The Light of Alexandria in the Middle Ages, until its Collapse in the Mamluk Period

Yıl 2023, Sayı: 43, 23 - 54, 24.10.2023

Altan Çetin Alyaguot Yousif Hassan Ahmed

https://doi.org/10.26650/jos.1274620

Öz

The question that led to the research and writing of this article was created by the information that Ibn Battuta gave in his travel book about a lantern he saw when he set out on his travels but that was later destroyed. The scope of this article is about the history of the Lighthouse of Alexandria based on medieval Islamic period literature. More specifically, the main issue that determined the scope is to reveal what happened to the Lighthouse of Alexandria particularly the structural problems and repairs until its collapse in the Mamluk period. The study wanted to find out when and how this lighthouse was finally destroyed. This event took place in the Mamluks period and ultimately resulted in the disappearance of the lighthouse and the construction of a castle in the Qaitbay period. In this study, Islamic period sources, which provided information about the lighthouse from the 9th to the 15th centuries, were used. The method used to solve the determined problem was through evaluating and comparing historical literature. When and how was the Lighthouse of Alexandria destroyed during the Mamluk period? The lighthouse, one of the ancient wonders of the world, fell victim to the devastating earthquakes that Egypt was subjected to. In the period between 796-1480, Egypt was exposed to about 57 major and minor earthquakes, and about 22 of them affected the Lighthouse of Alexandria. Earthquakes of 796, 884, 956, 1303, 1334, 1341, 1348 caused the Alexandria Lighthouse to collapse. As we learned from historic records, Egyptian rulers had the lighthouse repaired at different times. For example, one of them was Mamluk Sultan Baibars. The historic literature revealed the fate of the Lighthouse of Alexandria occurred in 1375 when a severe earthquake caused it to collapse completely.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Egypt, Alexandria, Earthquake, Mediterranean

Proje Numarası

Yok

Memlûkler Döneminde Yıkılışına Kadar Orta Çağ’da İskenderiye Feneri

Öz

Makalenin yazımına yol açan ana sebep İbn Battuta’nın seyahatnamesinde yola çıktığında gördüğü fenerin döndüğünde yıkılmış olduğuna dair verdiği bilginin oluşturduğu sorudur. Bu makalenin kapsamı Orta Çağ İslami dönem kaynaklarına dayanılarak İskenderiye Feneri’nin genel durumudur. Bunun ötesinde kapsamı belirleyen asıl husus ise fener yapısının geçirdiği sorunlar, yaşadığı tamirler bağlamında Memlûk devrinde yıkılışına kadar ki durumun ortaya konulmasıdır. Makalenin yazılmasındaki asıl amaç bu fenerin nihai olarak ne zaman ve nasıl yıkıldığı sorusuna cevap bulmaktır. Memlûkler devrinde vuku bulan ve nihai olarak fenerin ortadan kalkıp yerine Kayıtbay döneminde kalenin yapılmasıyla sonuçlanan süreç bu makalenin ana araştırma nesnesidir. Bu inceleme de fener hakkında 9. Asırdan 15. Asra kadar bilgi veren İslamî dönem kaynaklarından yararlanılmıştır. Yöntem olarak buradaki bilgilerin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması suretiyle belirlenen problemin çözümü hedeflenmiştir. Peki bu makaleye yol açan sorunun cevabı neydi? Bu fener Memlûkler devrinde ne zaman ve nasıl yıkıldı? Dünyanın kadim harikalarından biri olan İskenderiye Feneri, Mısır'ın maruz kaldığı yıkıcı depremlerin kurbanı oldu. 796-1480 yılları arasındaki dönemde Mısır yaklaşık 57 büyük ve küçük depreme maruz kalmış ve bunların yaklaşık 22'si İskenderiye Feneri'ni de etkilemiştir. 796, 884, 956, 1303, 1334, 1341, 1348 depremleri İskenderiye Feneri'nin yıkılmasına neden olmuştur. Kaynaklardan öğrendiğimiz kadarıyla Mısır hükümdarları feneri farklı dönemlerde tamir ettirmiştir. Mesela Memlûk Sultanı Baybars bunlardandır. Bundan sonrası için de memlûk kaynaklarında fenerin akıbetine dair bilgiler vardır: 1375 yılında meydana gelen şiddetli depremin İskenderiye Feneri'nin tamamen yıkılmasına sebep olduğunu kaynaklardan öğreniyoruz.

Anahtar Kelimeler

Memlûkler, Mısır, İskenderiye Feneri, Deprem, Akdeniz

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

YOk

Kaynakça

• el-Abderî, Muhammed b. Alî el-Hâhî. er-Rihletü’l-Magribiyye (el-Abderîseyahatnâmesi). Cezayir: Manşurat Bouna li’l-Buhus ve ed-Dirasat, 2007. google scholar
• Abouseif, Doris Behrens-. “The Islamic History of the Lighthouse of Alexandria”. Muqarnas. 23 (2006): 1-14. google scholar
• el-Bağdâdî, Abdüllatîf b. Yûsuf b. Muhammed. el-İfâde ve '—-İ tibâr fi '--Umûri '--Müşâhede ve havâdisi ’--Mu'âyene bi-ArzıMışr. Kahire: Matbaat Vadi en-Nil, 1870. google scholar
• el-Bekrî, Abdullah b. Abdilazîz b. Muhammed b. Eyyûb b. Amr. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. c. 2. Beyrut: Dar el-Garbi el-İslami, 1992. google scholar
• el-Belevî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Muhammed b. Abdillâh el-Mâlekî. KitâbüElif bâ. 2 c.. el- Kahire: Matbaa el-Vahbiyye, 1870. google scholar
• el-Gırnâtî, Ebû Hâmid Muhammed b. Abdirrahmân Abdirrahîm b. Süleymân el-Mâzinî. Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A'câb veya Gırnâtî Seyahatnamesi. (Thk. İsmail Arabi). Mağrib: Dâr Âfâk Cedîde, 1993. google scholar
• el-Gunaim, Abdullah Yusuf. Sicill ez-Zilzâl el-Arabî.Kuveyt: Kuveyt Coğrafya Derneği, 2002. google scholar
• Gündüz, Filiz. “Minare”. DİA. c. XXX: 98-101. Ankara: TDV, 2020. google scholar
• el-Herevî, Ebü’l-Hasan ‘Alî. el-’İşârât ‘li-Ma‘rifet ez-Ziyâret. Kahire: Maktabat es-Sakafa el-Diyniyye, 2002. google scholar
• el-İdrîs, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh eş-Şerîf. Nüzhetü’l-Müştâk fi’ İhtirâki’l-Afâk. c.1. Beyrut: Âlem el-Kitab, 1988. google scholar
• Kadous, Izzat Zaki Hamed. Aşâr el-İskenderiyye el-Kadîm. 2. Baskı, İskenderiye: Dâr al-Maarif, 2000. google scholar
• el-Kalkaşandî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî.Me’âşirü’l-İnâfefîMe'âlimi’l-Hilâfe. Thk. Abdel Sattar Ahmed Farrag c.1, Kuveyt: Kuveyt Hükümeti Basını, 1985. google scholar
• el-Makdisî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Ahsenü ’t-Tekâsîm fîMa ‘rifeti’l-Ekâlîm. Beyrut: Dar Sader Leiden, 1991. google scholar
• el-Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkadir b. Muhammed. el-Mevâ‘iz ve’l-İtibâr bi-(fî) zikri’l-Hıtat ve’l-Aşâr. c.1. Beyrut: Dâr el-Kütub el-İlmiyye, 1998. google scholar
• el-Mansûrî, Baybars. Muhtâr el-Ahbâr: Tarih el-devle Eyyûbîyye ve devlet el-Memâlîkü’l-Bahrîyye. Thk. Abdülhamid Salih Hamdan. Beyrut: ed-Dâr el-Mısrıyye el-Lübnaniyye, 1993. google scholar
• Mansel, Arif Müfid. Ege ve Yunan Tarihi. Ankara: TTK, 1999. google scholar
• el-Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. Mürûcü’z-Zeheb ve Me'âdinü’l-Cevher. Thk. Kamal Hassan Mari, c.1. Beyrut: el-Maktaba el-Asriyye, 2005. google scholar
• el-Mes ‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Thk. Abdullah İsmail el-Savi. Bağdat: Maktabat el-Müsane, 1967. google scholar
• Riad, Henry, DelîlAşâr el-İskenderiyye, İskenderiye: İskenderiye Valiliği Yayınları, 1963. google scholar
• Salem, Elsayid Abdel Aziz, “Tâsir Manar el-İskenderiye fi ’imarat baed mâzin el-Mağrib ve el-Endelüs”, Mısır google scholar
• İslam Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 23, Madrid, (1986): 183-191 google scholar
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, Hüsnü’l-Muhâdara fî AhbâriMısrve’l-Kâhire, c.1, Kahire: Dâr İhyâ el-Kütub el-Arabiyye, 1967. google scholar
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk (Târîh-i Taberî), (Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), c.8, Kahire: Dâr İhya et-Türas el-Arabi, 1969. google scholar
• et-Tantavi, Ali, el-Câmii el-Emevi fi Dımaşk, Dımaşk: el-Matbaa el-Hükumiyye, 1960. google scholar
• Thiersch, Hermann, Faros, el-Masadir el-İslamiyye el-Kadime ve el-Garbiyye, Bahas fi Tarih el-‘Amâre, Arapça Trc. Mervat Seif El-Din, İskenderiye: İskenderiye Çalışmaları ve Akdeniz Medeniyeti Merkezi, 2009. google scholar
• Hüsrev, Ebû Muîn Nâsır, Sefernâme, Çevir: Yehia Haşâb, Kahire: Doğu Dilleri Enstitüsü Yayınları, Kahire Üniversitesi, 1945. google scholar
• İbn Abdizzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddîn Abdullah. er-Ravzü’z-Zâhir fîSîreti’l-Meliki’z-Zâhir. Tahkik ve-naşr: 'Abd el-'Azız el-Huveytir. el-Riyad,1976. google scholar
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi. c.1. Türkçe trc. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yay, 2004. google scholar
• İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. er-Rihle. Beyrut: Dar Sader, 2012. google scholar
• İbn Hurdâzbih, Ebü’l-Kasım Ubeydullah b. Abdillâh. Kitabü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Dar Sader Offset Leiden, 1889. google scholar
• İbn Havkal, Ebü’l-Kasım Muhammed. Sûretü’l-Arz. c.2. Beyrut: Dar Sader Offset Leiden, 1938. google scholar
• İbn İyâs, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn (Şehâbüddîn) Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed. Bedâ’î u ’z-Zııhûr fî Vekâî'i’d-Duhûr. c.3. Thk. Muhammed Mustafa. Mekke-i Mükerreme: Maktabat Dar El-Baz, 1961. google scholar
• el-Ya’kubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya ‘kub İshâk b. Ca ‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Kitâbü’l-Büldân. Beyrut: Dâr el-Kutûb el-İlmiyye, 2001. google scholar
• Yâkut, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh el-Hamevî.Mu'cemü’l-Büldân. c.1. Beyrut: Dâr Sader, 1995. google scholar