Ğavs er-Rif’i ve Etbâ‘uhû’l- Ekâbir, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1980.
• Osman, Sabri, Gazâlî (Hakikat Araştırması, Felsefe Eleştirisi, Etkisi), İstanbul Uludağ, Süleyman, İslâmda Müsamaha, Marifet Yayınları, İstanbul 1990.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul Ebû Nasr Serrâc Tûsi, el-Lum‘a fi’t-Tasavvuf, Dâru’l-Kutubi’l-Hadîs, Kahi- re1960.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Anahtarlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İs- tanbul 1997.