BİR SÛFÎNİN KENDİ HAKİKATİYLE SÖYLEŞMESİ: MEHMED EMÎN EFENDİ’NİN EL-MAKĀMETÜ’SSÛFİYYE ADLI ESERİ VE KEMÂLEDDİN HARPUTÎ’NİN TERCÜMESİ

Yıl 2017, Sayı: 31, 59 - 103, 01.10.2018

Ahmet Karataş

Öz

Makāme, İslâm edebiyatının türlerinden olup hayâlî bir kahramanın mâcerâlarının anlatıldığı kısa hikâyelerdir. Bu hikâyelerde dikkat çeken en önemli özellik müellifin metni başta secî, tenmîk ve cinâs olmak üzere bir çok edebî sanatla süslemesi, telaffuzu zor ve az kullanılan kelimeleri tercih ederek gâyet süslü bir üslubu benimsemesidir. Lafzın mânâdan üstün tutulması müellifin dile hâkimiyetini göstermesi bakımından önemlidir. Arap dünyasında Hemedânî ve Harîrî bu türde çığır açmışlardır. Ancak bazı makāmelerde şekil hususiyetleri yerini korumasına rağmen öğretme, nasihat etme, güzel ahlâka teşvik gibi hususlar esas gâye hâline getirilmiştir. XIX. asrın sonlarında Mamuretü’l-azîz’de (Elazığ) müddeî-i umûmîlik (savcılık) yapan Mehmed Emîn Efendi’nin yazdığı ve makalemizin ana
konusunu teşkil eden Arapça tasavvufî makāme de şekil özelliklerinden ziyâde muhtevâsı yönüyle önem arzeden bir metindir. Elazığ’ın önde gelen müderris ve müftülerinden Mehmed Kemâleddin Harputî Efendi bu makāmeyi tercüme etmiş ve aslıyla beraber Cerîde-i Sûfiyye dergisinde tefrikalar hâlinde yayımlamıştır. Bu makalede türünün Osmanlı’daki son örneği olan söz konusu makāme, konusu, muhtevâsı ve kaynakları bakımından ele alınmış, Kemâleddin Efendi’nin tercümede gözettiği unsurlar belirlenmiş ve metnin aslı harekelenip çeşitli dipnotlarla zenginleştirilerek tercümesiyle birlikte ilim dünyasının dikkatlerine sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makāme, Mehmed Emîn Efendi, Mehmed Kemâleddin Harputî, Cerîde-i Sûfiyye, Ma‛mûretü’l-azîz (Elazığ)

A SÛFIS COMMUNE WITH HIS OWN TRUTH: MEHMED EMÎN EFENDI’S EL-MAKĀMETU’SSÛFIYYE AND ITS TRANSLATION BY KEMÂLEDDIN HARPUTÎ

Öz

Makāme is a genre of the Islamic literature in which an imaginary hero’s short stories are told. The most significant feature of those stories is the authors style. The author decorates his work with many arts mostly by secî, tenmîk and cinâs and chooses phonetically different and less used words to create a flowery style. In this style words are preffered over meanings and that is also important to show the author’s language dominance. In Arabic world Hemedânî and Harîrî opened a new era in this style. But also in some makāmes even thought the style protected its place some topics such as teaching, to advise, encouragement to the good manners
became the purpose of the genre. This article focus on the makāme written in Arabic by Mehmed Emîn Efendi who was the attorney general in Elazığ at the end of the 19th century. The text is important according to its context rather than its style. Mehmed Kemâledddîn Harputî one of the foremost müderris and the müfti of Elazığ translated this makāme and serialized it with its original in Cerîde-i Sûfiyye journal. In this article the uppermentioned makāme -being the last of its kind in Ottoman Era- is presented to the attention of the scholars by taking up its topic, content and sources and also Kemâleddin Efendi’s way of translation is determined, the original text is enriched with footnes, vowelized and presented with its translation.

Anahtar Kelimeler

Maqāma, Mehmed Emîn Efendi, Mehmed Kemâleddin Harputî, Cerîde-i Sûfiyye, Ma‛mûretü’l-azîz (Elazığ)

Kaynakça

• Abdullah Ahmed b. Acîbe, Mi‛râcü’t-teşevvuk ilâ hakāiki’t-tasavvuf (thk. Abdülmecîd Hayyâlî), Fas, Merkezü’t-turâsi’s-sekāfî el-Mağribî: ed-Dâru’l-beyzâ, ty.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ’ştehera mine’l-ehâdîsi ‘alâ elsineti’n-nâs (thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed), I-II, Dımaşk: Mektebetü’l-‛ilmi’l-hadîs, 1421.
• Âşık, Nevzat, “el-Hemezânî ve Makāmât’ı, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1 (İzmir 1983), s. 67-96.
• Âşık, Nevzat, “Hicrî IV. Asırdan Sonra Makāmât Yazanlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2 (İzmir 1985), s. 55-74.
• Atay, Hüseyin, Osmanlı’da Yüksek Din Öğretimi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983, s. 80ç
• Ayyıldız, Erol, “Makāme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVII, Ankara: TDV, 2003, 417-419.
• Beeston, A.F.L., “Makāmât Türünün Kökeni” (trc. Ömer Kara), Kafkas Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1 (Kars 2014), s. 211-223.
• Brockelmann, Carl, “Makāme”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1987, VII, 197-201.
• Buhârî, es-Sahîh, Riyâd: Dârü’s-selâm, 1999.
• Çağmar, M. Edip, “ez-Zemahşerî ve el-Makāmât Adlı Eseri”, Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, IV/1 (Diyarbakır 2002), s. 77-98.
• Demirci, Gülyaşar, Mısır Edebiyâtında Kısa Hikâye, yüksek lisans tezi 2014, Atatürk Üniversitesi SBE.
• Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed el-Ensârî, İhkâmü’d-delâle ‛alâ tahrîri’r- Risâle (thk. Abdülcelîl Atâ), I-II, Dımaşk: Dârü’n-Nu‛mân li’l-‛ulûm, 2000.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Mişkâtü’l-envâr ve mısfâtü’l- esrâr (thk. Abdülazîz İzzeddîn Seyrevân), Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Gülle, Sıtkı, “Arap Edebiyâtında Makāme ve el-Harîrî’nin Osmanlı Medreselerinde Yüksek Arapça Öğretimi Çerçevesinde Okutulan el-Makāmât’ı”, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2 (İstanbul 2000), s. 179-201.102
• Gülle, Sıtkı, el-Harîrî: Hayatı, Arap Dili ve Edebiyâtına Dâir Çalışmaları, doktora tezi, 1995, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İbn Mâce, Sünen (ta‛lîk: Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî), Riyâd: Mektebetü’l- Ma‛ârif li’n-neşri ve’t-tevzî‛, 1417.
• İpek, Muhammet Selim, “Arap Edebiyâtında Makāme Sanatı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, X/51 (yy 2017), s. 109-118.
• Karaca, Ahmet Cevdet, Arap Edebiyâtında Makāme ve Bazı Makāmât Örnekleri, yüksek lisans tezi, 2005, Uludağ Üniversitesi SBE.
• Karataş, Ahmet, “Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 49 (İstanbul 2015), s. 29-125.
• Korkmaz, Bülent, Edebî-Tıbbî Makāmeleri Işığında Suyûtî ve Makāme Sanatına Katkıları, yüksek lisans tezi, 2011, Ankara Üniversitesi SBE.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâle (thk. Abdülhalîm Mahmûd-Mahmûd b. Şerîf), I-II, Kahire: Dârü’l-Ma‛ârif, 1989.
• Mehmed Emîn Zeki Bey, Târîhu’s-Süleymâniye (Kürtçe’den Arapça’ya trc. ve nşr. Muhammed Cemîl Bendî er-Rûzbeyânî), Bağdad: Şeriketü’n-neşr ve’t-tıbâ‛ati’l-‛ Irâkıyyeti’l-mahdûde, 1951.
• Mehmed İbn Resûlzâde, Ta‛lîku İbn Resûl ‛alâ Siyâlkûtî, İstanbul: Civelkiyan Matbaası, 1302.
• Müslim, es-Sahîh (nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî), Riyâd: Dâru Taybe, 2006, s. 96.
• Ömer b. Kīnne, “Fennü’l-makāme fi’l-edebi’l-Arabî’l-Cezâirî hilâle’lkarneyni’t- tâsi‛ ‛aşer ve’l-‛ışrîn”, Mecelletü Külliyeti’l-insâniyyât ve’l-‛ulûmü’l- ictimâ‛iyye, sy. 23 (Katar 2000), s. 279-332.
• Seyyid Şerîf Cürcânî, et-Ta‛rîfât, Mısır: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1306.
• Şevkī Dayf, el-Makāme, Kahire: Dâru’l-Ma‛ârif, 1987. Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-IX, İstanbul: Matbaa-i Ebü’z- Ziyâ, 1935-1938.
• Yûsuf Nûr Avad, Fennü’l-makāme beyne’l-meşrık ve’l-mağrib, Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kalem, 1979.