HÂFIZ’IN GAZELLERİNDE KIRMIZI VE SİYAH / BLACK AND RED IN HAFEZ’S LYRICS

Yıl 2015, Sayı: 26, 193 - 236, 24.04.2016

Yasemin Yaylalı

Öz

Öz: Hâfız-ı Şirâzî, Fars edebiyatının ünlü şairlerindendir. Gazellerinden
oluşan Divan’ı vardır. Gazellerinde ahlaki, felsefi, irfani ve âşıkane
konuları akıcı ve sade bir dil kullanarak işlemiş; en önemlisi kolay gibi
görünen ama taklit edilemeyen bir tarzı benimsemiştir. Hâfız gazellerinde
birçok renge yer vermiş; bunlardan aşk ve ölümle özdeşleşen kırmızı ve siyah
rengi yoğun olarak kullanmış ve onları diğer renklere hâkim kılmıştır.
O, bu hâkimiyeti bazen yaptığı sıfat tamlamalarıyla bu iki rengin ismini
zikrederek; bazen de bu renkleri kullanmadan; ancak onları çağrıştıran çiçeklere,
değerli taşlara, objelere ve şaraba yer vererek sağlamıştır. Hâfız,
siyah rengi bazen sevgilinin gözünün, saçının ve kaşının sıfatı olarak gerçek
anlamda; bazen kara kalp, kara elbise gibi mecaz anlamda kullanmış;
bazen de siyah kelimesi yerine gece, akşam, karanlık gibi siyah çağrışımı
yapan kelime ve durumlara değinerek çeşitli şekillerde yer vermiştir. Hâfız,
kırmızıyı ise sevgilinin güzellik unsurlarını; âşığın acı ve ıstırabını ifade
etmek için kullanmıştır. Sevgilinin kırmızı yanağı, yüzü ve dudağı gül, nesrin,
lale gibi çiçeklere; akik, yakut gibi değerli taşlara; lal renkli şaraba ve
kadehe; ayrıca ateş ve kana benzetilmiştir. Âşığın içindeki hüznün dışarı
yansımasıyla kızaran yüzü; gözlerinden dışarı taşan ciğer kanı; lal, akik ve
şaraba benzetilen kırmızı renkte gözyaşlarıyla; şafak rengine teşbih edilen
gözleriyle ve mezarından yeşeren güllerle kırmızı renk olumsuz bir anlam
taşımıştır. Erguvani, lal renkli ve gül renkli v.b. gibi şarapla ilgili benzetmeler
de kırmızı imajı oluşturmuş; ayrıca kızıl altın, kırmızı yakut, kızıl
aslan ve kırmızı gül gibi tamlamalar da bu kırmızı atmosferi yaratmada
yardımcı olmuştur. Aslında sıfatları olmaksızın kan ve şarap kelimelerinin
geçtiği her yer kırmızı algısı uyandırmıştır.
Anahtar Kelimeler: Siyah, kırmızı, gazel.

 

Abstract: Hafız-ı Şirazi is one of the greatest poets of Persian Literature.
Owning a diwan, Hafız is famous for lyrics each of which are priceless.
He touched philosophical, moral and lyrical topics with a simple style;
moreover he adopted a style which is a seemingly easy but difficult to
imitate. While using colours in his lyrics, Hafız densely used black and red
which are identified with love and death; he made those colours dominant
over other colours. He managed this dominance sometimes by mentioning
them with adjective clauses and sometimes by using things like flowers,
jewels, objects and wine in his poems. Hafız used black in its real meaning
as the adjective of lover’s eye, hair or eyebrow; or as a metaphor like black
heart, black dress; or by mentioning this colour in various statements to
mean night, evening, darkness. He used red to mention beauty factors of
lover or the pain and grief of admirer. Lover’s cheek, face and lips are associated
with flowers like rose and tulip; or with jewels like onyx and ruby;
or with red wine and glass; or with fire and blood. Red colour has a negative
meaning with admirer’s face which blushes due to his melancholy; his
blood coming through his eyes; his red tears associated with ruby, onyx
and wine; his eyes associated with the colour of dawn and his grave having
roses on. The image of red is also created through metaphors related to red
or redbud wine; also metaphors such as red golden, red onyx, red lion and
red rose help creating this atmosphere. Indeed, all words containing blood
and wine create the sense of red regardless of their adjectives.
Key words: Black, red, lyric.