Postmodern Eleştiri: Bir Model Olarak Yapısöküm

Yıl 2024, Sayı: 45, 153 - 169, 03.10.2024

İbrahim Alşibli

https://doi.org/10.26650/jos.1470675

Öz

Yapısöküm, postmodernist hareketlerden biri olup kökleri Yunan ve ortaçağ felsefesi gibi antik felsefeye kadar uzanmakta olup Nietzsche’nin fikirlerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Edebi eleştiri alanında ise Jacques Derrida’nın fikirleri bu akımın dünyaya yayılmasına katkıda bulunmuştur. Bu çalışmada postmodernizmin özellikleri, yapısöküm kavramı ve biçimsel eleştiri, Batı merkezciliğinin eleştirisi, yorumlayıcı felsefe ve Heidegger’in fikirleri gibi yapısökümün kökenleri incelenmektedir. Çalışmada, geleneksel düalizmleri ve nihilist felsefeyi reddetmek ve metni onu yapısöküme uğratarak her yeni okumada yeniden inşa etmek şeklinde okumak gibi yapısöküm biçimleri incelenmekte; iz, fark, ses, kanıt, yazı, dikkat dağıtma, metin gibi yapısökümcü kavramlar irdelenmektedir. Çalşma betimsel bir yaklaşım izlemiştir. Çalışmanın hedefi, özellikle başlangıcından bu yana ona eşlik eden metodolojik sorunlar ışığında, yapısökümcü okumanın dayandığı en önemli kavramlara ışık tutarak, yapısökümcü eleştirinin en önemli temellerinin izini sürmektir. En önemli teorisyenleri bunun eleştirel bir yaklaşım olmadığını, birbirini takip eden okumalarla metni yok etmeyi amaçlayan bilişsel bir prosedür olduğunu vurguladılar. Bunun en açık sonuçlarından biri, yapısökümcülerin, içerdiği belirsizlikler ve sonsuz anlamlar dışında hiçbir edebi metin olmadığına inanmalarıdır. Yapısöküm, çağdaş düşüncede yapısökümden ziyade yorum bilgisine artan ilginin yanı sıra, yapısökümün eski şüphecilik biçimlerinin yeniden formüle edilmesi olduğunu söylemek gibi birçok eleştiriye maruz kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eleştiri, modernite, postmodernizm, yorum, yapı söküm

Teşekkür

Teşekkür ederim

Postmodern Criticism: Deconstruction as a Model

Öz

Deconstruction, a postmodernist movement, has roots in ancient Greek and medieval philosophy and has been greatly influenced by Nietzsche’s ideas. Jacques Derrida’s ideas have contributed to the spread of this movement in literary criticism. This article examines postmodernism, deconstruction, and its roots, including formal criticism, criticism of Western centrism, interpretive philosophy, and Heidegger’s ideas. Deconstructionist concepts include trace, difference, voice, evidence, writing, distraction, and text. The article follows a descriptive approach, focusing on the key concepts of deconstructive reading and its methodological problems. Deconstructionists believe that there is no literary text except for its ambiguities and infinite meanings. However, deconstruction has faced criticisms, including the increasing interest in hermeneutics and those who argue that it is a reformulation of older forms of skepticism. The article aims to shed light on the foundations of deconstructive criticism and its methodological problems; deconstructionist concepts such as trace, difference, voice, evidence, writing, distraction, and text are examined. The article follows a descriptive approach. One of the most obvious consequences of this is that deconstructionists believe that there is no literary text except for the ambiguities and infinite meanings it contains.

Anahtar Kelimeler

Criticism, modernity, postmodernism, interpretation, deconstruction

النقد ما بعد الحداثي: التفكيكية أنموذجًاً

Öz

ت حضرت التفكيكيةبوصفها أحدأهماتجاهات نقدما بعدالحداثةالذي ر ََّكز على القارئ بعد ْ أْن كانت االَّت النقدَّيَةالسابقةتر كِز على النصكالبنيوية واألسلوبية، فقد ارتبطت التفكيكيةبقراءة النصوصوكيفيةإنتاجها للمعاني وما تحملهمن دالالت متناقضة، األمر الذي يتسق ومقوالت التفكيكيةالتي أرادت اإلعالء من سلطة القارئ وجعلهيف كِك النصليصل إلى قراءةمختلفةفي كل مرة،كما ظهرت التفكيكيةنتيجةللصراع الطويل بين الثابت والمتحول، أو الشك واليقين. أسهمت مرحلةما بعد الحداثة في تغيير وجهة النقدمن التركيز على النص الذي أنتج البينوية واألسلوبية والسيميائية، إلى التركيز على القارئ الذي أنتج التفكيكية، التي أعادت االعتبار للقارئ، زعزعت المركزيات التي نهضت عليها المناهج الفكريةالسابقةينهضالتفكيك على أسس فلسفيةترفضالثنائيات التقليدية والفلسفةالعدمية، ومن أهم أفكار التفكيك أن كل نصيحمل تأويالت مختلفة، ،ً وبالتالي ينبغي هدم النص حتى يتهاوى نسيجه التعبيري، كما ويقبل تأويالت متناقضة يلغي بعضها بعضًا أن النص ال يتحدث عن خارجه)مرجعه(، وال يتحدث عن نفسه، وإنما تجريتنا القرائية هي التي تحدثنا عنه، ًبمؤهالت القارئ، ُقرأ بتجاوز معناه التواضعي؛ ألن تأويل النصيتصل أساسًا ً عن أن النصيمكن أن ُي فضًال وليس المراد الوصول إلى حقيقة ما يقوله النص، وإنما الهدف هو تحقيق المتعة للقارئ. وقف البحث على ً عن موقف االتجاهات ِرة في تكوينه، وأهم المفاهيم التي يشتغل عليها، فضًال مفهوم التفكيك، واألصول المؤِّث الفكريةاألخرى من مقوالتهالفكرية وإجراءاتهالمعرفية، ومن أهم النتائج التي تم الوصول إليها أن التفكيكية تقوم على نقد التمركز، ونقد سلطة الحضور، والثورة على العقل.

Anahtar Kelimeler

النقد, الحداثة, ما بعد الحداثة, التأويل, التفكيكية

Kaynakça

• Asfour, Gaber, “Delilu’n-nâkidi’l-‘Arabiyyi’l-muasır” Mecelletu-l‘Arabi, 447 )Mart/ 1966(,76-79. google scholar
• Bart, Roland. Lezzetun-nsss. trc. Munzir ‘Ayâî, Hsleb Merkezu’l-inmâi’l-Haderî, 1992. google scholar
• Buşbunzer, David. Nszsıiyetü’l-edebi’l-mııssır vekıraetu’ş-şi‘r. trc. Abdulkuddüs Abdülkerim, Kahire: el-Heyetu’l-‘amme li’l-Kitab, 1996. google scholar
• Britannica. “phenomenology”. Erişim29 Haziran 2024 https://www.britannica.com/topic/phenomenology google scholar
• Buchbinder, David. Contemporary literary theory andthe reading ofpoetry )London: Macmillan, 1991( google scholar
• Christopher Lewis. et-Tefkikiyye en-nazariyye ve’l-mümârese. trc.Sabri Muhammed Hasan, Suudi Arabistan: Dâru’l-Murîh, 1989. google scholar
• Cisney, Vernon W. Derrida’s Voice and Phenomenon, London: Edinburgh University Press, 2014. google scholar
• Derrida, Jacques. es-Savtu ve’z-zahire Medhelun ila meseleti’l-‘alameti fi Fenomenolojiy Husserl. trc. Fethî İnkazzû, Fas: el-Merkezu’s-sekâfiyyi’l-‘Arabi, 2005. google scholar
• Derrida, Jacques. fi İlmi’l-kitâbe. trc. Enver Muğîs - Minâ Talebe, Kahire: el-Merkezu’l-Kavmî li’t-terceme, 2008. google scholar
• Derrida, Jacques. el-kitâbe ve’l-ihtilâf. trc. Kâzım Cihâd, Fas: Dâru Topkal li’n-neşr, 2000. google scholar
• Derrida, Jacques. Mevâkı‘. trc. Ferid ez-Zâhî, Fas: Dâru Topkal, 1992. google scholar
• el-Bâz‘î, Sa‘d - Mîcân er-Ruveylî, Abdullah. Delilu’n-nâkidi’l-Edebî. Fas: el-Merkezu’s-sekâfiyyi’l-‘Arabi, 2000. google scholar
• Enani, Muhammed. el-Mustelahatu’l-edebiyyeti’l-hadîse, Fas: Dâru Topkal, 2003. google scholar
• el-Mu‘cemu’l-Vasît, Kahire: Mektebetu’ş-Şurûki’d-Devliyye, 2003. google scholar
• Fadl, Salah. Menâhici’n-nskdi’l-mussır vemustelshstuhu. Kahire: Dâr Merit li’n-neşr ve’l-ma‘lumât, 2002. google scholar
• Garaudy, Roger. el-Binyeviyye felsefetu mevti’l-İnssn. trc Georges Tarabichi, Beyrut: Dâru’t-Tali‘a, 1985. google scholar
• Green, Keith and Jill LeBihan, Criticsl Theory sndPrsctice A CoursebookLondon: Routledge, 2001. google scholar
• Hamd, Abdullah Hıdır. et-Tefkikiyye fi’l-fikri’l-‘Arsbiyyi’l-ksdîm. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ty. google scholar
• Hasîbe, Mustafa. el-Mu‘cemu’l-Felsef. Ürdün: Dâru Usame li’n-neşr ve’t-tevzi‘, 2012. google scholar
• Hamûde, Abdullaziz. el-Merâyâ’l-muhsddebe mine’l-binyeviyye ile’t-tefkîk. Kuveyt: Silsiletu İlmi’l-Marife, el-Meclisu’l-Vatani li’s-Sekâfe ve’l-Funûn, 1988. google scholar
• Huwaidi, Saleh. el-Menâhicu’n-nskdiyye’l-hsdîse, eseiletun ve mukârebâtun. Şam: Dâru Nînevî li’n-neşr ve’t-tevzi‘, 2015. google scholar
• Hüseyin, Mervan Ali. “et-Tefkikiyye ‘inde Jacques Derrida”. Rıbat: Mecelletu’l-Kulliyeti’l-İslamiyye, 2/14, (2016),453-473. google scholar
• İbrahim, Abdullah. Ma‘rifetü’l-Âher, Medhelun ila menâhici’n-nakdi’l-hadîse. ed- Kazablanka: el-Merkezu’s-sekâfiyyi’l-‘Arabi, 1996. google scholar
• Jefferson, Ân- David Reubeni. Nazariyyetui-edebiyyetii-hadîse. trc. Semir Mesud, Şam: Menşurâtu Vezârutu’s-Sekâfe, 1992. google scholar
• Magliola, Robert. “et-Tenâvulu’z-Zâhirî li’l-edeb nazariyyetuhu ve menâhicuhu”. trc. Abdulfettah ed-Dîdî, Mecelletu Fusûl, 1/3 )1981(,183-192. google scholar
• Miftâh, Muhammed. Meçhûlu’l-Beyân, Fas: Dâru Topkal li’n-neşr, 1990. google scholar
• Todorov, Tzvetan vd. fi Usûli’-hitabi’n-nakdiyyi’l-cedîd. trc. Ahmed el-Medenî, Bağdad: Dâru’ş-Şuunis’s-Sekâfiyyeti’l-‘amme, 1987. google scholar
• Waghlisi, Yusuf. İşkâliyyetu’l-mustalah f7-h/tâbi7-‘Arabiyyi’l-cedîd. Cezayir: Menşurâtü’l-İhtilâf, 2009. google scholar
• Zengin, Mevlüde. “An Introductıon To Intertextualıty As A Lıterary Theory: Defınıtıons, Axıoms And The Orıgınators« Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Pamukkale Üniversitesi 25/1, 2016, 299 - 326. google scholar