FAZLULLÂH B. RÛZBİHÂN-İ HUNCÎ VE MİHMÂN-NÂME-İ BUHÂRÂ’SI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Sayı: 32, 95 - 128, 03.10.2018

Ümit Gedik

Öz

X./XVI. yy. Orta Asya Türk siyaset ve kültür tarihinin ana kaynaklarından birisi olan Mihmân-nâme-i Buhârâ, Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî tarafından Muhammed Şîbânî Hân’ın (1451-1510) emri ile yazılmıştır. Rûzbihân-i Huncî tarafından Buhârâ’ da yazılmaya başlanan eser, 8 Eylül 1509’da Herât’ta tamamlanmıştır. Çalışmamızın konusunu oluşturan Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî’nin bu eseri Şîbânîler dönemi, Özbek-Kazak ve Özbek-Safevî çatışmaları ve özellikle Muhammed Şîbânî Hân ile ilgili mevcut yegâne eserdir. Çalışmamızda; Şîbânîler Hanlığı ve bu dönem siyasî olayları, Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî’nin hayatı, eserleri, yazarlığı ve üslubu, Mihmân-nâme-i Buhârâ’nın yazılış amacı ve içeriği, nüshaları, eser üzerinde yapılan çalışmalar, eserin dil ve üslup özellikleri tüm detayları ile incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şîbânîler Dönemi, Muhammed Şîbânî Hân, Özbek–Kazak Tarihi, Farsça Tarih Kitapları

AN EVALUATION ON FAZLULLAH B. RUZBIHAN-I KHUNJI AND HIS MIHMAN-NAMA-I BUKHARA

Öz

The work titled Mihman-nama-i Bukhara which was written on request of Muhammed Shaybani Khan is a great source which contains important information for Central Asia of the period. This work has been written in Bukhara and completed in Harat on September 8,1509 by Fazlullah b. Ruzbihan-i Khunji. The work which is about the period of Shaybani and the comflict between Uzbek-Kazakh and Uzbek-Safavid has a characteristic of being unique work about Shaybani Khan and his time. In this work Shaybani’s Khanate, the politics of this period has been examined. The life of Fazlullah b. Rûzbihan-i Khunji, his works, his autorship and style has been emphasized, not only spelling, content, the language and style of Mihman-nama-i Bukhara but also its copies, the other studies have been conducted on work has been tried to convey in details.

Anahtar Kelimeler

The Shaybani Period, Muhammed Shaybani Khan, Uzbek-Kazakh History, Persian History Books

Kaynakça

• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, TTK Basımevi, Ankara, 2000.
• Alışık, G. S., “Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî’nin Yaşamı ve Yavuz Sultan Selim Hân’a Yazdığı Türkçe Manzum Yakarışı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c.2(4), Ankara 2005, s. 70-87.
• ---------------, “Şeybaniler Dönemi için Kaynak Araştırmaları: Mihmân-nâme-i Buhârâ I”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c.1(1), Ankara 2004, s. 118-140.
• Alpargu, Mehmet, “Türkistan Hanlıkları, I. Özbekler ve Özbek Hanlıkları, 1.1. Terimler ve Özbeklerin Menşei”, Türkler, C.8, Ankara 2002, s.557-559.
• Altıer, Semiha, “Bir Sanat Hamisi Olarak Muhammed Şiban Hân ve Maveraünnehir’deki Kültür Politikası”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.5(4), Ankara 2008, s. 143-162.
• Barthold, W., “Şeybânîler”, MEB İA, C.11, İstanbul 1993, s. 456-458.
• ----------------, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, haz. İsmail Aka-Kazım Yaşar Kopraman, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Bouvat, L, “Şeybânî Hân” MEB İA, C.11, İstanbul 1993, s.610.
• Browne, E. G., Târîh-i Edebiyât-i İrân, çev. Gulâmhuseyn Sadrî Efşâr, 4.bs., Tahran 1368.
• Gömeç, Saadettin, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları, 2011.
• Gündoğdu, Abdullah, “Şiban Hân Sülalesi ve Özbek Ulusunun Teşekkülü”, Türkler, C.8, Ankara 2002, s.606-611.
• Hasan, Rumlu, Şâh İsmail Tarihi (Ahsenü’t-Tevarih), çev. Cevat Cevan, Ardıç Yayınları, Ankara 2004.
• Huncî, Fazlullâh b. Rûzbihân, Bed’î῾u’z-Zamân Fî Kıssatî Hayy İbn Yakzân, haz. Derya Örs, Divan Kitap, Ankara 2009.
• ------------------, Mihmân-nâme-i Buhârâ, Minûçihr Sutûde neşr., Tahran 1341.
• Kafalı, Mustafa, Altınordu Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İ.Ü Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1976.
• -------------------, “Cöçi Sülalesi ve Şu’beleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sa.1, İÜ Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1970, s.103-120.
• -------------------, “Şiban Hân Sülalesi ve Özbek Ulusu”, Atsız Armağanı, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1976.
• Örs, Derya, “Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî ve Târih-i ῾Âlem-ârây-i Emînî’si”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları ABD Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, 1998.
• Ötemiş Hacı, Çengiz-nâme, haz. İlyas Kamalov, TTK Basımevi, Ankara 2009.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hahnedanlar, İslam Devletleri, C.I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Roux, Jean Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Lale Arslan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2001.
• Safâ, Zebîhullâh, Târîh-i Edebîyât der İrân, C.4, 2. bs, Tahran 1363.
• Sümer, Faruk, Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK Basımevi, Ankara 1999.
• Togan, Zeki Velidî, Bugünkü Türk İli Türkistan ve Yakın Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
• Türkoğlu, İsmail, “Şeybânî Hân”, DİA, C.XXXIX, İstanbul 2010, s.43-45.
• ------------------, “Şeybânîler”, DİA, C.XXXIX, İstanbul 2010, s.45-47.
• Yazıcı, Tahsin, “Safeviler” MEB İA, C.10, İstanbul Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, s. 53-59.
• ------------------, “Şâh İsmail”, MEB İA, C.11, İstanbul Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, s. 275-279.