Antonius’u Eleştirmek: Arap Milliyetçiliğinin Resmî Anlatısına Alternatif Bir Bakış Denemesi

Yıl 2024, Sayı: 44, 101 - 124, 30.04.2024

Mehmet Fahri Danış

https://doi.org/10.26650/jos.1422116

Öz

George Antonius’un 1938 yılında yayımlanan Arap Uyanışı başlıklı çalışması, Arap ulusal hareketinin tarihini sistemli bir şekilde tanımlayan, sınırlayan ve bu vesileyle de şekillendiren bir kurucu metindir. Antonius’un Arap milliyetçiliğine mukaddes bir “köken” kazandırma niteliğine hizmet eden çalışma; 19. yüzyıl ortalarında Beyrut’ta temelleri atılan edebî-kültürel bir çevrenin faaliyetlerini (Nahda) ve bu faaliyetlerin siyasî bir milliyetçi hareketi ivmelediği tezlerini ileri sürer. Arap Uyanışı, literatürde çokça eleştirilir, muhteviyatındaki tarihsel argümanların yanlışlığı ya da objektif olmayan bakış açısı sıklıkla vurgulanır. Fakat tüm kritiklere rağmen Antonius’un metni, Arap milliyetçiliğinin öyküsünün resmî vesikası, ulusal hareketin izlediği tarihsel güzergâhın yegâne kaynağı ve daha da ötesinde modern Arap kimliğinin “ne”liğini tespit eden çok önemli bir yapıt olmayı günümüze kadar sürdürür. Bu çalışmanın amacı; Arap Uyanışı’nı, Arap milliyetçiliğinin inşası aşamasında oynadığı tarihsel rolü başlıca iki husus etrafında analiz etmektir. Bu doğrultuda Antonius’un çizdiği tarihsel eskizin kısaca özetlenmesi ve Arap Uyanışı karşısında oluşan eleştirel kanonun değerlendirilmesinin ardından, “milli uyanış” fikrinin felsefî temelleri ortaya koyulacaktır. Ardından Antonius’un yapıtının genelde görmezden gelinen bir parçası olarak, etnik milliyetçiliğin karşısında konumlandırdığı teritoryal milliyetçilikle münasebeti meselesi incelenecek ve kavmiyye-vataniyye ayrımının, esasında Arap Uyanışı’nın ortaya koyduğu önemli bir kırılma noktası olduğu ileri sürülecektir.

Anahtar Kelimeler

George Antonius, Arap Uyanışı, Arap milliyetçiliği, Milli uyanış, Ortadoğu

Criticizing Antonius: A Different Perspective On The Official Arab Nationalist Narrative

Öz

George Antonius’s 1938 book Arab Awakening serves as a foundational text, methodically defining, restricting, and shaping the history of the Arab national movement. Antonius’ work established a sacred “origin” for Arab nationalism; he presented the activities of a literary-cultural circle (Nahda) and how they accelerated the political nationalist movement. The literature frequently criticizes the Arab Awakening, emphasizing its historical justifications or subjective perspective flaws. The goal of this research is to examine how the Arab Awakening has historically helped to develop Arab nationalism around two key concepts. The intellectual foundations of the concept of “national awakening” will be revealed in this regard, following a brief summary of Antonius’ historical sketch and an evaluation of the critical canon compared to the Arab Awakening. The issue of Antonius’ relationship to territorial nationalism, which he opposes to ethnic nationalism, will then be examined as a frequently overlooked aspect of his writing. It will be argued that the distinction between qawmiyya and wataniyya represents an important breaking point revealed by the Arab Awakening.

Anahtar Kelimeler

George Antonius, Arab Awakening, Arab nationalism, National awakening, Middle East

Kaynakça

• Antonius, George. “Syria and the French Mandate.” International Affairs 13/4 (1934): 523-539. google scholar
• Antonius, George. The Arab Awakening: The Story of the Arab National Movement. New York: J.B. Lippincott Company, 1938. google scholar
• Antonius, George. Arap Uyanışı: Arap Ulusal Hareketinin Öyküsü. Çev. Mehmet Akif Koç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar
• Arslan, Melikşah. “Arapçılık ve Helencilik Arasında Osmanlı Devleti: Kudüs Rum Ortodoks Patrikhanesi Krizi (1908-1914)”. Osmanlı Araştırmaları 60/1, (2022): 179-215. google scholar
• Baktıaya, Adil. Osmanlı Suriyesi’nde Arapçılığın Doğuşu: Sosyo-Ekonomik Değişim ve Siyasi Düşünce. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017. google scholar
• Baram, Amatzia. “Territorial Nationalism in the Middle East.” Middle Eastern Studies 26/4 (1990): 425-448. google scholar
• Bhambra, Gurminder K. “Beginnings: Edward W. Said and Question of Nationalism.” Interventions 8/1 (2006): 1-8. google scholar
• Boyle, Susan Silsby. Betrayal of Palestine: The Story of George Antonius. Colorado: Westview Press, 2001. google scholar
• Choueiri, Youssef. Modern Arab Historiography: Historical Discourse and the Nation-State. New York: Routledge, 2003. google scholar
• Cleveland, William. “The Worlds of George Antonius: Identity, Culture and the Making of an Anglo-Arab in the Pre-World War II Middle East.” Auto/Biography and the Construction of Identity and Community in the Middle East. Haz. Mary Ann Fay içinde 125-139. New York: Palgrave, 2001. google scholar
• Cleveland, William. Bir Arap Milliyetçisi Yaratmak: Osmanlıcılıktan Arap Milliyetçiliğine Satı el-Husri. Çev. Burak Demiryakan. İstanbul: Edebi Şeyler, 2018. google scholar
• Corm, Charles. La Montagne.e Inspiree. Beyrouth: Editions de la Revue Phenicienne, 1934. google scholar
• Cortas, Wadad Makdisi. O Sevdiğim Dünya. Çev. Gamze Varım. İstanbul: Metis Yayınları, 2010. google scholar
• Danış, Fahri. “Suriyecilik ve Arapçılık Karşısında Teritoryal Lübnan Milliyetçiliği.” Lübnan: Kimlik, Toplum ve Siyaset. Haz. Fahri Danış ve Yasin Atlıoğlu içinde 97-139. İstanbul: Vadi Yayınları, 2021. google scholar
• Danış, Fahri. “Lübnan Düşüncesinin Oluşumunda Beyrut’taki Misyoner Okullarının Katkısı.” İnsan ve Toplum 13/2 (2023): 29-54. google scholar
• Dawisha, Adeed. Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triump to Despair. Princeton: Princeton University Press, 2003. google scholar
• Dawn, Ernest. From Ottomanism to Arabism: Essays on the Origins of Arab Nationalism. Chicago: University of Illinois Press, 1973. google scholar
• Foucault, Michel. “Yazar Nedir?.” Sonsuza Giden Dil. Haz. Ferda Keskin ve Ömer Albayrak. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014. google scholar
• Fromkin, David. Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Epsilon Yayınları, 2008. google scholar
• Gat, Azar. Uluslar: Siyasi Etnisite ve Milliyetçiliğin Uzun Tarihi ve Derin Kökleri. Çev. Şeyma Özcan. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2019. google scholar
• Gelvin, James L. Divided Loyalties: Nationalism and Mass Politics in Syria at the Close of Empire. Berkeley: University of California Press, 1998. google scholar
• Haddad, Mahmoud. “The Rise of Arab Nationalism Reconsidered.” IJMES 26 (1994): 201-222. google scholar
• Haim, Sylvia. “’The Arab Awakening’, A Source for Historian?” Die Welt des Islams 2/4 (1953): 237-250. google scholar
• Hitti, Philip K. History of the Arabs. New York: Macmillan, 1937. google scholar
• Hitti, Philip K. History of Syria: Including Lebanon and Palestine. New York: Macmillan, 1951. google scholar
• Hobsbawm, Eric. Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010. google scholar
• Hopwood, Derek (haz.). Studies in Arab History: The Antonius Lectures, 1978-1987. New York: Palgrave Macmillan, 1990. google scholar
• Hopwood, Derek (haz.). Arab Nation, Arab Nationalism. New York: Palgrave Macmillan, 2000. google scholar
• Hourani, Albert. The Emergence of the Modern Middle East. Berkeley: University of California Press, 1981. google scholar
• Hourani, Albert. “The Arab Awakening Forty Years After.” Studies in Arab History: The Antonius Lectures, 1978-87. Haz. Derek Hopwood içinde 21-41. New York: Palgrave Macmillan, 1990. google scholar
• Hroch, Miroslav. Avrupa’da Milli Uyanış: Toplumsal Koşulların ve Toplulukların Karşılaştırmalı Analizi. Çev. Ayşe Özdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011. google scholar
• Kayalı, Hasan. Jön Türkler ve Araplar: Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık, 1908-1918. Çev. google scholar
• Türkan Yöney. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Kedourie, Elie. “The American University of Beirut.” Middle Eastern Studies 3 (1966): 74-90. google scholar
• Kedourie, Elie. Nationalism in Asia and Africa. London: Franck Cass, 1970. google scholar
• Khoury, Philip. Urban Notables and Arab Nationalism: The Politics of Damascus 1860-1920. New York: Cambridge University Press, 2003. google scholar
• Koç, Mehmet Akif. George Antonius’un Arap Uyanışı adlı kitabına takdim, 7-11. Çev. Mehmet Akif Koç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar
• Kramer, Martin. “Arab Nationalism: Mistaken Identity.” Deadalus 122/3 (1993): 171-206. google scholar
• Kramer, Martin. Arab Awakening & Islamic Revival: The Politics of Ideas in the Middle East. New Brunswick: Transaction Publishers, 1996. google scholar
• Lesch, Ann M. “Antonius, George.” Encyclopedia of the Palestinians. Haz. Philip Matar içinde 22. New York: Facts on File, 2005. google scholar
• Makdisi, Ussama. “‘Anti-Americanism’ in the Arab World: An Interpretation of a Brief History.” The Journal of American History 89/2 (2002): 538-557. google scholar
• Maxwell, Alexander. “Typologies and Phases in Nationalism Studies: Hroch’s A-B-C Schema as a Basis for Comperative Terminology.” Nationalities Papers 38/6 (2010): 865-880. google scholar
• Maxwell, Alexander. “Contingency and ‘National Awakening’.” Nationalism and Ethnic Politics 26/2 (2020): 183-201. google scholar
• Muslih, Muhammad. “The Rise of Local Nationalism in the Arab East.” The Origins of Arab Nationalism. Haz. Rashid Khalidi vd. içinde 167-189. New York: Columbia University Press, 1991. google scholar
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2013. google scholar
• Patel, Abdulrazzak. The Arab Nahdah: The Making of Intellectual and Humanism Movement. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2013. google scholar
• Provence, Michael. The Last Ottoman Generation and the Making of the Modern Middle East. New York: Cambridge University Press, 2017. google scholar
• Said, Edward. Başlangıçlar: Niyet ve Yöntem. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2009. google scholar
• Schayegh, Cyrus. “The Mandates and/as decolonization.” The Routledge Handbook of the History of the Middle East Mandates. Haz. Cyrus Schayegh ve Andrew Arsan içinde 412-420. New York: Routledge, 2015. google scholar
• Sheehi, Stephen. “Butrus al-Bustani: Syria’s Ideologue of the Age.” The Origins of Syrian Nationhood: Histories, Pioneers and Identity. Haz. Adel Beshara içinde 57-79. New York: Routledge, 2011. google scholar
• Smith, Anthony. National Identity. London: Penguin Books, 1991. google scholar
• Smith, Anthony. Nations and Nationalism in a Global Era. Cambridge: Polity Press, 1995. google scholar
• Smith, Anthony. “Ethnic and Territorial Nationalism.” Encyclopedia of Nationalism. Haz. Athena Leoussi içinde 62-64. London: Transaction Publishers, 2001. google scholar
• Tauber, Eliezer. “When Two Anti-Zionist Corresponded: A Short Note on George Antonius and Elizabeth P. MacCollum.” Israel Affairs 28 (2022): 145-152. google scholar
• Tibawi, A.L. A Modern History of Syria: Including Lebanon and Palestine. London: Macmillan, 1969. google scholar
• Zeine, Zeine N. The Emergence of Arab Nationalism: With a Background Study of Arab-Turkish Relations in the Near-East. New York: Caravan Books, 1973. google scholar