Sürgün Şairi Mahmud Bayram et-Tûnisî

Yıl 2022, Sayı: 40, 195 - 214, 28.04.2022

Ömer İshakoğlu

https://doi.org/10.26650/jos.1081510

Öz

Mahmud Bayram, Tunus asıllı bir aileye mensup olarak Mısır’da doğdu ve yetişti. Hayat şartları düzenli bir eğitim almasına engel olsa da zekâsı ve okumaya olan ilgisi sayesinde toplumun önde gelenleri arasına girmeyi başardı. Ancak mücadeleci ruhu ve haksızlıklara karşı olan duyarlılığı neticesinde özellikle sömürge güçleri ve onların güdümünde olan yönetimler tarafından sürgün cezasına çarptırıldı. Hayatının önemli bir bölümünü sürgünde ve zor şartlar altında geçirdi. Buna rağmen Mısır’da başlamış olduğu yazın hayatına sürgünde de devam etti. Çeşitli gazete ve dergilerde idareci ve yazar olarak çalıştı. Şiir, makale, öykü ve makâme türlerinde eserler vermiş olsa da, halk dilinde yazdığı zecelleri ve şarkı sözleri ile tanındı. Bu yüzden edebiyat dünyasında hak ettiği yeri bulamadı. Kendisi hakkında Türkçe müstakil bir çalışma yapılmamış olmasından dolayı kaleme alınan bu makalede; Mahmud Bayram’ın ihmal edilerek görmezden gelinen kişisel yönleri ile yazdığı birçok edebi tür hakkında incelemede bulunulmuştur. Ayrıca edebiyatçı kimliğine ek olarak, siyasi ve reformcu bir yapıya sahip olduğu ve bunun için çetin mücadelelere giriştiği görülmüştür. Kendisine yakıştırılan halk sanatçısı sıfatının yanı sıra, aynı zamanda edebi değeri yüksek ürünler verdiği de tespit edilmiştir. Bütün bunların ışığında; yazdığı her bir edebi tür hakkında müstakil çalışmaların ya da bilimsel tezlerin kaleme alınmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mahmud Bayram et-Tûnisî, Mısır, Tunus, Zecel, Ümmü Gülsüm

The Exiled Poet Maḥmūd Bayram Al-Tūnīsī

Öz

Maḥmūd Bayram was born and raised in Egypt as a member of a Tunisian family. Although his circumstances prevented him from receiving a regular education, he eventually became a leading figure in society thanks to his intelligence and devotion to study. However, Bayram’s fighting spirit and sensitivity to injustice resulted in him being sentenced to exile by the colonial powers and the administrations under their control. Despite spending most of his life in exile under difficult conditions, he continued the literary pursuits that he had started in Egypt. He also worked as a manager and writer for various newspapers and magazines. Although he produced works in genres such as poetry, articles, stories, and maqāms, he was best known for his zadjal and song lyrics written in the local vernacular. Consequently, Bayram did not achieve the recognition he deserved in the literary world. This article, which addresses the absence of a private study of him in Turkish, examines the many literary genres in which Maḥmūd Bayram wrote and considers previously neglected personal aspects of his works. Alongside his literary identity, Bayram often adopted political and reformist structures and engaged with difficult struggles accordingly. While the title of folk artist was attributed to Bayram, this study demonstrates that he also produced works of high literary value. Thus, it would clearly seem beneficial to undertake individual studies or learned dissertations about his works in each literary genre.

Anahtar Kelimeler

Maḥmūd Bayram al-Tūnīsī, Egypt, Tunisia, Zadjal, Umm Kulthum

شخصية الخليفة عبد الرحمن الناصر في األدبين العربي والتركي: دراسة مقارنة بين عبد الحق حامد وجرجي زيدان

Öz

ملخص ً في التاريخ، وشهدت شخصية الخليفة األموي عبد الرحمن الناصر من الشخصيات المهمة التي تركت أثرا ً في المجاالت العلمية واإلدارية والسياسية ً وازدهارا األندلس مدة حكمه التي تجاوزت الخمسين سنة تطورا ً من الكتب والقصص والروايات والعسكرية والعمرانية. ولفتت هذه الشخصية انتباه الكتاب، فكتبوا عنها عددا والمسرحيات في مختلف اللغات، ومن الذين تناولوا هذه الشخصية الكاتب التركي عبد الحق حامد في مسرحية »تزر أو الملك عبد الرحمن الثالث«، وجرجي زيدان في رواية »عبد الرحمن الناصر«. تناولت هذه الدراسة شخصية عبد الرحمن الناصر في هذين العملين األدبيين اللذين يحمالن اسمه، لكن شخصيته ُدّم فيهما بدت مختلفة. في المقدمة تم التعريف بعبد الرحمن الناصر وأهم األعمال األدبية التي جسدته، ثم ق ُشير إلى نقاط االختالف والتوافق في العملين عرض موجز للعملين المدروسين، أما في قسم المقارنة فأ فيما يتعلق بشخصية عبد الرحمن الناصر، وتمت اإلشارة إلى أسباب االختالف في تقديم هذه الشخصية، والتي تتمثل في الهدف من استدعائها أو الكتابة عنها، وخلص البحث إلى أن الكاتبين اشتركا بتقديم هذه الشخصية التاريخية في إطار قصة خيالية، لكنهما اختلفا في صوغ هذه الشخصية، وتوظيفها، فجنح بها الكاتب التركي عبد الحق حامد إلى المثالية، بينما عدل بها جرجي زيدان نحو السلبية.

Anahtar Kelimeler

األدب المقارن، عبد الرحمن الناصر، عبد الحق حامد، جرجي زيدان, األدب المقارن، عبد الرحمن الناصر، عبد الحق حامد، جرجي زيدان, األدب المقارن، عبد الرحمن الناصر، عبد الحق حامد، جرجي زيدان,

Kaynakça

• Ayyıldız, Erol. “Makâme”. DİA. XXVII: 417-419. Ankara: TDV, 2003.
• el-ʻAzb, Yusrî. Ezcâl Mahmûd Bayram et-Tûnisî: dirâse fenniyye. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-ʻAmme li’l-Kitâb, 1981.
• el-Bennâ, Muhammed Kâmil. Bayram et-Tûnisî kemâ ʻaraftuhu. Kahire: Metâbiʻ Cerîdeti’s-Sabâh, 1961.
• ---------------------------------- Mahmûd Bayram et-Tûnisî: Kîsâratu’l-edebi’ş-şaʻbî. Tunus: ed-Dâru’lʻArabiyye li’l-Kitâb, 1983.
• Booth, Marilyn. “Bayram al-Tūnisi Azjāl and The Egyptian Community”. al-’Arabiyya. 15 (1982), 34-51.
• el-Câbirî, Muhammed Salih. Mahmûd Bayram et-Tûnisî fi’l-menfa. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1987.
• Ebû Fâşâ, Tâhir. Makâmât Bayram. Kahire: Mektebetu Medbûlî, t.y.
• Ebû Zeyd, Heysem. “Bayram et-Tûnisî ve Umm Kulsum”, el-ʻArabiyyu’l-Cedîd. 05 Ocak 2019, Erişim 19.02.2022. https://www.alaraby.co.uk/ بيرم-التونسي-وأم-كلثوم-وأنا-بودّع-وحيدي
• Fethullah İzis ve Mahmud Kâmil. Umm Kulsûm, Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2001.
• Görgün, Hilal. “Sa‘d Zağlûl”. DİA. XXXV: 378-379. İstanbul: TDV, 2008.
• İbn Ebu’d-Dıyâf. İtḥâfu ehli’z-zamân bi-ahbâri mulûk Tûnis ve ahdi›l-emân. 8 cilt. Haz. Ahmed Abdusselâm. Tunus: eş-Şeriketu’t-Tunisiyye, 1985.
• İshakoğlu, Ömer. “Sürgünde Yaşamış Bir Şair: Abdullah Nedim”. Doğu Göç Edebiyatı içinde 153-160., Haz. Onur Kılıçer-Hatice Görgün. İstanbul: Demavend Yayınları, 2017.
• el-Kabbânî, Abdulʻalîm. Mahmûd Bayram et-Tûnisî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1969.
• Sâlih, Ruşdî. Muhtârât Bayram et-Tûnisî. Kahire: Mektebetu’l-Usra, t.y.
• Sâsî, Cubeyl “Mahmud Bayram et-Tûnisî: Hayatuhu ve Şiʻrihu ve Muzekkerâtuhu”. Mecelletu’l-Mesâr. 78 (2007), 90-94.
• et-Tûnisî, Mahmûd Bayram. Muzekkerâtî ve’d-dîvânu’l-evvel. Lübnan- Sayda: el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, t.y.
• Yazıcı, Hüseyin. The Short Story in Modern Arabic Literature. Kahire: General Egyptian Book Organization, 2004.
• Yıldız, Musa, “Zecel”. DİA. XLIV: 176-177. İstanbul: TDV, 2013.