Relations Between Irāḳ Seljuk State and ʿAbbāsīd Khalīfate According to Tajaribu’s-Salaf

Yıl 2022, Sayı: 40, 215 - 233, 28.04.2022

Pınar Kaya Tan

https://doi.org/10.26650/jos.1080880

Öz

Hindū-shāh as-Sahibî an-Nakhčiwānī (d. 730/1329–1330), one of the 14th century historians, men of letters and scholars, wrote his Persian historical book Tajaribu’s-Salaf der Tawarikhi’l-Khulafa wa’l-Wuzara after 724 (1324), when he was in the service of Nuṣratu’d-Dīn Aḥmad b. Yūsufshah (695–733/1296–1333), one of the Atabakan of Luristan, The work, which contains information about the ʿAbbāsīd Khalīfas and the viziers who served with them, undoubtedly contains detailed information about the neighboring dynasties that had close contact with the ʿAbbāsīd Khalīfate. In this respect one of the states written down in the work is the Irāḳ Seljuk State (511–590/1118–1194). Especially due to its close location to Baghdād, the center of the khalīfate, the relations between the two states and the power struggles that sometimes occurred are frequently discussed in the work. In this study, the relations between the Irāḳ Seljuk State and the ʿAbbāsīd Khalīfate will be examined in the light of the information given by Hindū-shāh as-Sahibî and the information conveyed by the author will be evaluated by comparing it with the narrations of contemporary sources.

Anahtar Kelimeler

Hindū-shāh as-Sahibî, Tajaribu’s-Salaf, Irāḳ Seljuks, ʿAbbāsīds, Baghdād.

Tecâribü’s-Selef’e Göre Irak Selçukluları ve Abbâsî Hilâfeti Arasındaki İlişkiler

Öz

XIV. yüzyılın tarihçi, edebiyatçı ve âlimlerinden Hindûşâh es-Sâhibî en-Nahcıvânî (ö. 730/1329-1330), Lûr-ı Büzürg atabeglerinden Nusretüddin Ahmed b. Yûsufşah’ın (695-733/1296-1333) hizmetinde bulunduğu devirde tarihe dâir Tecâribü’s-selef der Tevârîh-i Hulefâʾ ve Vüzerâ-yı Îşân adlı Farsça tarihî eserini 724 (1324) yılından sonra te’lif etmiştir. Abbâsî Halifeleri ve onların yanında görev yapmış vezirler hakkında bilgiler içeren eserde şüphesiz Abbâsî Hilâfeti ile yakın temaslarda bulunan komşu hânedanlar hakkında ayrıntılı mâlûmat bulunmaktadır. Bu hususta kaleme alınan devletlerden biri de Irak Selçuklu Devleti’dir (511-590/1118-1194). Bilhassa halifelik merkezi olan Bağdat’a yakın konumda bulunması sebebiyle iki devlet arasında yaşanan ilişkiler ve kimi zaman vukū bulan güçlü mücâdeleler eserde sıklıkla ele alınmıştır. Bu çalışmada Hindûşâh es-Sâhibî’nin verdiği bilgiler ışığında Irak Selçukluları ile Abbâsî Hilâfeti arasındaki münâsebetler tetkik edilecek ve yazar tarafından aktarılan mâlûmat çağdaş kaynakların rivâyetleriyle de mukāyese edilerek değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hindûşâh es-Sâhibî, Tecâribü’s-selef, Irak Selçukluları, Abbâsîler, Bağdat

Kaynakça

• Alptekin, Coşkun. TheReign of Zangı (521-541/1127-1146). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1978.
• Alptekin, Coşkun. “Irak Selçukluları”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi (DGBİT), VII. içinde 291-337. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Aka, İsmail. “Hindûşah es-Sâhibî”. DİA. XVIII: 116-117. İstanbul: TDV, 1998.
• Azar Nasırabadi, Gülseren. Hârezmşâhlar Döneminde Diplomasi ve Elçilik Faaliyetleri. Ankara: Altınordu Yayınları, 2021.
• Azar Nasırabadi, Gülseren. “Büyük Selçuklular Dönemi’nde Hemedan’ın Siyasi Tarihi”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi (USAD). Sayı: 12 (Bahar 2020): 209-236.
• Bündârî. Zübdetü’n-Nusra ve nuhbetü’l-‘usra. Çev. Kıvameddin Burslan. Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Çevik, Adnan. “Sultan Muhammed, Sultan Süleymanşah, Sultan Arslanşah Devrinde Irak Selçukluları Tarihi (548-572/1153-1176)”. Yüksek Lisans tezi. Marmara Üniversitesi, 1995.
• Demir Özşirin, Sezen. “Abbâsî Halifesi el-Muktefî Liemrillâh’ın Hayatı ve Dönemindeki Önemli Siyasî Gelişmeler”. Yüksek Lisans tezi. Marmara Üniversitesi, 2019.
• Gürbüz, Meryem. “Tekiş, Alâeddin”. DİA. XL: 364-365. İstanbul: TDV, 2011.
• Hançabay, Halil İbrahim. Abbâsîler Döneminde Vezirlik (295-530/908-1136). İstanbul: Klasik Yay., 2017.
• Hartmann, Angelika. An-Nasir li-Dın Allah 1180-1225PolitikReligion Kultur in derSpaeten Abbasidenzeit. Berlin-New York: De Gruyter, 1975.
• Hartmann, Angelika. “Nâsır-Lidînillâh”. DİA. XXXII: 399-402. İstanbul: TDV, 2006.
• Hindûşah es-Sâhibî. Tecâribü ’s-selef der Tevârîh-i Hulefâ' ve Vüzerâ-yı Îşân. Nşr. Abbas İkbâl-i Âştiyânî, Tahran: 1357.
• İbn Vâsıl. Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb. Nşr. Cemâleddin eş-Şeyyâl. I. Kahire: 1953-1960.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb, Biyografilerle Selçuklular Tarihi. Çev. Ali Sevim. Ankara: TTK, 1982.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. Nşr. Muhammed b. Atâ ve Mustafa A. Atâ. XVII. Beyrut: 1992.
• İbnü’l-Esîr. İslâm Tarihi İbnü’l Esîr, el-Kâmil fi’t-Târih Tercümesi. Çev. Abdülkerim Özaydın. X-XII. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• İbnü’l-İbrî. Abû’l-Farac Tarihi. Çev. Ömer Rıza Doğrul. II. Ankara: TTK, 1950.
• İbnü’l-İmrânî. el-İnbâ‘ fî târîhi’l-hulefâ. Nşr. Kasım es-Sâmerrâî. Kahire: 1419/1999.
• İbnü’t-Tıktaka. el-Fahrî (Devletİdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 632-1258). Çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2016.
• İnce Sancaklı, Fatma. “İmadeddin Zengi ve Urfa’nın Fethi”, Ahî Evran Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-XII. içinde 23-51. ed. Yunus Emre Tansü. Ankara: 2021.
• Kafesoğlu, İbrahim. Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221). Ankara: TTK, 1992.
• Kaya, Pınar. “Arslanşah ve II. Tuğrul Dönemi Irak Selçukluları Tarihi (1161-1194)”. Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi, 2017.
• Kaya Tan, Pınar. “Irak Selçuklu, Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Üçgeninde Kudretli Hille Emîri: Dübeys b. Sadaka”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. Sayı: 16 (Güz 2020): 225-249.
• Kayhan, Hüseyin. Irak Selçukluları. Konya: Çizgi Kitabevi, 2001.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu: İkinci İmparatorluk Devri. II. Ankara: TTK, 1984.
• Köymen, Mehmet Altay. Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: TTK, 2017.
• Köymen, Mehmet Altay. “Son Irak Selçukluları Hükümdarı II. Tuğrul ve Zamanı”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ord. Prof. Dr. Ahmed Zeki Velidi Togan Özel Sayısı. Sayı:13 (1985): 215-234.
• Kurpalidis, G. M. Büyük Selçuklu Devleti’nin İdarî Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Çev. İlyas Kamalov. İstanbul: Ötüken Yay., 2007.
• Kurtuluş, Rıza. “Lur-ı Büzürg”. DİA. XXVII: 225-226. Ankara: TDV, 2003.
• Le Strange, Guy. Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya). Çev. Adnan Eskikurt ve Cengiz Tomar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2015.
• Merçil, Erdoğan. “Şahne”. DİA. XXXVIII: 292-293. İstanbul: TDV, 2010.
• Öğün Bezer, Gülay. “Zengî, İmâdüddin”. DİA. XLIV: 258-261. İstanbul: TDV, 2013.
• Özaydın, Abdülkerim. “Selçuklular Döneminde Nakîbü’n-Nukabâların Siyâsî, İdârî ve İçtimâî Hayattaki Rolleri: Tırâd b. Muhammed ve Oğlu Ali b. Tırâd el-Kureşî el-Hâşimî el-Abbâsî ez-Zeynebî Örneği”. TYB Akademi: Osman Turan ve Selçuklular Özel Sayısı. Yıl: 4. Sayı: 12 (2004): 101-114.
• Özaydın, Abdülkerim. “Dübeys b. Sadaka”. DİA. X: 14. İstanbul: TDV, 1994.
• Özaydın, Abdülkerim. “Mahmûd b. Muhammed Tapar”. DİA. XXVII: 371-372. Ankara: TDV, 2003.
• Özaydın, Abdülkerim. “Muktefî-Liemrillâh”. DİA. XXXI: 145-146. Ankara: TDV, 2020.
• Özaydın, Abdülkerim. “Râşid-Billâh”. DİA. XXXIV: 465-466. İstanbul: TDV, 2007.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Selçuklu-Hilâfet Münasebetlerinde Bir Dönüm Noktası: Halife el-Müsterşid’in Katli Meselesi”. Tarih Dergisi. Sayı: 39 (2004): 1-35.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Müsterşid-Billâh”. DİA. XXXII: 145-147. İstanbul: TDV, 2006.
• Öztürk, Murat. Irak Selçuklu Devleti Atabegleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2019.
• Öztürk, Murat. “Selçuklu Emîri Hasbeg b. Belengiri”. Prof. Dr. Işın Demirkent Anısına / In Memory of Prof. Dr. Işın Demirkent. Editörler Abdülkerim Özaydın vd. İstanbul: 2008, 463-473.
• Polat, Ziya. Umut İradesi: İmâdüddin Zengî. İstanbul: Hiperlink, 2019.
• Râvendî. Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti). Çev. Ahmed Ateş. I-II. Ankara: TTK, 1999.
• Yâkut el-Hamevî.Mu‘cemü’l-büldân. II, IV. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977/1397.
• Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. Nşr. Şuayb el-Arnaut vd. XIX. Beyrut: 1417/1996.