KARŞILAŞTIRMALI BİR YÖNTEMLE SCF VE DP’NİN KURULUŞUNA BAKIŞ

Yıl 2016, Sayı: 54, 129 - 149, 31.03.2016

Ahmet Gülen

Öz

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “tek parti dönemi”1 olarak tanımlanan süreçte 1930 ile 19462 yıllarında iki defa demokrasiye geçiş dönemi yaşanmıştır. Her iki dönemde de farklı siyasi partiler kurulmasına rağmen,3 iki parti diğerlerine göre daha fazla ön plana çıkmış ve siyasi arenada daha çok söz sahibi olmuştur. Bu iki muhalefet partisi 1930 yılı Ağustos ayında kurulan SCF ve 1946 yılının Ocak ayında kurulan DP’dir.4 Dönemlerin ve şartların karşılaştırılarak irdelenmesi öncesinde değinilmesi gereken husus SCF’nın 1930’daki demokrasi denemesinde kurulan ilk muhalefet partisi, DP’nin ise 1945 yılındaki demokrasiye geçiş sürecinde ortaya çıkan ikinci siyasi parti oluşudur. Ancak her iki muhalif parti de kısa zamanda yurt çapında büyük ilgiyle karşılanmıştır. İktidar partisi CHF karşısında seçmen kitleleri tarafından alternatif olarak görülen iki parti de kuruldukları dönem itibarıyla iç ve dış koşulların etkisi altında siyaset sahnesine çıkmıştır. Her iki partinin ortaya çıkışında bazı benzerlikler olmakla birlikte önemli farklılıklar da gözlenmektedir. Öncelikle ilk vurgulanması gereken benzerlik gerek SCF’nın ve gerekse DP’nin temelde CHP kökeninden gelen kişiler tarafından kurulmuş olmasıdır. Bu çalışmada her iki partinin ortaya çıkışında etkili olan iç ve dış faktörler, iktidar partisinin her iki partinin kuruluş aşamasındaki tutumu ve her iki partinin programları incelenerek benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

CHP, SCF, DP, Tek Parti Dönemi, Atatürk, İnönü

THE OVERVIEW OF SCF AND DP’S FOUNDATION IN A COMPARATIVE METHOD

Öz

In the history of Republic of Turkey, transition to democracy was experienced twice in 1930 and
1946 at a period described as “single-party era”. In both periods, despite the establishment of various
political parties, two parties came to the foreground more than others and have had a greater say in
the political arena. These two opposition parties are, SCF which was founded in August 1930 and
DP that was established in January of 1946. The issue that needs to be mentioned before examination
by comparison of conditions and periods is that SCF was being the first opposition party to be
established in 1930 democracy experiment whereas DP is the second political party emerged in the
transition to democracy in 1945. However, in a short period of time both opposition parties were
met with great enthusiasm throughout the country. Both parties that are seen as alternatives to the
ruling party CHF by the voter groups, as of the period they are established, they came to the political
scene under the influence of internal and external conditions. Although there are some similarities
when the two parties were established, important differences are also observed. Primarily, the first
similarity that needs to be emphasized is both SCF and DP is basically founded by people from the
CHP origin. In this study, internal and external factors that were effective in the emergence of both
parties, the attitude of the ruling party in the establishment phase of both parties and the similarities
and differences will be revealed by examining the programs of both parties. 

Anahtar Kelimeler

CHP, SCF, DP, Single Party Era, Ataturk, İnonu

Kaynakça

• Acun, Fatma: Atatürk İlkeleri ve Türk İnkılâp Tarihi, Ankara, Siyasal Kitabevi, 11. bs., 2010.
• Ağaoğlu, Ahmet: Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul, Nebioğlu Yayınevi, b.y.y.
• Ağaoğlu, Samet: Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, İstanbul, Baha Matbaası, 1972.
• Ahmad, Feroz: Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul, Hil Yayın, 3.bs., 2007.
• Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay: Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1976.
• Albayrak, Mustafa: Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara, Phoenix, 2004.
• Ateş, Nevin Yurtsever: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, Der Yayınları, 1998.
• Avşar, Abdülhamit: Bir Partinin Kapatılmasında Basının Rolü Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, Kitabevi, 1998.
• Bayar, Celal: Ben de Yazdım 6, İstanbul, Sabah Kitapları, 1997.
• Bayar, Celal: Ben de Yazdım 8, İstanbul, Sabah Kitapları, 1997.
• Bilâ, Hikmet: CHP 1919-1999, İstanbul, Doğan Kitap, 1999.
• Birand, Mehmet Ali, Dündar, Can, Çaplı, Bülent: Demirkırat, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1991.
• Boratav, Korkut: Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007, Ankara, İmge Kitabevi, 14. bs., 2010.
• Burçak, Rıfkı Salim: Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Ankara, Olgaç Matbaası,1979.
• Çavdar, Tevfik: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, Ankara, İmge Kitabevi, 3. bs., 2004.
• Demokrasinin 50 Yılı, 1945-1995 I, İstanbul, Aydın Kitaplar
• Ekinci, Necdet: İkinci Dünya Savaşından Sonra Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkenler, İstanbul, Otopsi Yayınları, 3. bs., 2004.
• Eroğul, Cem: Demokrat Parti, Ankara, İmge Kitabevi, 1990.
• Gevgilili, Ali: Yükseliş ve Düşüş, İstanbul, Bağlam Yayınları, 2. bs., 1987.
• Giritlioğlu, Fahir: Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii Cilt: 1, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1965.
• Goloğlu, Mahmut: Demokrasiye Geçiş, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Gönlübol, Mehmet: Milletlerarası Siyasî Teşkilâtlanma, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 2. bs., 1968.
• İnönü, İsmet: Defterler (1919-1973) I. Cilt, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. bs., 2008.
• İnönü’nün Söylev ve Demeçleri I T.B.M. Meclisinde ve C.H.P. Kurultaylarında (1919-1946), İstanbul, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları, b.y.y.
• Kalaycıoğlu, Ersin, Sarıbay, Ali Yaşar: Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Bursa, Dora Yayınları, 4.bs., 2009.
• Karpat, Kemal: Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Afa Yayınları, 1986.
• Kaynar, Mete Kaan: Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri 1923-2006, Ankara, İmge Kitabevi, 2007.
• Kepenek, Yakup - Yentürk, Nurhan: Türkiye Ekonomisi, İstanbul, Remzi Kitabevi, 18. bs., 2005.
• Kılçık, Halûk: Adnan Menderes’in Konuşmaları, Demeçleri ve Makaleleri, Ankara, Demokratlar Kulübü Yayınları, 1991.
• Kili, Suna: Atatürk Devrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 11. bs., 2008.
• Kili, Suna: Cumhuriyet Halk Partisi’nde Gelişmeler, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1976.
• Lewis, Bernard: Demokrasinin Türkiye Serüveni, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. bs., 2007.
• Lewis, Bernard: Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 9. bs., 2004.
• Okyar, Osman - Seyitdanlıoğlu, Mehmet: Fethi Okyar’ın Anıları Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 1997.
• Oran, Baskın: Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt: I: 1919-1980, İstanbul, İletişim Yayınları, 14. bs., 2009.
• Seçkin, Nalan: 1920-1970 İlk Meclisten Kalanlar, Ankara, 1970.
• Sencer, Muzaffer: Türkiye’de Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri, İstanbul, May Yayınları, 1974.
• Soyak, Hasan Rıza: Atatürk’ten Hatıralar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. bs., 2006.
• Şapolyo, Enver Behnan: Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönü İle Basın, Güven Matbaası, Ankara, 1971.
• Tekeli, İlhan, İlkin, Selim: Savaşın İçinden Geleceğe Yönelen İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, 3. C., İstanbul, İletişim Yayınları, 2014.
• Toker, Metin: Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1970.
• Tokgöz, Erdinç: Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2011), Ankara, İmaj Yayınları, 10. bs., 2011.
• Topuz, Hıfzı - Ünsal, Hüsamettin: Cumhuriyetin Beş Dönemeci, İzmir, Sergi Yayınevi, 1984.
• Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul, b.y.y.
• Tunçay, Mete: T.C.’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), İstanbul, Cem Yayınevi, 2. bs., 1989.
• Turan, Şerafettin: İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Turgut, Hulusi: Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Hatıraları, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9. bs, 2007.
• Türkçe Sözlük 2, Türk Dil Kurumu, İstanbul, 1992.
• Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul, Cem Yayınevi, 4. bs., 1995.
• Uyar, Hakkı: 100 Soruda Cumhuriyet Halk Partisi Tarihçesi (1923-2012), Ankara, Anka Yayınları, 2. bs., 2011.
• Uyar, Hakkı: Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, İstanbul, Boyut Kitapları, 2.bs., 1999.
• Uzun, Turgay: İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler, Ankara, Orion Kitabevi, 2010.
• Yılmaz, Ensar: Türkiye’nin Demokrasiye Geçiş Yılları (1946-1950), İstanbul, Birey Yayınları, 2008.
• Yetkin, Çetin: Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2. bs., 1997.
• Yetkin, Çetin: Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, İstanbul, Altın Kitaplar, 1983.
• 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
• Zürcher, Erik Jan: Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 21.bs., 2007.
• Zürcher, Erik Jan: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, Bağlam Yayınları, 1992.