CAHİLİYE DÖNEMİ ARAP TABİBİ EL-HÂRİS B. KELEDE / AL-HARITH B. KALADA: THE ARAB PHYSICIAN IN JAHILIYYAH PERIOD

Yıl 2015, Sayı: 27, 17 - 42, 01.08.2016

Eyyüp Tanrıverdi

Öz

Öz: el-Hâris b. Kelede, cahiliye döneminin başta gelen Arap tabiplerinden
biridir. Meslekî kabiliyetinin yanı sıra Hicaz bölgesinin önemli bir
kenti olan Tâif’te yaşaması, meslekî yeterliğinin İslâmî dönemde Hazreti
Peygamber (sav) tarafından onaylanmış olması isminin yazılı kaynaklarda
yer almasını ve sıklıkla anılmasını sağlamıştır. Bununla beraber el-Hâris’in
kişisel hayatı ve meslekî faaliyetleri ile ilgili bilgilerin son derece az olduğu
görülmektedir. Yine de Yarımada’nın diğer mütehassıs ve halk hekimlerine
nazaran en çok tanınan eski Arap tabibi el-Hârîs b. Kelede olmuştur.
Anahtar Kelimeler: el-Hâris b. Kelede, eski Arap tabibi, eski Araplarda
tıp, tabiplik.

Abstract: An ancient Arabic physician al-Harith b. Kalada is a well
known figure of al-jahiliyyah period as a physician. Information about his
personality and medical career and many narrations attended to him was
noted down by the later Islamic period cronicle writers due to being honored
by the Prophet (pbuh) who approved him a professional physician and
advised the patients to visit him for the treatment. Besides, he performed
his career in Taif a town in the center of the arabic peninsula, which made
him known all over the country. Though we know not much and clear about
him, he is the most mentioned through the cronicles compared to other physicians
supposed to perform in different parts of the peninsula.
Keywords: Al-Harith b. Kalada, ancient Arabic physician, the physicians
of al-jahiliyyah.

Anahtar Kelimeler

el-Hâris b. Kelede, eski Arap tabibi, eski Araplarda tıp, tabiplik

Kaynakça

• el-Âmidî, Ebu’l-Kâsım el-Hasen b. Bişr, el-Mu’telif ve’l-muhtelif, tah. Kren- kow, Dâru’l-cîl, Beyrut 1991.
• Abdulkâdir el-Bagdâdî, Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-Arab, 1-13, tah. Abdusselâm M.Hârûn, Mektebetu’l-hâncî, Kahire 1997.
• Abdullah Köşe, “Hâris b. Kelede”, DİA, 16/198-199.
• Alî el-Kârî, Mirkâtu’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-masâbîh, 1-9, Dâru’l-fikr, Beyrut 2002.
• Asri Çubukçu, “Ebû Bekre”, DİA, 10/114.
• el-Begavî, Muhyi’s-sunne Ebu Muhammed el-Huseyn b. Mesûd el-Ferrâ, Şerhu’s-Sunne, 1-15, tah. Şuayb el-Arnâût, M.Zuyeyr eş-Şâvîş, el-Mektebetu’l- İslâmî, Dimaşk-Beyrut 1983.
• el-Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ, Ensâbu’l-eşrâf, 1-13, tah. Suheyl Zekkâr ve Riyad ez-Ziriklî, Dâru’l-fikr, Beyrut 1996.
• Cevâd Alî, el-Mufassal fî târihi’l-Arab kable’l-İslâm, 1-20, Dâru’s-sâkî, 4.bs., 2001.
• Ebû Alî el-Hasen b. Mes‘ûd el-Yûsî, Zehru’l-ekem fi’l-emsâli ve’l-hikem, 1-3, tah. M.Haccî, M.el-Ahdar, eş-Şeriketu’l-cedîde, Magrib 1981.
• Ebû Dâvûd, Sunen, 1-4, tah.M.Muhyiddîn Abdulhamîd, el-mektebetu’l-As- riyye, Sayda-Beyrut, ty.
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî, el-Basâ’ir vez-zehâ’ir, 1-10, tah. Vedâd el-Kâdî, Dâru sâdır, Beyrut 1998.
• Ebû Hilâl el-Askerî, Cemheretu’l-emsâl, 1-2, Dâru’l-fikr, Beyrut.
• Ebû Hilâl el-Askerî, K. es-Sinâateyn, tah. Muhammed el-Becâvî, M. Ebu’l- Fadl İbrâhîm, el-Mektebetu’l-unsuriyye, Beyrut 1419.
• Ebû Muhammed Cafer el-Kârî el-Bagdâdî, Masâriu’l-uşşâk, 1-2, Dâru Sâdır Beyrut.
• Ebû Nuaym el-İsbahânî, et-Tıbbu’n-Nebevî, 1-2, tah. Mustafa Hıdr Dönmez et-Turkî, Dâru İbn Hazm, 2006.
• Ebû Nuaym el-İsbahânî, Marifetu’s-sahâbe, 1-7, tah. Âdil b. Yûsûf el-Azâzî, Dâru’l-vatan li’n-neşr, Riyâd 1998.
• Ebû Saîd el-Endelusî, Neşvetu’t-tarab fî tarîhi câhiliyyeti’l-arab, tah. Nus- ret Abdurrahmân, Mektebetu’l-Aksâ, Ammân.
• Ebû Temmâm Habîb b. Evs, el-Vahşiyyât: el-Hamâsetu’s-sugrâ; tah. Abdu- lazîz el-Meymenî er-Râcekûtî, Dâru’l-maârif, 3.bs. Kahire, ty.
• Ebu’l-Bakâ Kemâleddîn M. ed-Demîrî, Hayâtu’l-hayevân el-kubrâ, 1-2, dâ- ru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, 1424.
• Ebu’l-Ferec el-Muâfâ el-Cerîrî en-Nehrevânî, el-Celîsu’s-sâlihu’l-kâfî ve’l- enîsu’n-nâsihu’ş-şâfî, tah.Abdulkerîm Sâmî el-Cundî, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2005.
• Ebu’l-Hasen, Alî b. Ebi’l-Ferec, el-Hamâsetu’l-Basriyye, 1-2, tah. Muhtâ- ruddîn Ahmed, Âlemu’l-kutub, Beyrut, ty.
• Ebu’l-Maâlî Bahâuddîn M. b. el-Hasen el-Bagdâdî, et-Tezkiretu’l-Hamdû- niyye, 1-10, Dâru sâdır, Beyrut 1417.
• el-Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullâh M.b. Abdullâh, el-Mustedrek ala’s- Sahîhayn, 1-4, tah. Mustafâ Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1990.
• el-Harâitî, Ebû Bekr Muhammed, İ‘tilâlu’l-kulûb, 2.bs, tah. Hamdî ed-De- mirtâş, nşr. Nizâr Mustafâ el-Bâz, Mekke-Riyâd, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yûsuf b. Abdullâh, el-İstîâb fî marifeti’l-ashâb, 1-4, tah. Alî Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-cîl, Beyrut 1992.
• İbn Abdirabbihi, Ebû Amr Şihâbuddîn Ahmed, el-İkdu’l-ferîd, 1-8, Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1404.
• İbn Asâkir, Târîhu Dimaşk, tah. Amr b. Garâme el-Amravî, 1995, Dâru’l-fikr li’t-tibâa ve’n-neşr ve’t-tevzî, 1995.
• İbn Culcul, Tabakâtu’l-etibbâ ve’l-hukemâ, tah. Fuâd Seyyid, Müessese- tu’r-risâle, 2.bs. Beyrut 1985.
• İbn Dureyd, el-İştikâk, tah. Abdusselâm M. Hârûn, Dâru’l-cîl, Beyrut 1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân, el-Cerh ve’t-tadîl, Meclisu dâireti’l-maârifi’l-Osmâniyye, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, Haydarabad-Beyrut, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr, el-Musannef fi’l-ahâdîs ve’l-âsâr, 1-7, tah. Kemâl Yûsuf el-Hût, Mektebetu’-ruşd, Riyâd 1409.
• İbn Ebî Usaybia, Muvaffakuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed, Uyûnu’l-enbâ fî ta- bakâti’l-atibbâ, tah. Nizâr Rizâ, Dâru mektebeti’l-hayât, Beyrut.
• İbn Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, 1-8, tah. Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed Muavvad, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, 1415.
• İbn Hacer el-Askalânî, Tehzîbu’t-tehzîb, 1-12, Matbaatu dâireti’l-maârifi’n- nazzâmiyye, Hind 1326.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed, Vefeyâtu’l-ayân ve enbâu ebnâi’z-zamân, 1-7, tah. İhsân Abbâs, Dâru sâdır, Beyrut, 1900-1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed, Cemheretu ensâbi’l-Arab, Dâ- ru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim, K. el-Maârif, tah. Servet Ukâşe, 2.bs.el-Hey’etu’l-Misriyye, Kahire 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim, Uyûnu’l-ahbâr, 1-4, Dâ- ru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1418.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Alî b. Hibetullâh, el-İkmâl fî refi’l-irtiyâb, 1-7, Dâ- ru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1990.
• İbn Manzûr, Muhtasar Târîhi Dimaşk, 1-29, tah. Rûhiyye en-Nahhâs Riyâd Abdulhamîd Murâd, Muhammed Mutî, Dâru’l-fikr li’t-tibâa ve’t-tevzî ve’n-neşr, Dimaşk 1984.
• İbn Sa‘d, et-Tabakâtu’l-kubrâ, 1-8, tah. İhsân Abbâs, Dâru sâdır Beyrut 1968.
• İbn Saîd el-Endelusî, Neşvetu’t-tarab, tah.Nusret Abdurrahmân, Mektebe- tu’l-aksâ, Amman.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn, Ahbâru’n-nisâ, tah. Nizâr Rızâ, Dâru mektebeti’l-hâyât, Beyrut 1982.
• İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, 1-10, tah. Ömer Abdusselâm Tedmurî, Dâ- ru’l-kitâbi’l-arabî, Beyrut 1997.
• İbnu’l-Esîr, Usdu’l-gâbe, tah. Muhammed Muavvad, Adil Ahmed Abdülmev- cûd, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1994.
• İbnu’l-Kiftî, İhbâru’l-ulemâ bi-ahyâri’l-hukemâ, tah. İbrâhîm Şemsuddîn, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye Beyrut 2005.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn, el-Emâlî, tah. Mahmûd M. et-Tanâhî, 1-3, Mektebetu’l-hâncî, Kahire, 1991.
• İrfan Aycan, “Nadr b. Hâris”, DİA, 32/280-281.
• İrfan Aycan, “Ziyâd b. Ebîh, “DİA, 44/480-482.
• el-Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed, Mecmau’l-emsâl, 1-2, tah. M. Muhyiddîn Abdulhamîd, Dâru’l-marife, Beyrut.
• el-Muberred, Ebu’l-Abbâs M. b. Yezîd, Nesebu Adnân ve Kahtân, tah. Ab- duazîz el-Meynenî er-Râcekûtî, Matbaatu lecneti’t-te’lîf ve’t-terceme ve’n-neşr. Hind 1936.
• el-Munâvî, Abdurraûf b. Tâculârifin, Feyzu’l-kadîr, 1-6, el-Mektebetu’t-ticâ- riyye el-Kubrâ, Mısır 1356.
• en-Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin, Tehzîbu’l-esmâ, 1-4, Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, Beyrut.
• en-Nuveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdulvahhâb, Nihâyetu’l-ereb fî funû- ni’l-edeb, 1-33, Dâru’l-kutubu ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, Kahire 1423.
• Ömer Rizâ Kehhâle, Mucemu’l-muellifîn, 1-13, Mektebetu’l-musennâ, Bey- rut.
• er-Râgîb el-İsfahânî, Muhâdarâtu’l-udebâ, 1-2, Şeriketu dâri’l-erkam, Bey- rut 1402.
• Recep Uslu, “Cündişâpûr”, DİA, 8/117-118.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek, el-Vâfî bi’l-vefeyât, 1-29, tah. Ahmed el-Arnâût, Türkî Mustafâ, Dâru ihyâi’t-turâs, Beyrut 2000.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed, el-Mucemu’l-kebîr, 1-25, 2.bs., tah. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî, Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî, 1-11, 2.bs. Dâ- ru’t-turâs, Beyrut 1387.
• ez-Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm, 1-15, tah. Beşşâr Avvâf Marûf, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
• ez-Zemahşerî, Rebîu’l-ebrâr, 1-5, Müessesetü’l-Alemî, Beyrut 1412.
• ez-Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd, el-A‘lâm, 15. bs., Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.