Ibrahim Vahdi Efendi (d.1126/1714) and His Shawahid Sharhes

Yıl 2018, Sayı: 33, 61 - 90, 21.12.2018

Mehmet Yavuz

Öz

Abstract: In this article, Ottoman scholar and calligrapher, who lived between in the second half of the 17th century and in the first quarter of the 18th century, Vahdî İbrahim Effendi’s shawâhid sharhes have been introduced. In this context, his brief biography and works have been presented. “Shâhid” (pl. Shawâhid) is the word that is used to determine the rules of Arabic language and mostly it consists of verses. Because these shawâhids are given separately from their contexts, there has been a need to annotate them for making more understandable the closeness in the sense and also the part of word that is supplied proof. In Arabic literature, the tradition of writing shawâhid sharhes grew up as a seperated kind of copyright and started in the second century, rather started with sharhes of shawâhids in Sîbeveyhi’s el-Kitâb and had been continued until recently. In the context of Vahdî İbrahim Effendi’s shawâhid sharhes, we have also presented the shawâhid sharhes of the works written in the fields of nahw, balaghah, adab and tafsîr chronologically as far as we could find.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Vahdi, Sharh, shahid, shawahid, al-Talkhis, calligrapher

İbrahim Vahdi Efendi (ö.1126/1714) ve Şevâhid Şerhleri

Öz

Öz: Bu makalede XVII. Asrın son yarısı ile XVIII. Asrın ilk çeyreğinde yaşamış Osmanlı âlim ve hattatlarından Vahdî İbrahim Efendi’nin şevâhid şerhleri tanıtılmıştır. Bu bağlamda müellifin kısaca hayatı ve eserleri verilmiştir. Arap dilinin kuralların tespitinde delil olarak kullanılan ve daha çok manzum metinlerden oluşan sözlere “şâhid” (ç. Şevâhid) denilmektedir. Bu şahidler bağlamından ayrı olarak verildiği için hem anlamlarındaki kapalılığı, hem sözün delil olarak getirildiği kısmı daha anlaşılır kılmak için bunların şerhine ihtiyaç duyulmuştur. Arap edebiyatında ayrı bir telif türü olarak gelişen bu şevâhid şerhi yazma geleneği ikinci asırdan daha doğrusu Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ında geçen şevâhidlerin şerhleri ile başlamış ve son zamanlara kadar devam etmiştir. Vahdî İbrahim Efendi’nin şevâhid şerhleri bağlamında gramer, belagat, edebiyat ve tefsir alanlarına dair yazılan eserlerin tespit edebildiğimiz şevâhid şerhleri de kronolojik olarak verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vahdî İbrahim, şerh, şâhid, şevâhid, et-Telhîs, hattat

Kaynakça

• Abdülkadir el-Bağdadi, Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-‘Arab (thk. Abdüsselam Muhammed Harun), I-XIII, Kahire 1989.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, I-II, İstanbul 1951.
• ___________ , İzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-fünûn, I-II, İstanbul 1945.
• Buğyetü’l-vu‘ât, bk. Suyuti.
• el-Bulğa, bk. Fîrûzâbâdî
• Brockelmann Carl, GAL: Geschichte der Arabischen Litteratür, I-II, Leiden 1943-1949.
• Bursalı Mehmed Tahir, OM: Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul 1333/1915.
• DİA: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, I-XLIVI, İstanbul 1988-2013.
• Fîruzâbâdî, el-Bulğa fî teracimi eimmeti’n-nahvi ve’l-luğa (thk. Muhammed el-Mısrî), 1987, Safat
• GAL, bk. Brockelmann Carl
• GAS, bk. Sezgin, Fuat.
• Hediyyetü’l-ârifîn, bk. Bağdatlı İsmail Paşa,
• Hizânetü’l-edeb, bk. Abdülkadir el-Bağdadi.
• Hulâsatü’l-eser, bk. Muhibbi.
• el-Fihrist, bk. İbnü’n-Nedîm
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakûb, el-Bulğa fî terâcîmi e’immeti’n-nahv ve’l-luğa, thk. Muhammed el-Mısrî, Küveyt 1087.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-arab, I-XV, Beyrut 1990.
• İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshak, el-Fihrist (thk. Nâhid Abbâs Osmân), Katar 1985.
• İnbûhu’r-ruvât, bk. İbnü’l-Kıftî.
• İbrahim ŞABAN, Türk-Osmanlı Âlimlerinin Arap Belâgatına Yaptıkları Katkılar -XII-XIII. Asırlar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007).
• İbnü’l-Kıftî, Alî b. Yûsuf el-Vezîr, İnbûhu’ruvât alâ enbâhi’n-nuhât (thk. Muhammed Fadl İbrâhîm), I-IV, Beyrut 1986.
• İzâhu’l-meknûn, bk. Bağdatlı İsmail Paşa.
• Kamusu’l-A’lâm, bk. ez-Zirikli.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, I-II, İstanbul 1941.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-müellifîn I-XV, Beyrut ts.
• Keşfü’z-zunûn bk. Kâtip Çelebi.
• Kitâb el-Cümel fi’n-nahv li’z-Zeccâcî (tah. Ali Tevfîk el-Hamed), Beyrut 1984.
• Lisânü’l-Arab, bk. İbn Manzûr.
• Mahmud Hasan et-Tûnâkî, Mu’cemü’l-Musannifîn, I-IV, Beyrut ts.
• Mevsü‘atü tabakâti’l- fukahâ, I-XIV, Müessestü’l-İmam es-Sâdık, Edt. Şeyh Cafer es-Sübhânî, 1418 h.ş./1997m.), İran/Kum.
• Mu‘cemü’l-Musannifîn, bk. Mahmud Hasan et-Tûnâkî.
• Mu‘cemü’l-müellifîn, bk. Kehhâle.
• Muhibbi, Hülâsatü’l-eser fi a‘yâni’l-karni’l-hâdî aşer, I-IV, Dâr Sâdır, Beyrut.
• Müstakimzâde, Süleyman Sadettin, Mecelletü’n-nisâb, Tıpkıbasım, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• el-Müzhir, bk. Suyûtî.
• Sezgin, Fuat, GAS: Geschichte Des Arabischen Schrittums, I-XVII, 1983-2017, Frankfurt.
• SO. Bk. Mehmed Süreyya, Sicilli Osmânî, I-IV, İstanbul 1308/1890.
• Suyuti, Celaleddîn Abdurrahman, Buğyetü’vu‘ât fî tabakâti’l-lüğaviyyîn ve’n-nuhât (thk. Muhammed Ebü’l-azl İbrahim), I-II, Beyrut, ts.
• _______ , el-Müzhir fî ulûmi’l-luğa ve envâ’ihâ, thk. Muhammed Ahmed Câdü’l-Mevlâ ve dğr. I-II, Beyrut 1987
• Şekâik, bk. Taşköprülüzâde.
• Şevket Rado, Türk Hattatları, İstanbul
• Taşköprülüzâde, İsâmeddin Ahmed Efendi, eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye, (nşr. Ahmed Suphi FURAT), İstanbul 1985.
• Türk Hattatları, bk. Şevket RADO
• TDEA: Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, I-VIII, İstanbul 1976-1998.
• ez-Zirikli, Hayreddin, el-A’lâm kâmûsu terâcim, I-VIII, Beyrut 1984.
• http://www.kalem-guzeli.org/index.php?go=main&KNO=92 (Çevirimiçi: 26. 04. 2018).