EBÛ ALÎ EL-FÂRİSÎ İLE İBN HÂLEVEYH ARASINDA GEÇEN İLMÎ MÜNAZARALAR / SCIENTIFIC DEBATES BETWEEN EBU ALI AL-FARISI AND IBN HALEVEYH

Yıl 2015, Sayı: 27, 1 - 15, 01.08.2016

Sevim Özdemir

Öz

Öz: Bu çalışma, IV/X. asırda yaşamış olan dil ve nahiv âlimlerinden
Ebû Ali el-Fârisî ve İbn Hâleveyh arasında geçen bazı ilmî münazaralardan
bahsetmektedir. Bilindiği üzere o dönemlerde âlimlere büyük önem
verilmiş ve saraylarda ağırlanmışlardır. Ama bazı âlimler arasında birbirini
çekememezlik baş göstermiş ve sarayda emirlerin karşısında yapılan ilmî
toplantılarda aralarında tartışmalar geçmiştir. Ebû Ali el-Fârisî ve İbn Hâlevehy
de bu âlimlerdendir. Bu durum her ne kadar olumsuz gibi gözükse de
ilme zenginlik kazandırmıştır. Çalışmada, bahsi geçen iki âlim arasındaki
tartışmalara geçmeden önce âlimlerin yaşamış olduğu asrın siyâsî, ilmî,
ictimâî ve kültürel durumları ele alınmış akabinde çalışmada bahsedilen
âlimlerin hayatlarına ve çalışmalarında takip etmiş oldukları metotlarına
kısaca değinilmiştir. Son olarak da aralarında geçen ilmî münazaralardan
bir kaçı verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ebû Ali el-Fârisî, İbn Hâleveyh, ilmî münazaralar.

 

Abstract: This study mentions about some scientific debates between
the scholars of language and syntax, Ebu Ali el-Farisi and Ibn Haleveyh,
who lived in the IV/X. century. As is known from the history, great importance
was given to scholars in that century and they were hosted in the
palace. However some jealousy had occurred and discussions had risen
between the scholars at the scientific meetings held in the palace before
the emirs. Ebu Ali el-Farisi and Ibn Haleveyh are among those scholars.
Although this case may seem negative at first sight, it contributed wealth
to the science. Before mentioning to these debates, first political, scientific, social and cultural conditions of the century in which the scholars lived have been mentioned then briefly the lives and the methods followed by the scholars in this study have been dealt. Finally, some of the scientific debates between the scholars have been given.

Keywords: Ebu Ali el-Farisi, Ibn Haleveyh, scientific debates

Anahtar Kelimeler

Ebû Ali el-Fârisî, İbn Hâleveyh, ilmî münazaralar

Kaynakça

• Abdulazîz Atîk, el-Medhal ilâ ilmi’n-nahv ve’s-sarf, Dâru’n-Nahdati’l-Ara- biyye, y.y., 1974.
• Abdulazîz Dûrî, İslâm İktisat Tarihine Giriş (çev. Sabri Orman), Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
• Abdulfettah İsmail Şelebî, Ebû Ali el-Fârisî hayâtuhu ve mekânetuhu bey- ne eimmeti’t-tefsîri’l-arabiyye ve âsâruhu fi’l-kırâat ve’n-nahv, 3. Baskı, Dâ- ru’l-Matbuâti’l-Hadise, Cidde 1989.
• Abdullah Emin, “Ebû Alî el-Fârisî”, el-Muktetaf, sy. 5, Kahire 1952, s. 210- 211.
• Abdulkâdir el-Bağdâdî, Hâşiyetun ‘alâ şerh bânet suâd li-ibn hişâm (nşr. Nazif Muharrem Hoca), Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1980.
• Abdulmesih ve dğr, “el-Halîl” mu‘cemu’l-mustalahâti’n-nahvi’l-arabî, Mektebetu Lübnan, Lübnan 1990.
• Ahmed Emin, Zuhru’l-islâm, Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire t.y.
• Corcî Zeydân, Târîhu âdâbi’l-luğati’l-arabiyye, Dâru’l-Hilâl, y.y., t.y.
• Ebû Ali el-Fârisî, el-Hucce li’l-kurrâi’s-seb‘ı (nşr. Bedreddin Kahveci, Beşir Cuveycâtî), Dâru’l-Me’mun li’t-Turâs, Beyrut 1984.
• _____________, el-Mesâilu’l-adudiyyât (nşr. Şeyhu’r-Râşid), Âlemu’l-Ku- tub, Dımaşk 1986.
• _____________, el-Mesâilu’l-askeriyyât fi’n-nahvi’l-arabî (nşr. Ali Câbir el-Mansûr), Bağdat 1982.
• _____________, el-Mesâilu’l-muşkile el-ma‘rûfe bi’l-bağdâdiyyât (nşr. Salâhuddîn Abdullah et-Teykâvî), Vizaretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni ’d-Diniyye, Bağ- dat t.y.
• Ebu’t-Tayyib el-Luğavî, Merâtibu’n-nahviyyîn, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut 2002.
• Emil Bedi‘ Ya‘kûb, Fıkhu’l-luğati’l-‘arabiyye ve hasâisuhu, Beyrut 1986.
• _____________, el-Mu‘cemu’l-mufassal fî şevâhidi’n-nahvi’ş-şi‘rî, Dâ- ru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
• Fîrûz Âbâdî, el-Kâmûsu’l-muhît, 3. Baskı, Muessesetu’l-Risâle, Beyrut 1993.
• Fleisch, H., “Esquisse d’un historigue de la grammaire arabe”, Arabica, Leiden 1957.
• _____________, Traite de philologie arabe, Beirut 1961.
• Hayruddîn ez-Ziriklî, el-A‘lâm, Dâru’l-İlmi li’l-Melâyin, Beyrut t.y.
• Hüseyin Algül, İslâm Tarihi, Gonca Yayınevi, İstanbul 1987.
• Hüseyin Tural, “Arap Dilinde Şiir ve Hadisle İstişhad Meselesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, Erzurum 1990.
• Ignace Goldziher, “Arap Dili Mektepleri” (çev. Süleyman Tülücü), Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, Erzurum 1990.
• ____________, Klasik Arap Literatürü (çev. Azmi Yüksel-Rahmi Er), İmaj Yayınları, Ankara 1993.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân, el-Hasâis (nşr. Muhammed Ali en-Neccâr), Hey’etu’l-Mısrıyyeti’l-Amme li’l-Kitâb, Kahire 1988.
• İbnu’l-Enbârî, Nuzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ (nşr. İbrahim es-Sa- marâî), Mektebetu’l-Menar, Bağdat 1959.
• İbn Hâleveyh, Ebu Abdullah el-Huseyn, el-Hucce fi’l-kırâati’s-seb‘ı (nşr. Abdulâl Sâlim Mekrem), 6. Baskı, Daru’ş-Şuruk, Beyrut 1996.
• _____________, Îrâbu’l-kıraâti’s-seb‘ı ve ‘ılelihâ (nşr. Abdurrahman b. Sü- leyman el-Useymin), Mektebetu’l-Hanci, Kahire 1992.
• _____________, İ‘râbu selâsîne sûre mine’l-kur’an (nşr. Abdurrahîm Mahmûd), Dâru İbn Zeydun, Kahire 1941.
• _____________, Leyse fî kelâmi’l-arab (nşr. Ahmed Abdulgaffûr Attâr), 2. Baskı, Mekke 1979.
• _____________, Muhtasar fî şevazzi’l-kur’ân min kitâbi’l-bedi‘ (nşr. Got- thelf Bergstrasser), Dâru’l-Hicre, Leipzig t.y.
• _____________, er-Rîh (nşr. Huseyin Muhammed Muhammed Şeref), Mek- tebetu İbrâhim el-Halebi, Medine 1984.
• İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân, Mektebetu Lub- nan, Beyrut t.y.
• İnâyetullah Nejad, “Ebû Alî el-Fârisî”, Dâiratu’l-maârif-i buzurg-i islâmî, Tahran 1953.
• Mahmûd Câsim Muhammed, İbn Hâleveyh ve cuhûduhu fi’l-luğa, Muesse- setu’r-Risâle, Beyrut 1986.
• Mahmûd Huseynî, el-Medresetu’l-bağdâdiyye fî târihi’n-nahvi’l-arabî, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1986.
• Mehmet Reşit Özbalıkçı, Kur’an ve Hadis’in Arap Gramerindeki Rolü, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul 2006.
• Muhammed el-Hıdr Huseyn, Dirasât fi’l-arabiyyeti ve târihihâ, 2. Baskı, el-Mektebetu’l-İslâmiyye, Dımeşk 1960.
• Nihad M. Çetin, Eski Arap Şiiri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları, İstanbul 1973.
• Orhan Atalay, İbn Hâleveyh ve İ‘râbu Selâsîne Sûre Mine’l-Kur’an” Adlı Ese- ri, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 17, Erzurum 2002.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-vefeyât, Franz Steiner Ver- lag, Wiesbaden 1981.
• es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Buğyetu’l-vuât (nşr. Mu- hammed Ebu’l-Fazl İbrahim) Dâru’l-Fikr, Beyrut 1964.
• _____________, el-Muzhir fî ulûmi’l-luğa (nşr. Muhammed Ebu’l-Fazl İb- rahim ve dğr), Dâru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye, Mısır t.y.
• Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemu’l-udebâ (nşr. İhsan Abbas), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1993.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n nubelâ (nşr. Şuayb el- Ernaût, Ekrem el-Bûşâ), Muessesetu’r-Risâle, y.y. 1990.