Bütünleşmiş Kültürün Toplumsal Dinamikleri: Sorokin’in Uygarlık(lar) Okuması

Yıl 2018, Cilt: 38 Sayı: 2, 377 - 402, 26.03.2019

M. Fatih Karakaya

Öz

Sorokin toplum ve kültürü tarihsel ve dinamik bir bakışla ele almaktadır. Kültür ve uygarlık meselelerini

didiklediği eserlerinde, toplumların zihniyet dönüşümlerini asırları bulan erimlerle devri daim eder bir

şekilde ve makro ölçekli bir okuma ile incelemiştir. Toplumsal dönüşümlerin ardındaki bu zihniyetleri “hakikat

sistemleri” olarak adlandıran Sorokin, bu hakikat sistemlerinin toplumsal dokunun tüm katmanlarına

sirayet etmiş bir halde olduğunu ve bu zihniyet veya hakikat sistemleri sayesinde toplumsal-kültürel yapının

bütünleşmiş halde olduğunu ifade etmektedir. Sorokin, sosyolojik açıdan ele aldığı kültürün, her biri kendi

zihniyetine, bilgi ve hakikat sistemlerine, felsefe ve dünya görüşlerine, din ve kutsallık algılarına, doğru ve

yanlış yargılarına, sanat ve edebiyat biçimlerine, ahlâkî ve örfî kanunlarına, toplumsal ilişki biçimlerine,

iktisadî ve siyasî örgütlenmelerine ve insan kişiliklerine sahip, sensate ve ideasyonel olarak isimlendirdiği iki

farklı bütünleşmiş kültür tipi ile sınıflandırılabileceğini belirtmekte ve saf halde bulunmayan bu iki kültürel tip

arasında ise her ikisinin mükemmel bir karşımı olan üçüncü bir tip kültür sistemi olan idealist kültür sisteminin

yer aldığı tezini öne sürmektedir. Başta Danilevski, Spengler ve Toynbee olmak üzere kültür ve uygarlık üzerine

kuramsal denemeleri sıkı bir eleştiriye tabi tutan Sorokin ayrıca Batı uygarlığının sensate evresine getirdiği

eleştirilerle Meksika, Hindistan, Rusya, Japonya ve Türkiye gibi Batı dışı modernlikler için de önemli bir eleştiri

kaynağı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal dinamikler, Kültürel sistemler, Uygarlık, Bütünleşmiş kültür, Hakikat sistemleri, Danilevski, Spengler, Toynbee

Social Dynamics of Integrated Culture: An Overview of Sorokin’s Reading of Civilization(s)

Öz

Sorokin analyses society and culture from an historical and dynamic point of view. In his seminal works in

which he scrutinizes on the culture and civilizations, he sees the course of mentality transform societies

within long-term and non-identical cycles. The mentalities behind those social changes or the truth systems,

as Sorokin names them, are diffused into the social tissue. For Sorokin, all cultural systems are integrated

cultures, dominated as they are by such truth systems. Sorokin sees culture in an antagonistic way that travels

from ideational to sensate cultural systems via a perfect midway, i.e. idealistic culture. Each of these cultural

systems have their own mentalities, knowledge and truth systems, philosophy and worldviews, perceptions

of the religious and the sacred, judgment of right and wrong, styles of art and literature, moral and common

laws, social relation forms, economical and political organizations. As a harsh critique of culture theorists like

Danilevski, Spengler, and Toynbee as well as modern Western civilization, Sorokin also inspires intellectuals

across non-Western modernities, from Mexico to India, Brazil, Russia, Japan, and Turkey.

Anahtar Kelimeler

Social dynamics, Cultural systems, Civilization, Integrated culture, Truth systems, Danilevski, Spengler, Toynbee

Kaynakça

• Berger, P. L. & Luckmann, T. (2018). Gerçekliğin sosyal inşası (V. S. Öğütle, Çev.). Ankara: Atıf Yayınları.
• Bierstedt, R. (1981). American sociological theory: A critical history. New York, NY: Academic Press.
• Bilgiseven, A. K. (1982). Sosyal ilimler metodolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Boskoff, A. (1969). Theory in American sociology: Major sources and applications. New York, NY: Thomas y Crowell Company.
• Coser, L. A. (2011). Sosyolojik düşüncenin ustaları (H. Hülür, S. Toker & İ. Mazman, Çev.). İstanbul: Deki Yayınları.
• Erkilet, A. (2007). Toplumsal yapı ve değişme kuramları: Sorokin, Parsons, Dahrendorf, Merton. Ankara: Hece Yayınları.
• Golosenko, I. (1989). Sociology in Prerevolutionary Russia. In I. S. Kon (Ed.), A history of classical sociology (H. C. Creighton, trans., pp. 336–356). Moskva: Progress Publishers.
• Güngör, E. (2006). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Johnston, B. V. (1999). Pitirim A. Sorokin on order, change and the reconstruction of society: An integral perspective. The Comparative Civilizations Review, 41(41), 25‒41.
• Karakaya, M. F. (2017). Son klasik, ilk modern: Pitirim Aleksandroviç Sorokin ve sosyolojisi. İstanbul: KOCAV Yayınları.
• Loomis, C. P. (1963). Social change and social systems. In E. A. Tiryakian (Eds.), Sociological theory, values, and socio-cultural change: Essays in honor of Pitirim A. Sorokin (pp. 185–215). New York, NY: The Free Press of Glencoe.
• Mangone, E. (2018). Social and cultural dynamics: Revisiting the work of Pitirim A. Sorokin. Retrieved from https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-68309-6
• Martindale, D. (1975). Prominent sociologists since World War II. Ohio: Charles E. Merril Publishing Company.
• Nichols, L. T. (2012). Sorokin as Lifelong Russian intellectual the enactment of an historically rooted sensibility. The American Sociologist, 43, 374‒405.
• Parsons, T. (1963). Christianity and modern industrial society. In E. A. Tiryakian (Ed.), Sociological theory, values, and socio-cultural change: Essays in honor of Pitirim A. Sorokin (pp. 33–70.) New York, NY: The Free Press of Glencoe.
• Parsons, T. (1991). The social system. London, UK: Routledge.
• Sorokin, P. A. (1937). Social and cultural dynamics (Vol. I-II-III). New Jersey, NJ: Bedminster Press.
• Sorokin, P. A. (1940). Arnold J. Toynbee’s philosophy of history. Journal of Modern History, 12(3), 374‒387.
• Sorokin, P. A. (1941a). Social and cultural dynamics (Vol. IV). New Jersey, NJ: Bedminster Press.
• Sorokin, P. A. (1941b). The crisis of our age: The social and cultural outlook. New York, NY: E. P. Dutton & Co.
• Sorokin, P. A. (1943). Sociocultural causality, space, time: A study of referential principles of sociology and social science. New York, NY: Russell.
• Sorokin, P. A. (1947). Society, culture, and personality; Their structure and dynamics: A system of general sociology. New York, NY: Cooper.
• Sorokin, P. A. (1950). Modern historical and social philosophies. New York, NY: Dover.
• Sorokin, P. A. (1956). The American sex revolution. Boston, MA: Sargent.n. New Haven: College and University Press.
• Sorokin, P. A. (1966). Sociological theories of today. New York, NY: Harper.
• Sorokin, P. A. (1972). Bir bunalım çağında toplum felsefeleri (M. Tunçay, Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Uzlaner, D., & Stoeckl, K. (2018). The legacy of Pitirim Sorokin in the transnational alliances of moral conservatives. Journal of Classical Sociology, 18(2), 133‒153.
• Walicki, A. (2009). Rus düşünce tarihi (A. Şenel, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zimmerman, C. C. (1967). In memoriam: Pitirim Alexandrovich Sorokin. Sosyoloji Dergisi, 2(21-22), 249‒253.