الجذر ق-ص-ص في القرآن الكريم، دراسة دلالية

Yıl 2023, Sayı: 43, 1 - 22, 24.10.2023

Abdullah Elali

https://doi.org/10.26650/jos.1224849

Öz

هذا البحث عبارة عن بحث يهدف إلى تحليل الجذر ق-ص-ص المستخدم في القرآن الكريم من منظور علم الدلالة. بادئ ذي بدء، قدمنا معلومات توضيحية حول علم الدلالة والتحليل الدلالي، والتي تشكل جوهر بحثنا. ثم حددنا المعنى الأساسي للجذر المعني وقمنا بتحليل معاني مشتقات الجذر ق-ص-ص المستخدمة في أشعار العصر ما قبل الإسلام، وعصر نزول القرآن، وأشعار العصر الإسلامي، والمعاجم العربية القديمة والجديدة، وحددنا معانيها. ولنتمكن من معرفة ما إن كان هناك ترابط بين المعنى الأساسي للجذر ق-ص-ص وبين مشتقاته عبر التاريخ قمنا بشرح العلاقات بين معاني الكلمات المشتقة من الجذر ق-ص-ص وبين المعنى الأساسي للجذر المعني. أخذنا بالاعتبار سياق الأبيات الشعرية والكتب التي شرحت دواوين الشعر الجاهلي أثناء تحليل مشتقات الجذر ق-ص-ص في العصر الجاهلي. وكما أخذنا بالاعتبار سياق الآيات وأسباب نزول الآيات وكتب التفسير التي كتبت من أجل شرح هذه الآيات عند تحديد وتحليل معاني المشتقات المشتقة من الجذر ق-ص-ص والمستعملة في القرآن الكريم. كما أخذنا بعين الاعتبار المشتقات الجديدة المسجلة في القواميس العربية القديمة والجديدة، دون ذكر المشتقات المشتقة من الجذر ق-ص-ص والمستخدمة في أشعار العصر الجاهلي، والقرآن، والأشعار التي تنتمي إلى الفترة التي تبدأ بعد نزول القرآن وتمتد

Anahtar Kelimeler

التعبير الدلالي, المعنى الأساس, التغير الدلالي, الدلالة

Root Q-S-S (ص-ص-ق) in the Holy Qur’an: A Semantic Study

Öz

The present research aims to analyze the root q-s-s (ص-ص-ق ) used in the Holy Qur’an from the perspective of semantics. First of all, we provide illustrative information about semantics and semantic analysis, which form the core of our research. Then we determine the basic meaning of the intended root and analyze the meanings of the derivatives of the root q-s-s (ص-ص-ق ) used in the poetry of the pre-Islamic era, the era of the revelation of the Qur’an, the poetry of the Islamic era, and the old and new Arabic dictionaries, and we determine their meanings. In order to understand whether there is a connection between its basic meaning and its derivatives, we explain the relationships between the meanings of the words derived from the root q-s-s (ص-ص-ق ) and the basic meaning of the root in question. When analyzing the derivatives of the q-s-s (ص-ص-ق ) root in the Jahiliyyah period, we consider the context of the verse couplets and the books that explain the pre-Islamic poetry collections. When identifying and analyzing the meanings of the derivatives derived from the root q-s-s (ص-ص-ق ) and used in the Qur’an, we also consider the context of the verses, the reasons for the revelation of the verses, and the tafsir books written to explain these verses. We have also considered the context of the verses from the period from the revelation of the Qur’an to the emergence of ancient Arabic dictionaries. In order to avoid repetition, we also take into account the new derivatives registered in the old and new Arabic dictionaries, without mentioning the derivatives derived from the root q-s-s (ص-ص-ق), used in the poems of ignorance, the Qur’an, and the poems belonging to the period starting after the revelation of the Qur’an and extending until the emergence of the Arabic dictionaries. At the end of the research, we present the conclusions we reached.

Anahtar Kelimeler

Linguistic root, semantic, the central meaning, the underlying meaning, semantic change

Kur’an-ı Kerim’de K-S-S (ص-ص-ق) Kökü: Semantik Bir Çalışma

Öz

Bu araştırma, Kur’an-ı Kerim’de kullanılan K-S-S (ص-ص-ق ) kökünü semantik ilmi açısından incelemeyi amaçlayan bir çalışmadır. Öncelikle araştırmamızın özünü oluşturan semantik ve semantik analiz hakkında açıklayıcı bilgiler verdik. Daha sonra söz konusu kökün temel anlamını belirledik ve İslam öncesi dönem şiirlerinde, Kur’an-ı Kerim’in nüzul döneminde, İslâmî dönem şiirlerinde, eski dönem ve yeni dönem Arapça sözlüklerde kullanılan K-S-S (ص-ص-ق ) köklü türevlerin anlamlarını analiz ederek manalarını belirledik. Tarih boyunca K-S-S (ص-ص-ق )kökünün temel anlamı ile türevleri arasında bir bağlantı olup olmadığını anlayabilmek için K-S-S (ص-ص-ق) kökünden türetilen kelimelerin anlamları ile söz konusu kökün temel anlamı arasındaki ilişkileri açıkladık. K-S-S (ص-ص-ق )kökünün Cahiliye dönemdeki türevlerini analiz ederken de manzum beyitlerin bağlamını ve İslam öncesi şiir koleksiyonlarını açıklayan kitapları dikkate aldık. K-S-S (ص-ص-ق )kökünden türetilen ve Kur’an-ı Kerim’de kullanılan türevlerin anlamlarını tespit ve tahlil ederken, ayetlerin bağlamını, ayetlerin nüzul sebeplerini ve bu ayetleri açıklamak için yazılan tefsir kitaplarını da inceledik. Ayrıca, Kur’an’ın vahyinden eski Arapça sözlüklerin ortaya çıkışına kadar uzanan döneme ait ayetlerin bağlamını araştırdık. Tekrara mahal vermemek için Cahiliye şiirlerinde, Kur’an’da ve Kur’an nüzulünden sonra başlayan ve Arapça sözlüklerin ortaya çıkışına kadar uzanan döneme ait şiirlerde kullanılan ve K-S-S (ص-ص-ق ) kökünden türeyen türevlere değinmeden eski ve yeni Arapça sözlüklerde kayıtlı yeni türevleri de dikkate aldık. Araştırmanın sonunda da ulaştığımız hususları sunduk.

Anahtar Kelimeler

Dilsel Kök, Semantik, Eksensel Anlam, Temel Anlam, Semantik Değişim

Kaynakça

• Ahmed, vd. el-Mu‘cemu’l-‘Arabiyyi’l-Esâsî. Lârus: el-Munazzematü’l-‘Arabiyye li’t-Terbiyeti ve’s-Sekâfe ve’l-‘Ulûm, 1989. google scholar
• Askerî, Ebû Hilâl. el-Furûki’l-Lugaviyye. Thk. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Dâru’l-‘İlmi ve-s-Sekâfe li’n-Neşri ve’t-Tevzî’. t.s. google scholar
• Beşşâr, b. Burd. Dîvânu Beşşâr b. Burd. Thk. Muhammed et-Tâhir b. ’Âşûr. Kahire: Matba'atu Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Tercemeti ve’n-Neşr, 1759. google scholar
• Cebel, Muhammed Hasan. el-M‘ucamu’l-İştikâkiyu’l-Mua’ssal li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kâhire: Mektebtü’l-Âdâb, 2010. google scholar
• Cerîr. Divânu Cerîr. Şrh. Muhammed b. Habîb. Thk. Muhammed Emîn Taha. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 3. Baskı, 1986. google scholar
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987. google scholar
• Cubrân, Mes‘ûd. er-Râid. Beyrût: Dâru’l-‘ilm li’l-Melâyîn, 7. Baskı, 1992. google scholar
• Ebû ‘Ûda, ‘Ûda Halîl. et-Tatavvuru’d-Delâlî Beyne Lugati’ş- Şi‘ri’l -Câhilî ve Lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm. ez-Zerkâ’: Mektebetü’l-Menâr, 1985. google scholar
• el-‘İbâdî, ‘Adî b. Zeyd. Divân Adı b. Zeydel-’İbâdî. Thk. Muhammed Cabbâr el-Me‘bid. Bağdat: Şeriketü Dâri’l-Cümhûriyye li’n-Neşri ve’t-Tibâ'a, 1965. google scholar
• ez-Ziyâdî, Hâkim Mâlik La'ibî. et-Terâduf fi’l-Luga. Bağdat: Dâru’l-Hurriyye li’t-Tibâ‘a, 1980. google scholar
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbu’l-‘Ayn. Thk. Mehdî Mahzûmî, İbrâhîm Samerrâî. Beyrût: Dâru’l-Hilâl, t.s. google scholar
• Ferazdak. Divânü’l-Ferazdak. Şrh. Ali Fâ‘ûr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1. Baskı, 1987. google scholar
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Mektebu tahkîki’t-turâs fî müesseseti’r-risâle, 8. Baskı, 2005. google scholar
• Hasan, Temmâm. Menâhicu’l-Bahs fi’l-Luga. Kahire: Mektebetu’l-Angelo el-Mısriyye, 1990. google scholar
• Hudba, b. el-Haşram el-‘Uzrî. Şiiru Hudba b. el-Haşram el-Uzrî. Thk: Yahya el-Cubûrî. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 2. Baskı. 1985. google scholar
• Izutsu, Toshihiko. Allah ve’l-İnsân fi’l-Kur’ân. Trc. Hilâl Muhammed el-Cihâd. Beyrût: Merkezu Dirâsâti’l-Vihdeti’l-A’rabiyye, 1. Baskı, 2007. google scholar
• İbn Ebî Hadîd. Şerhu Nehci’l-Belâga. Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Baskı, 1965. google scholar
• İbn Fâris, Ahmed. es-Sâhibiy fî Fikhi’l-Luga ve Süneni’l-‘Arabi fî Kelâmihâ. Yor. Ahmed Hasan Besec. Beyrût: Dâru’l-Mektebeti’l-‘İlmiyye, 1997. google scholar
• İbn Hûya, İdrîs. ’İlmu’d-Delâle fi’t-Turâsi’l-‘Arabiy ve’d-Dersi’l-Lisâniyi’l-Hadîs. İ’rbid: ‘Alemü’l-Kütubi’l-Hadîs, 1. Baskı, 2016. google scholar
• İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisanu’l-‘Arab. Lübnân: Dâru Sâdır. 1414. google scholar
• İmru’u’l-Kays, b. Hicr b. el-hâris el-Kindî. Divân İmru’u’l-Kays . Şrh. Abdurrahmân el-Mustâvî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2. Baskı, 2004. google scholar
• İmru’u’l-Kays. b. Hicr b. el-hâris el-Kindî. Divân İmru’u’l-Kays . Thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Meâ‘rif, 5. Baskı, 1990. google scholar
• İmru’u’l-Kays. b. Hicr b. el-hâris el-Kindî. Divânİmru’u’l-Kays . Thk. Mustafa Abdüşşâfî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 5. Baskı, 2004. google scholar
• Ma’lûf, Luvis el-Yesûî. el-Muncid fi’l-Luga el-‘Arabiyye el-Mu’âsire. Beyrût: Dâru’l-Metba‘atil-Katulikiyye, 19. Baskı, 2001. google scholar
• Mâtürîdî, Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mensûr. Tefsîru’l-Mâtürîdî(Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne). Thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 2005. google scholar
• Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâyetü ilâ bulûgi’n-nihâye. Thk. eş-Şâhid el-Bûşîhî. eş-Şârika: Câmi'atu’ş-Şârika, 1. Baskı, 2008. google scholar
• Muhammed, b. İshâk. Tefsîru Muhammed b. İshâk. Cem. Muhammed Abdullah Ebû Sa‘aylîk. Beyrût: Mue’sseseti’r-Risâle, 1. Baskı, 1996. google scholar
• Mukâtil, b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Abdullah Mahmûd Şihata. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1. Baskı, 1423. google scholar
• Musakkab, el-‘Abdî. Divân el-Musakkab el-‘Abdî. Thk. Hasan Kâmil es-Seyrafî. Kahire: Ma‘hadü’l-Mahtûtâti’l-‘Arabiyye Cami‘atü’d-Düveli’l-‘Arabiyye, 1. Baskı, 1971. google scholar
• Nâbigatü Benî Şeybân. Dîvânu Nabigata Benî Şeybân. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 3. Baskı, 2000. google scholar
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk: Yûsuf Ali Bidevî. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Baskı, 1998. google scholar
• Ömer, Ahmed Muhtâr. ‘İlmu’d-Delâle. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütub, 5. Baskı, 1998. google scholar
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Bahr’l-‘Ulûm. Thk. Ali Muhammed Mu‘avvad , Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Zekeriyyâ Abdulmecîd en-Nûtî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 1993. google scholar