Hz. Ömer ve Edebî Eleştiri / Caliph Omar and Literary Criticism

Yıl 2013, Sayı: 23, 187 - 211, 11.12.2013

Muammer Sarıkaya

Öz

Ömer b. el-Hattab, Cahiliye ve İslami dönemde şiire sevgisi, şairlere saygısı ve bağışıyla bilinen ender şahsiyetlerden birisidir. Şiirin ve şairin Arap toplumundaki yerini ve rolünü bildiğinden şair olmayı arzu etmiş, bir takım kriterlere göre şairleri ve şiirlerini sınıflandırmaya tabi tutmuştur. Bu kriterlerin başında şiirin İslam'ın evrensel ilkelerine uygunluğu, dil ve üslûp açısından kusursuzluğu, gerçeği olduğu gibi aktarması, şairin övgü ve yergi­de aşırıya kaçmaması ve toplumsal yaşama hizmet etmesi gibi kriterler yer almaktadır. Edebî eleştiri tarihinde Hz. Ömer, verdiği eleştirel hükümlerin sebeplerini açıklayan ilk eleştirmendir.

Anahtar Kelimeler: Ömer b. el-Hattab, Edebî eleştiri, Cahiliye dönemi, İslami dönem.

Abstract: Omar b. al-Khattab, is one of the rare figures in the Pre-Islamic and Islamic period who loves poetry, esteems poets and donates them. He wanted to be a poet thus he knew the place and role of the poem in the Arab society. He classified the poets and poems according to some criteria. Among these criteria there are poetry compliance with the universal principles of Islam, perfection in terms of language and style, telling the truth as it is, not exaggerating the praise and satire, and serving the social life. Omar b. al-Khattab is the first critic, who explained the reasons of his critical provisions in the history of literary criticism.

Keywords: Omar b. al-Khattab, literary criticism, pre-Islamic period, Is­lamic period.

Anahtar Kelimeler

Ömer b. el-Hattâb, Edebî eleştiri, Cahiliye dönemi, İslami dönem.

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed el-Humeyyid, “Umeru’bnu’l-Hattâb Radıyallahu anhu el-edîbu’n-nâkid”, el-Beyâdir, Sayı. 37, yıl: 1423/2002, s. 13-26.
• Abdurrahîm b. Abdurrahmân el-Abbâsi, Me’âhidu’t-tansîs alâ şevahidi’t-Telhîs, Mısır 1274.
• Abdurrahmân eş-Şirkâvî, el-Fârûk Umer b. el-Hattâb, Merkezu’l-ehrâm, Kâhire 19 Abede b. Et-Tabîb, Dîvân, Thk. Yahyâ el-Cubûrî, Dâru’t-terbiye, 1971.
• Ali Tantâvî, Kitâbu ahbâri Ömer (Siretu Umer), el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 19 Alî el-Cârim ve Mustafâ Emîn, el-Belâgatu’l-vâdıha, Dâru’l-me’ârif, Mısır 19 Avad Hamd el-Kuveyzî, el-Mustalahu’n-nahvî neş’etuh ve tetavvuruh, Dîvânu’lmatbûâti’l-câmiiyye, 2. Bs. Cezayir-1983. el-Bagdâdî, İbn Ebi’d-Dunyâ, Kitâbu’l-‘iyâl, Thk. Necm Abdurrahmân Halef, Dâru İbn el-Kayyim, Riyâd 1990.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddin Abdurrahman, Târîhu Umer b. el-Hattâb, Dâru ihyâ’i ulûmi’d-dîn, Tah. Usâme Abdulkerîm er-Rifâ¡î, Dımeşk 1394.
• Dursun Hazer, “Hz. Ömer’e Göre Arap Şiiri ve Şairleri”, İslami Araştırmalar, c. XVI, sayı: 3, 2003, s. 359-364.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed, et-Tabakâtu’l-kübrâ, neşr. Julius Lippert, Leiden 1908. el-Kureşî, Ebu Zeyd, Cemheratu eş¡âri’l-Arab, Tah. Ali Muhammed el-Becâvî, Nehdatu Mısr, Kahire (t.y.). el-İsfehânî, Ebu’l-Ferec, Kitâbu’l-Eğânî, Dâru’s-sekâfe, Beyrut, (t.y.).
• Ebu’l-Ferec Kudâme b. Ca’fer, Nakdu’ş-şi’r, Tah. Muhammed Abdulmun’im Hafâcî, Daru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut (t.y.). el-Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer, Hizânetu’l-edeb ve lubb lubâbi lisâni’l-Arab, Tah. Abdusselâm M. Hârûn, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, Kahire 1979/1399. el-Câhız, Ebû Usmân Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-tebyîn, Thk. Abdusselâm Hârûn, Mısır 1950. el-Cumahî, İbn Sellâm, Tabakât Fuhûli’ş-şu’arâ’, Tah. M. Muhammed Şâkir, Matba’atu’l-Medenî, Cidde (t.y.).
• Halim Öznurhan, Kadı el-Curcânî’de edebî Tenkit, Laçin Yay, Kayseri 2007. el-Hasen el-Yûsî, Zehru’l-İkem fi’l-emsâli ve’l-hikem, I-III, Dâru’s-sekâfe, Magrib 19 el-Hutay’e, Dîvânu’l-Hutay’e, Thk. Hamdo Tammâs, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût 200 Bir diğer şerhi : Dîvânu’l-Hutay’e, Thk. Nu’mân Emîn Tâhâ, Matba’atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Mısır (t.y.).
• İbn Abdi Rabbih, el-İkdu’l-ferîd, Thk. Ahmed Emîn ve diğerleri, Lecnetu’t-te’lîf ve’t-terceme, Mısır 1950.
• İbn Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Thk. Ali M. El-Becâvî, Dâru’lCeyl, Beyrût 1412.
• İbn Hazm Ebû Muhammed b. Ali, Cemheratu ensâbi’l-arab, Tah. Abdusselâm M. Hârûn, Dâru’l-Meârif, Kahire 1982. el-Kayrevânî, İbn Reşîk, el-Umde fî mehâsini’ş-şi’r ve âdâbih ve nakdih, Tah. M. Muhyiddîn Abdilhamîd, Dâru’l-Ceyl, Beyrut 1981.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, eş-Şi’r ve’ş-şu’ârâ’, Tah. Ahmed M. Şakir, Dâru’l-Meârif, Kahire 1982. ---------, Uyûnu’l-ahbâr, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1418.
• İbn Şebbe en-Numeyrî, Ahbâru’l-Medîneti’l-Munevvera (Tarihu’l-Medine), Dâru’lAliyyân, , (t.y.). en-Nâbigatu’z-Zubyânî, Divân, thk. M. Ebu’l-Fazl İbrâhîm, Dâru’l-Me’ârif, Kahire (t.y.). en-Necâşî el-Hârisî, Dîvân, Thk.: Sâlih el-Bekârî ve diğerleri, Muessesetu’l211 Mevâhib, Beyrut 1999.
• Safâ’ Hulûsî, en-Nakdu’l-edebî ve mevâzînu’ş-şi’r, Matbaatu’l-Ezher, Kahire 19 es-San’ânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm, el-Musannef, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 19 Suhaym Abdi Beni’l-Hashâs, Divân, Tah. Abdulaziz el-Mîmî, Dâru’l-Kutubi’lMısriyye, Kahire 1950. es-Suyûtî, Abdurrahmân Celâluddîn, el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve âdâbihâ, Tah. Ali Muhammed el-Becâvî ve diğerleri, Mektebetu dâri’t-turâs, Kahire (t.y.). ----------, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Merkezu’d-dirâsâti’l-Kur’âniyye, Mekke (t.y.) -----------,Târîhu’l-Hulefâ’, Dâru İbn Hazm, Beyrût 2003; -----------, ed-Durru’l-mensûr fî tefsîri’l-me’sûr, Daru’l-Fikr, Beyrut 1983.
• Tâhâ Ahmed İbrâhîm, Târîhu’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-arab, Dâru’l-hikme, Beyrût (t.y.). Umer b. Huseyn el-Mevcân, Dîvânu Umer b. el-Hattâb es-sîretu’l-edebiyye ve’şşi’riyye, Sene’l-Fârûk li’n-neşr, Riyad 2003. ez-Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer, el-Fâ’ik fî garîbi’l-hadîs, Tah. Ali M. Becâvî, İsa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1971. ez-Zubeyr b. Bekkâr (öl. 256 h), El-Ahbâru’l-muvaffakiyyât, Thk.: Sâmî Mekkî el-Ânî, Âlemu’l-Kutub, Beyrût 1416/1992.
• Zuheyr b. Ebî Sulmâ, Dîvân, Thk. Ali Hasen Fâ’ûr, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrût 1988.
• Zuheyr b. Ebî Sulmâ, Divân, Sa’leb şerhi, Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, (t.y.).