İlk Evrelerinden Cahiliye Dönemine Kadar Arap Dili

Yıl 2022, Sayı: 41, 353 - 369, 28.10.2022

Omar Adeeb Shaker Jnaidi

https://doi.org/10.26650/jos.1140365

Öz

Arap dilinin ortaya çıkışı ve ilk evresi muamma ve karanlıktır. Zira kaynaklarda bu hususta bilgi kırıntılarına rastlanmamaktadır. Hal böyle olunca Arap dilinin ortaya çıkışı ve ilk evresi hakkında doyurucu bilgilere sahibi değiliz. Câhiliye Devri literatüründe Arap dili kemale ermiş ve her yönüyle olgunlaşmış halde karşımıza çıkmaktadır. Kuşkusuz bu durum Arap dilinin zaman içerisinde bazı aşamadan geçtikten sonra mevcut olgunluğa ulaştığına işaret eden göstergelerdendir. Acaba Arap dilinin ne zaman ortaya çıktığını ve hangi aşamalardan geçtiğini öğrenebilmek amacıyla eski tarihindeki derinliklere inebilme imkânı söz konusu mudur? Acaba Arap dili ile Eski Sâmî dilleri arasında bağlantı kurmaktan söz edilebilir mi?
Çoğu araştırmacılar zihinlere düşen bu türden sorulara cevap bulmanın ve konuyla ilgili sağlıklı kanaate varmanın zor olduğunu öne sürmektedirler. Zira Arap dilinin ilk evrelerini kuşatan belirsizliklere ek olarak arkeologlar tarafından söz konusu evrelere ışık tutacak yazılı materyallere veya yazıtlara henüz rastlanmış değildir.
Çalışmanın esas amacı Arap dilinin ilk evrelerine ışık tutmak olacaktır. Bunu yaparken Arap dilinin ilk ortaya çıkışı, ilk konuşanları, kadim olması, gelişim aşamaları ve Sâmî dilleriyle arasındaki tarihsel bağın erken dönem Arap dilbilimcileri tarafından fark edilmesi gibi hususlarda öne sürdükleri farklı görüşlere de yer verilecektir. Çalışmanın sonunda erken dönem Arap dilbilimcileri tarafından Arap dilinin ilk evreleri ve erken dönem içerisinde geçirdiği aşamalarla ilgi ortaya atılan tasavvurlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap dilinin ilk evresi, Sami dilleri, Arap dilinin gelişimi, Arap dili lehçeleri

اللغة العربية منذ أقدم عصورها إلى العصر الجاهلي

Öz

يستوقفنا في دراستنا لتاريخ بدايات اللغة العربية ظلام دامس، إذ لا نعلم شيئا عن طفولتها، ولا نعرف متى بدأت، ولم نتعرف عليها إلا ناضجة مكتملة في الأدب الجاهلي. ومن المقطوع به أن تكون قد قطعت مراحل من تاريخها إلى أن وصلت إلى هذا المستوى من النضوج. فهل ثمة إمكانية لسبر غور التاريخ القديم لها، ومعرفة متى نشأت؟ وما هي المراحل التي قطعتها؟ وهل ثمة علاقة بينها وبين اللغات السامية؟
يرى كثيرون أنه من الصعب الإجابة عن هذه التساؤلات وإعطاء حكم دقيق حولها، فطفولة اللغة العربية غامضة، والمصادر المتوفرة عن تلك الحقبة قليلة ولا تقدم لنا صورة واضحة، ولم يعثر العلماء على آثار منقوشة أو مكتوبة تلقي ضوءا على حالتها الأولى.
ستكون المهمة الأساس لهذا العمل هي محاولة التعرف على المراحل التاريخية الأولى للغة العربية، وفي الطريق إلى ذلك سنمر باختلاف اللغويين العرب القدماء حول نشأتها الأولى وأول من تحدث بها، واعتقادهم بقدمها، وافتراضاتهم حول تطورها، وتفطنهم إلى القرابة التاريخية اللغوية بين اللغات السامية. وسنمر بالمحدثين من المستشرقين واللغويين العرب في محاولتهم الكشف عن بدايات اللغة العربية واعتمادهم على الدراسات المقارنة وقراءتهم النقوش القديمة، وآرائهم في العلاقة بين العربية والسامية. ونختم البحث بإيراد تصوراتهم حول العربية في طفولتها والمراحل التي مرت بها في نشأتها الأولى.

Anahtar Kelimeler

طفولة اللغة العربية, أصل العربية, اللغة السامية, اللغويون العرب القدماء والمحدثون, المستشرقون, تطور العربية, عربية الجنوب, عربية الشمال, اللهجات العربية

The Arabic Language from Its Earliest Times to the Age of Ignorance

Öz

The study of the history of the beginnings of the Arabic language is shrouded in complete darkness, as nothing is known about its infancy or when it began. It is only known to have been mature and complete in the literature of the Jahiliyyah (pre-Islamic era known as the Age of Ignorance). Arabic indubitably went through various stages before reaching that level of maturity. In this respect, does any possibility exist for examining its ancient history or knowing when it arose, what stages it went through, and whether a relationship exists between it and the Semitic languages. Many consider answering these questions and providing accurate judgments about them to be difficult, due to the ambiguousness of Arabic’s infancy, the few available sources about that era that thus provide no clear picture, and the lack of scholars finding any engraved or written traces that might shed light on its initial condition.

The main aim of this research will attempt to identify the early historical stages of the Arabic language. Along the way, the study will first touch upon the disagreements among ancient Arab linguists regarding Arabic’s first inception and who were the first to speak it, their belief in its antiquity, their assumptions about its development, and their realization of its linguistic historical kinship with the Semitic languages. The study will then move on to the modernists among the Orientalists and Arab linguists regarding their attempt to reveal the beginnings of Arabic by relying on comparative studies and readings of ancient inscriptions. The study will also take a look at their views on the relationship between Arabic and Semitic, with the research finally ending by listing their perceptions about Arabic’s infancy and the stages it went through early on in its inception.

Anahtar Kelimeler

Birth of the Arabic language, Semitic languages, development of Arabic, Arabic dialects

Kaynakça

• Abdu’l-câsim, Abdu’l-abbâs. ”el-Lehecât ve’l-luğatu’l-muvahhedetu’l-muştereke”. Mecelletu kulliyeti’l-âdâb. (140), 183-196.
• Abdu’l-malik, Africûn Efendi. Devru’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-fushâ ve mumayyizâtihâ fî tevhîdi’l-lehecâti’l- Arabiyye ed-dâriciyye. el-Multeka’l-ilmi’l-âlemî es-sânî aşar li’l-luğati’l-Arabiyye .
• Abdu’t-tevvâb, Ramadan. Fusûl fî fıkhı’l-luğa. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, , 6.Baskı, 1999. el-Câhiz. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrût: Dâr ve mektebetu’l-hilal, h.1423.
• el-Ekva’, Hâlid bin Ahmed İsmail. ”Âsâru’l-İslâm fi’t-tevhîdi’l-luğaviyyi”. Yüksek Lisans Tezi. Suudi Arabistan: Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, t.y.
• el-Ezherî, Muhammed bin Ahmed. Tehzîbu’l-luğa. Thk: Muhammed Awad Mir’b. Beyrût: Dâr ihyai’t-turâsi’l- arabî, 1.Baskı, 2001.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Zeyyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Thk: Ahmed Yûsuf en-Necatî, Muhammed Alî en-Neccâr, Abdu’l-fâtih İsmail eş-Şelebî. Mısır: Darü’l-masriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme,1.Baskı, t.y.
• el-Hâc Sâlih, Abdurrahmân. es-Semâ‘u’l-luğavî el- ‘ilmî inde’l-Arab ve mefhûmu’l-fesahat. Cezayir: 2012. el-Hamd, Muhammed. Fıkhu’l-luğa. Riyad: Dâru İbni Huzeyme, 2.Baskı, 2009.
• Fâdıl, Ahd. ”Fî Yevmihâ el-âlemî… Hâzâ huve aslu’l-luğati’l-Arabiyye el-fushâ”. el-Arabiyye net. https:// www.alarabiya.net/culture-and-art/2018/12/18.
• Hamad, Abdullah. ”Fî asli’l-lehecâti’l-Arabiyyeti’l-hadîse”. Mecelletu’l-lisâni’l-Arabî. 242: 57-72.
• Hamûd, Fâtıma. ”el-Fushâ ve’l-âmmiyye ve mâ beynehumâ ve keyfe televveseti’l-luğa”. Sahîfetu’l-hayat. 13/06/2000.
• İbn Cinnî el-Mevsılî, Ebu’l-feth Osmân. el-Hasâis. Mısır: el-Hey’etu’l-Masriyye el-âmme li’l-kitâb, 4.Baskı, t.y. İbn Hazm ez-Zâhirî, Ali. el-Ahkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk: eş-Şeyh Ahmed Muhammed Şâkir. Takdim: Prof. Dr. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru’l-âfaki’l-cedide, t.y.
• İbn Kesîr, İsmail bin Amr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk: Abdullah bin Abdilmuhsin et-Turkî. Kahire: Dâru hacer li’t-tıba‘a ve’n-neşr ve’t-tevzî ve’l-i‘lân, 2003.
• İbn Manzûr, Muhammed bin Mekram. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru Sâdir, 3.Baskı, h.1414.
• İbn Sida’l-Mursî, Ebu’l-Hasen Ali bin İsmail. el-Muhassis. Thk: Halil İbrahim Cefal. Beyrût: Dâru ihyâi’t- turâsi’l-Arabî, 1.Baskı, 1996.
• İbnu’l-hâik, Ebû Muhammed el-Hasen bin Dâvûd. Sıfatu cezîrati’l-Arab. Londra: Matbaatu Brill, 1884.
• İbrahim, Abdulfettâh Ebu’l-futûh. »el-Âmmiyye ve’l-fushâ: Târîh ve ‘Alâka«. Havliyyetu kulliyeti’l-luğati’l- Arabiyye bi’l-Kâhire- el-Ezher. 5: 233-275.
• Kerîm, Muhammed Riyâd. el-Muktadab fî lehecâti’l-Arab. Y.y. 1996.
• el-Ku‘ûd, Abdurrahmân bin Muhammed. el-İzdivâcu’l-luğavî fi’l-luğati’l-Arabiyye. Y.y. 1.Baskı, 1997. Mahmûd, İbrahim Kâyid. ”el-Arabiyyetu’l-fushâ beyne’l-izdivâciyyeti’l-luğaviyye ve’s-sunâ‘iyyeti’l-luğaviyye”. el-Mecelletu’l-âlemiyye li-câmi‘ati’l-Melik Faysal el-ulûmu’l-insaniyye ve’l-idariyye. (1/3): 53-108.
• Muhyiddin, Bâsil Muhammed. ”Zâhiretu’l-irâb fi’l-luğati’l-cezriyye: Dirase vasfiyye”. Mecelletu kulliyeti’l- âdâb el-Mustansariyye li-câmi‘ati’l-Mustansariyye. 49 (2008), 183-198.
• en-Nâdirî, Muhammed Es‘ad. Fıkhu’l-luğa (Münâhele ve Müsâ’ele). Lübnan: el-Mektebetu’l-asriyye, 2009. en-Nakîb, Kâzım. Sirâ‘u’l-luğati’l-Arabiyye min ecli’l-bekâ. Irak/ Kerbela el-mukaddese: Matbaatu’t-taf, t.y.
• er-Racihî, Abduh. el-Lehecâtu’l-Arabiyye fi’l-kirâ’ati’l-Kur’aniyye. İskenderiyye: Dâru’l-ma‘rifeti’l-câmi‘iyye, 1996.
• er-Rafi‘î, Mustafa Sâdık. Târihu edebi’l-Arab. Lübnan: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1974.
• el-Râzî, Ahmed bin Fâris. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luğati’l-Arabiyye ve mesa’lihâ ve sunenu’l-Arabî fî kelâmihâ. Thk: Muhammed Ali Baydûn. Y.y., 1.Baskı, 1997.
• es-Seb‘ân, Leylâ. ”el-Luğatu ve’l-lehcê te’essur ve te’sîr”. Mecelletu’l-beyân. Kuveyt, 399 (Ekim/ 2003), 8-17.
• Selûm, Davûd. Dirâsatu’l-lehecâti’l-Arabiyyeti’-l-kadîme. Lahor/ Pakistan: el-Mektebetu’l-‘ilmiyye ve matba‘atuhâ, 1.Baskı, 1976.
• Sîbeveyh, Amr bin Osmân. el-Kitâb. Thk: Abdusselam Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-hancî, 3.Baskı, 1988.
• es-Suyûtî, Celaleddin. el-Muzhir fî ulûmi’l-luğa ve envâ‘uha. Thk: Fuad Ali Mansûr. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l- ‘ilmiyye, 1.Baskı, 1998.
• Şehâde, Fâtima Hasan Abdurrahim. »İbrâzu sılati’l-lehecâti’l-mu‘âsıra bi’l-fushâ ve eseruhâ fîhâ«. Mu’temeru’l- luğati’l-Arabiyye ve muvakebetu’l-asr. Y.y., t.y.
• Teymûr, Mahmûd. Muşkilâtu’l-luğati’l-Arabiyye. El-Hamâmîz: Mektebetu’l-âdab ve matba‘atuhâ el-Matba‘a en-numûzeciyye bi’l-hilmiyye el-cedîde, t.y.
• Vâfî, Ali Abdulvâhid. Fıkhu’l-luğa. Kahire: Nahdatu Mısr li’t-tıba‘a ve’n-neşr, 3.Baskı, Nisan/2004.
• Vilfinson, İsrail. Târîhu’l-luğati’s-Sâmiyye. Mısır: Matba‘atu’l-İ‘timâd Bişâri’ Hasan el-Ekber, 1.Baskı, 1929. Yûsuf, Zâfir. ”el-Lehecâtu’l-Arabiyye el-Mahkiyye ve Tehaddiyâtu’l-Avleme”. Mecma‘u’l-luğati’l-Arabiyye. 83/4 (Ekim 2008), 843-866.