When Poetry Came Alive on Tiles: Persian Poems on 13th-14th- Century Kashan Tiles

Yıl 2023, Sayı: 42, 379 - 401, 28.04.2023

Serap Denizmen

https://doi.org/10.26650/jos.1204240

Öz

The new Muslim Turkish states that emerged with Turks' entry into the Islamic field brought their culture to Islamic civilization. Turks reflected their own Islamic perceptions and lives onto the works they produced in the architectural, literary, cultural, and artistic fields. The reason why Persian poetry evolved and moved to a higher point during the Great Seljuk State was that the sultans and high-level bureaucrats were patrons of poems and poets. In the same period, the firing techniques used in tile art were further developed by the masters of the city of Kashan, and the tile products the city produced began to be called kāshī. In the 13th and 14th centuries, quatrains adorned these tiles, which were described as luxury consumer goods of the period. This article examines this period of time where poetry and tile work occured hand in hand and the importance of the city of Kashan as a tile production center and presents the place and development of quatrains that began developing in the Great Seljuk period with regard to the sultans and society. The article then examines the poems found on various ceramic products belonging to the 13th and 14th centuries, presents their translations, and shares pictures of these tiles in order to identify the poets and form an opinion on the poetry and aesthetic tastes of period.

Anahtar Kelimeler

Quatrain, Tile, Kāshī, Kashan, The Great Seljuk Empire

Şiirin Çinide Hayat Bulduğu Bir Dem: 13.-14. Yüzyıl Kâşân Çinilerindeki Farsça Şiirler

Öz

Türkler’in İslam dairesine girmesiyle beraber ortaya çıkan yeni Müslüman Türk devletleri kültürlerini İslam medeniyetine taşımış; mimarî, edebî, kültürel ve sanatsal alanlarda ortaya koydukları eserlerde kendi İslamî duyuş ve yaşayışlarını yansıtmışlardır. Büyük Selçuklu Devleti zamanında Fars şiirinin tekamül ederek daha yüksek bir noktaya taşınmasının sebebi sultanların ve üst düzey bürokratların şiiri ve şairi himaye etmesidir. Aynı dönemde çini sanatında varolan pişirme teknikleri Kâşân şehrinin ustaları tarafından daha da geliştirilmiş ve şehrin ürettiği çini mamuller kâşî olarak anılmaya başlamıştır. 13. ve 14. yüzyılda ise döneminin lüks tüketim malları olarak nitelenen bu çinilerin üzerini rubailer süslemektedir. Söz sanatı olan şiir ile çininin el ele verdiği bu zaman dilimini inceleyen makalemizde bir çini üretim merkezi olarak Kâşân şehrinin ehemmiyeti, Büyük Selçuklu döneminde gelişmeye başlayan rubainin sultanlar ve toplum içindeki yeri, gelişimi hakkında malumat verilmiştir. Sonrasında 13. ve 14. asra ait çeşitli çini mamuller üzerindeki şiirler okunmuş, tercümeleri verilmiş, şairleri tespit edilerek dönemin şiir ve estetik zevki üzerine bir kanaat oluşması için bahsedilen kâşîlerin resimleri makalede paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rubai, Çini, Kâşî, Kâşân, Büyük Selçuklu Devleti

Kaynakça

• Âzâdyan, Şehrâm ve Hamîd Rızâ Hekîmî. “Selçuklular ve Fars Edebiyatını Himayesi”. Çev. Çetin Kaska. MUTAD. VII/2 (2020): 507-522.
• Adle, C. “Kāshī”. The Encyclopaedia of Islam. c. IV: 701-702. Leiden, 1997. Armutlu, Sadık. Büyük Selçuklu Şiiri. İstanbul, 2021.
• Azamat, Nihat. “Evhadüddîn-i Kirmânî”. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). c. XI: 518-520. İstanbul, 1995.
• Bayram, Parvana. “Mehsetî Gencevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ mehseti-gencevi-menice. Erişim Tarihi 28 Ekim 2022.
• Blair, Sheila S. “A Brief Biography of Abu Zayd”. Muqarnas- Frontiers of Islamic Art and Architecture:Essays in Celebration of Oleg Grabar’s Eightieth Birthday (2008). c. 25 (2008): 155-176.
• Devletşah. Devletşah Tezkiresi. Çev. Necati Lugal. İstanbul, 1977. Dijurian, Behruz. Baba Afzal Kâşâni Rubaileri. İstanbul, 2018.
• Efdalüddîn Muhammed Merakī-i Kâşânî. Dîvân-ı Hakîm. Tsh. Mustafa Feyzi vd. Kâşân: İdâre-i Ferheng ü Hüner-i Kâşân, 1351.
• Ettinghausen, Richard. “Evidence for the Identification of Kāshān Pottery”. Ars Islamica. III/1 (1936): 44-75. Ghouchani, Abdollah. Persian Poetry on the Takht-i Sulaymān. Tahran, 1371.
• Guest, Grace D. ve Richard Ettinghausen. “The Iconography of a Kāshān Luster Plate”. Ars Orientalis. 4(1961): 25-64.
• İsmailoğlu, Adnan. “Muʿizzî”. DİA. c. XXXI: 98-99. Ankara, 2020. Kanar, Mehmet. “Firdevsî”. DİA. c. XIII: 125-127. İstanbul, 1996.
• . Rubaîler: Evhadüddîn-i Kirmânî. İstanbul, 1999.
• . “Şâhnâme”. DİA. c. XXXVIII: 289-290. İstanbul, 2010.
• Kuçânî, Abdullah. “Poems of Some Luster Pottery”. Iranian Journal of Archaeology and History. I/2 (1987): 30-41.
• Kurtuluş, Rıza. “Kâşân”. DİA. c. XXV: 3. Ankara, 2022.
• . “Rûnî”. DİA. c. XXXV: 245. İstanbul, 2008.
• Mevlânâ. Dîvân-ı Kebîr. Çev.Abdülbaki Gölpınarlı. I-VII. İstanbul, 2020.
• Mevlânâ Celâleddin Muhammed Mevlevî Rûmî. Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî. Tsh. Bedîüzzaman Fürûzanfer.
• Tahran: Müessese-i İntişaratı Emir Kebir, 1376.
• Muhammad Awfi. Lubabu’l-Albab. Nşr. Edward G. Browne. Londra, 1903.
• Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Katı. Haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs. İstanbul, 2009. Nizâmî-i Semerkandî. Çehâr Makāle. tsh. Muhammed Kazvinî. Tahran, 1328.
• Overton, Keelan ve Kimia Maleki. “The Emamzadeh Yahya at Varamin: A Present History of a Living Shrine, 2018–20”. Journal of Material Cultures in the Muslim World. 1 (2020): 120-149.
• Özgüdenli, Osman G. “Büyük Selçuklu Sultanlarına Ait Farsça Şiirler”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. I/2 (2014): 39-67.
• Rükneddîn Daʿvîdâr Kumnî. Dîvân. Tsh. Ali Muhaddis. Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr, 1365.
• Shojanoori, Nikoo. “Mysticism in handicrafts. Case study: Seljuk Era Pottery”. Revista De La Universidad Zulia, 9/25 (2018): 118-138.
• Tokmak, Naci. “Ezrâkî-i Herevî”. DİA. c. XII: 69-70. İstanbul, 1995. Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul, 2022. Watson, Oliver. Persian Lustre Ware. Londra, 1985.
• “Abū Zayd b. Moḥammad Kāšānī”. Encyclopaedia Iranica. Erişim Tarihi 20 Ekim 2022. http://www. iranicaonline.org/articles/abu-zayd-kasani-noted-lusterware-potter.
• Yazıcı, Tahsin. “Dîvân-ı Kebîr”. DİA. c. IX: 432-433. İstanbul, 1994.
• Zeynivend, Tûrec ve Leyla K. Sultânî. “The Reflection of Arabic Culture and Poetry in Rokn Al-Din Da’vidar Qomi’ Divan”. Journal of Comparative Literature. II/ 3 (Ekim 2012): 135-156.