Diyarbakırlı Sedîduddîn Mahmûd İbn Rakîka’nın Hayatı ve Şairliği

Yıl 2024, Sayı: 45, 27 - 49, 03.10.2024

Ahmet Aslan

https://doi.org/10.26650/jos.1381646

Öz

Bu makalemiz, Artuklu-Eyyûbî döneminin önemli tabip, mekanik mühendis ve şairlerinden Sedîduddîn Mahmûd İbn Raḳîḳa’nın hayatını, sağlıklı yaşam, tıp mesleği, zühd ve hikem içerikli şiirlerini ele almaktadır. İbn Rakîka ilim hayatına yaşadığı dönemin meşhur tabibi ve filozofu Fahruddîn Abdüsselâm el-Mârdînî’nin öğrencisi ve şakirdi olarak başlamıştır. Uzun süre el-Mârdînî’nin emrinde çalışarak, ondan tıp ilmi , felsefe ve edebiyat dersleri almıştır. Genç yaşta iyi bir tabip olan İbn Rakîka, özellikle göz ameliyatlarını icra etmede çok başarılı olmuştur. Tabipliğinin yanında edebiyat ve şiirle de ilgilenmiş, çeşitli alanlarda şiirler yazmış ve ünlü tabiplerin kitaplarını recez vezninde nazmetmiştir. İbn Rakîka hakkında bilgi veren kaynaklar, onu döneminin en önemli tabipleri arasında göstermişler ve büyük bir şair olduğunu söylemişlerdir. Özellikle nesir türü metinleri recez vezninde tercüme etmedeki başarısına işaret etmişlerdir. Ancak maalesef şiirlerinin büyük kısmı günümüze ulaşmamıştır. İbn Ebî Usaybiʿâ, ʿUyûnu’l-enbâ fi tabakâti’l-atibbâ isimli eserinde, onun farklı alanlardaki 229 beytini kaydetmiştir. Bu sebeple hakkında detaylı bir bilimsel çalışma yapılmamıştır. Biz İbn Rakîka’nın kaynaklarda yer almış bazı şiirlerini esas alarak, onun şairliğine ışık tutmaya çalıştık. Bu çalışmada İbn Rakîka’nın hayatı ve yaşadığı kültürel çevre hakkında bilgiler verilmiş, günümüze ulaşan bazı şiirleri ve Türkçe tercümeleri yazılmıştır. Bunun yanı sıra onun edebî ve ilmî şahsiyeti hakkında açıklayıcı bilgiler sunulmuştur. Ayrıca şiirlerinin tahlili yapılarak, söz konusu konularla ile ilgili görüşleri ve düşünceleri ortaya koyulmuştur. Bu çalışmamızdan elde edilen çıkarımlar sonuç bölümünde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Öğretici Şiir, Tabip Şairler, Diyarbakırlı Şairler, Ibn Rakîka

The Life and Poetry of Sedîduddîn Mahmûd Ibn Rakîka from Diyarbakır

Öz

This article discusses life and poetry of İbn Rakîka. Ibn Rakîka started his scientific life as a student of Fahruddîn el-Mârdînî. He worked under the order of alMardînî and took medicine, philosophy and literature lessons from him. Ibn Rakîka became a good physician. He has successfully performed eye surgeries. In addition to his career in medicine, he was also involved in literature and poetry, wrote poems and compiled books of famous physicians in recez meter. Sources providing information about Ibn Rakîka showed him among the most famous physicians of his period and also noted that he was a great poet. Unfortunately, most of his works and poems have not survived to the present day. For this reason, no detailed scientific studies have been conducted on it. We have tried to shed light on İbn Rakîka’s poetry based on same of the poems included in the sorces. In this study, information was given about Ibn Rakîka life and the cultural environmet in which he lived. Some of his poems and Turkish translastion that have survived to this day have been written. İnformation about his literary and scientifik personality is presented. An analysis of his poems has been made and his views on these issues have been revealed. The inferences obtained from this study are given in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Arabic literatüre, Instructive poetry, Medical Poets, Poets from Diyarbakır, Ibn Rakîka

Kaynakça

• Alptekin, Coşkun. “Artuklular”, Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 1991. 3/415-418. google scholar
• Demircan, Adnan. Şeybân (Beni Şeybân), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklpedisi, (İstanbul: TDV Yayılan. 2000. 39/37. google scholar
• Hacı Halife, Katip Çelebi. Kes/ıızunûn an esmeli T-kutub ve '1-funün. Thk. Muhammed Şerafuttin Yaltkaya. 2 cilt. Beyrut: Dâr İhyâüt-TurâşiT 'Arabi, 1360/1941. google scholar
• Hâlid el- Halbûnî. eş-Şi‘ru't-ta‘limi (bidâyatuhu, tatavvuruhu, simeituhu). Mecelletu Cami'ati Dimeşk, Şam: 2006/3-4/88-96. google scholar
• İbn Ebî Uşaybi 'a, EbüT-' Abbâs MuvaSakuddîn Ahmed b. el- Kâsım b. Halîfe. Uyünu '1-enbâfi tabakciti 7-atıbbei. Thk. Nizâr Rıda. Beyrut: Dâr MektebetiT-Hayât, t.y. google scholar
• İbnüT- 'İmâd, EbüT-Felâh ' Abdülhay b. Ahmed. Şezaratu 'z-zehebfi ahbâri men zeheb. Thk. Abdülkadir google scholar
• Arnavût-Muhammed el-Arnavût. 10 Cilt. Dimeşk: Dâr İbn Keşîr, 1406-1986. google scholar
• İbnuT-Fûtî, EbüT-Fadl Kemâluddîn Abdurrezzâk b. Ahmed eş-Şeybânî. Mu cemu '1-âdâbfi mu cemi '1-alkcib. google scholar
• Thk. Muhammed el-Kâzım. 6 Cilt. Tahran: Vizâratu'ş- Şakâfa veT-İrşâdiT-İslâmî, 1416. google scholar
• İbnü'ş- Şâbûnî, Ebû Hâmid Cemâluddîn Muhammed b. Ali el-Mahmûdî. Tekmilatu '1-ikmâli '1-ikmâlfi ’l-ensâb ve’l-esmâve’l-alkâb, Thk. Mustafa Cevvâd. Kahire: ‘âlemuT-Kutub, 1406/1986. google scholar
• İslâm Şubhî el-Mâzinî. Revâi u târihi t-tıb ve ’l-atıbbâi ’l-Muslimîn. Beyrut: DâruT-KutubiT-'İlmiyye, t.y. google scholar
• İsmail Bâşa el-Bağdâdî. Idâhu'l-meknûn fi'z-zeyl ale keşfi 'z-zunûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâu't-TurâşiT-'Arabî, t.y. google scholar
• İsmail Bâşa el-Bağdâdî, Hediyyetu 7- ârifîn esmâu ’l-muellifm ve esâru T-muşannifm. 2 Cilt. İstanbul: Müessesetu't-TârîhiT-'Arabi, 1951. google scholar
• Muhammed Abdurrahîm. et-Tıb fi'ş-şi‘ri'1-Arabi, Beyrut: Dâru'r-Râtıb el-Câmi'iyye, 1419/1999. google scholar
• el-Murtada ez-Zebîdî, Tervihu '1-kulûb fi zikri T-mulûki benî Eyyûb. Thk. Şalâhuddîn el-Muneccid. Beyrut: DâruT-KitâbiT-Cedîd. 1983. google scholar
• Muhammed Mustafa Heddâra. Itticâhâtü 'ş-ş iri 7- Arabi fi 7- karni ş-şâni '1-hicri. Kahire: DâruT-Me'ârif, 1963. google scholar
• Mutevallâ Abdüsettâr es-Seyyid. “Edebü’z-zühd fiT-'aşriT- 'Abbâsî neş’etuhu ve te tatavvuruhu ve eşheru ricâlihi”. Doktora tezi. Mekke: Câmi'atu Ummul- Kura, 1972. https://ebook.univeyes.com/ 114429/ 31.01.2022. google scholar
• UmarRıda KehhâleMu cenıu’l-Muellifin. 4 cilt. Dimeşk: Muessesetu’r-Risâle, 1376/1957. google scholar
• Revvace, Ahmed Râdî. “Şi'rü’z-Zühd fiT-'AşriT-Emevî”. Yüksek lisans tezi. Nablus: Câmi atu’n- google scholar
• Necâh el-Vataniyyeti, Kulliyetu’d-DirâsatiT- Ulyâ, KısmuT-luğatiT- Arabiyye, 2001. https://repository.najah. edu/bistream/handle/20.500.11888/6643/2881159. 31.01.2022. google scholar
• eş- Şafedî, Ebü’ş-Şafâ Şalâhuddîn, Halîl b. İzzeddîn Aybek. el-Vcfi bi ’l-vefayât. Thk. Ahmed el-Arnavût- Turkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâu't-Turâşil-'Arabî, 1420/2000. google scholar
• Şemsettin Sâmî. Kamusu’l-a lâm (Osrnani). 6 Cilt. İstanbul: Mihrân Matbaası, 1306. google scholar
• Şeşen, Ramazan, “Eyyubiler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV yayınları, 1995, 12/22-31. google scholar
• Şevki Dayf TârihuT-edebi'l-Arabi el-‘aşruT-AbbâsiT-evvel. Kahire: DâruT-Me'ârif, 1966. google scholar
• Şevki Dayf TârihuT-edebi'l-Arabi el-‘aşruT-Abbâsi'~ş-şâni. Kahire: DâruT-Me'ârif, 1973. google scholar
• Yinanç. Mükrimin Halil, “Diyarbekir”. İslam Ansiklopedisi. İsanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993, 3/605-626. ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. ‘Uşmân b. Kaymaz. TârihtiT-Islâm. Thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî. 52 Cilt. DâruT-KitâbiT- Arabî, 1410/1990. google scholar
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris ez-Ziriklî. el-A Tâm. 8 Cilt. Beyrut: DâruT-'İlm liT-Melâyîn, 2002. google scholar